Hoe de tomaat een aardappel werd

Posted on by admin

Waar zou het klassieke AVG’tje zijn geweest zonder de A van aardappel? Wat zou er naast vlees en groente op het bord liggen als niet negen miljoen jaar geleden twee planten met wortels samen een plant met knollen hadden voortgebracht? Knollen zijn niet alleen onmisbaar in de Nederlandse keuken, ze zijn wereldwijd een belangrijke bron van koolhydraten.

Een groep plantenonderzoekers denkt de oorsprong van de pieper te hebben ontdekt, en beschrijft dat in het wetenschappelijk tijdschrift Cell. Ze reconstrueerden aan de hand van een ingewikkelde dna-puzzel hoe de natuurlijke kruising van verschillende soorten zónder knollen een nieuwe soort opleverde. Een plant die er onder de grond heel anders uitzag: met knollen die eetbaar én voedzaam bleken.

Dat was een geweldig staaltje innovatie van de natuur. Met die knollen kon de plant voedingsstoffen onder de grond opslaan. Maar minstens zo belangrijk: de plant kon zich zo ook voortplanten: uit elke aardappel kon een nieuwe plant groeien die aardappelen gaf. Nog steeds stoppen telers pootaardappelen in de grond om daarmee een veelvoud aan consumptieaardappelen te oogsten.

Om de aardappel-evolutie te ontrafelen, brachten de onderzoekers eerst het dna van 128 verschillende planten in kaart: grotendeels van gekweekte en wilde aardappelvarianten. Maar ook van tomatenplanten. En van etuberosum, een wilde plant, die verwant is aan zowel de tomaat als de aardappel. Maar met een belangrijk verschil dat in de naam besloten ligt: etuberosum betekent ‘zonder knollen’.

Foto’s Getty Images

Gemeenschappelijke voorouder

Etuberosum en tomaat zijn aparte soorten. De moderne aardappelplant lijkt genetisch iets meer op etuberosum dan op tomaat. Maar aan beide groeien geen knollen. Waar kwamen die dan vandaan? En waarom was het mysterie zo moeilijk te ontrafelen?

Aardappelen zijn genetisch behoorlijk complex. In elke cel hebben ze vier sets chromosomen (mensen hebben er twee). Voor het vaststellen van de dna-volgorde van deze genetisch zeer diverse plant waren geavanceerde technieken nodig om de 48 chromosomen in tienduizenden fragmentjes op te splitsen en opnieuw in elkaar zetten. De internationale groep slaagde erin de genetische kluwen uit elkaar peuteren en te zien welke stukjes dna in de aardappel van de tomaat en welke van de etuberosum kwamen.

Ze zagen dat de aardappelen een genenmix hebben van zowel etuberosum als tomaten. Dat zijn aparte soorten, maar wel met een gemeenschappelijke voorouder. Daardoor konden ze zelfs na miljoenen jaren ‘latten’ nog steeds kruisen, en zo gebeurde het dat ze zo’n 9 miljoen jaar geleden de eerste aardappelplanten voortbrachten, schrijven de onderzoekers – ver voor er mensen op aarde rondliepen.

De vraag was ook wat de plant aanzette om knollen te maken. Ze zagen dat genen die belangrijk zijn voor knolvorming in beide lijnen aanwezig waren. Door in het lab aan het dna te sleutelen, was te zien dat de knolvormende genen van beide planten cruciaal waren: als het gen van een van beide planten werd uitgeschakeld, kregen de nakomelingen geen of misvormde knollen. Beide planten waren dus nodig om uiteindelijk de aardappelplant voort te brengen.

Foto’s Getty Images

Relatieve isolatie

Door te berekenen in welk tempo het dna in de loop van de tijd muteerde, konden ze zeggen dat het ontstaan van de knoldragende plant hand in hand moet zijn gegaan met het ontstaan van het relatief jonge Andes-gebergte in Zuid-Amerika. De nieuwe plant had eigenschappen die hielpen te overleven onder verschillende weersomstandigheden in de bergen. Met de knollen kon de plant voedingsstoffen onder de grond bewaren, en ze maakten het mogelijk om zich zonder zaden of bestuiving voort te planten in koude, hoge gebieden.

De nieuwe leefomgeving zorgde ervoor dat de aardappelhybriden minder in contact kwamen met hun voorouders en weer terug konden kruisen. In relatieve isolatie konden ze verder evolueren en hun vruchtbaarheid verbeteren. En uiteindelijk kon de aardappel niet alleen op eigen benen staan, maar bracht die ook een enorme variëteit aan knolgewassen voort.

De aardappel bleek zich in uiteenlopende leefgebieden thuis te voelen, van koude alpenweiden tot tropische bossen. Dat leidde, schrijven de onderzoekers, tot een explosie van soorten en een rijke diversiteit aan aardappelen en knollen.

Hoe die vervolgens miljoenen jaren later door mensen werden gecultiveerd, en in de zestiende eeuw naar Europa kwamen, daar gaat deze studie niet op in. Maar duidelijk is: zonder tomaat en etuberosum geen bintje en eigenheimer.


Zoom in

Foto Getty Images

Related Posts

Surinaams OM laat gerechtelijk vooronderzoek instellen naar moord op narcotica-inspecteur Herman Gooding

Het Surinaamse Openbaar Ministerie laat een gerechtelijk vooronderzoek instellen naar de moord op narcotica-inspecteur Herman Gooding. Dat hebben Surinaamse media gemeld. Gooding werd op 5 augustus 1990 vermoord, zijn lijk werd ’s nachts in het centrum van Paramaribo bij Fort Zeelandia aangetroffen. De geruchtmakende moord leidde destijds tot straatprotesten van duizenden Surinamers in Paramaribo.

Volgens een recente reconstructie in NRC zou toenmalig legerleider (en de latere president) Desi Bouterse opdracht hebben gegeven tot de moord op Gooding. De organisatie zou in handen zijn geweest van Melvin Linscheer, een hoge inlichtingenfunctionaris. Linscheer was tot voor kort veiligheidsadviseur van de onlangs afgetreden president Chan Santokhi. Linscheer heeft tegenover deze krant betrokkenheid bij de moord ontkend.

Gooding deed destijds als hoofd van de afdeling bijzondere delicten onderzoek naar grote drugszaken, waarbij ook sprake was van militaire betrokkenheid. Bouterse, die eind vorig jaar overleed, werd in 2000 in Nederland bij verstek veroordeeld tot elf jaar cel wegens cocaïnesmokkel.

Het Surinaamse OM meldt in een persbericht dat „de vordering tot het instellen van een gerechtelijk vooronderzoek” is ingediend bij de rechter-commissaris. Dit betekent dat nader onderzoek wordt verricht naar de feiten en omstandigheden van de zaak. „Het OM acht dit noodzakelijk in het kader van waarheidsvinding.”

Een Surinaams coldcaseteam had de zaak-Gooding vorig jaar heropend. Destijds was al een onderzoek naar de moord ingesteld, maar dat bleef zonder resultaat omdat van militaire zijde medewerking werd geweigerd. De toenmalige minister van Justitie zei dat het onderzoek op een „blinde muur” was gestuit. De leider van de Surinaamse Cold Case Unit zei in juni dat „een lijvig dossier” naar het OM was gestuurd en dat ongeveer 25 personen waren gehoord. Hij sprak van een „brute moord”.


Liefdesverdrietpsycholoog Hester Schaart: ‘Het is rouw zonder begrafenis, je verwerkt het alleen’ | Het Uur

Er zijn meer break-ups dan ooit en dus meer liefdesverdriet, een rouwvorm waar nauwelijks ruimte voor is. „Voor de dood bestaan rituelen, die zouden er ook moeten zijn voor een relatiebreuk”, zegt Hester Schaart, die uit eigen ervaring weet hoe rauw die pijn kan zijn. Ze bonsde ooit haar hoofd tegen de muur om de pijn van haar liefdesverdriet te overstemmen. „Je voldoet aan allerlei diagnoses: slaapstoornis, dwang, verslaving,” zegt ze: „Je kunt zelfs sterven aan een gebroken hart.” In haar praktijk ziet ze vooral mannen. „Zij verwerken het anders: later, maar veel heftiger.” Hen geeft ze advies, maar een pil tegen liefdesverdriet? „Dat is een slecht idee. Je móét die pijn doorleven. Die ontkenning moet je overslaan.”

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar [email protected].

Presentatie:
Pieter van der Wielen
Redactie en productie:
Merel van Waalwijk van Doorn
Mixage:
Audiochef
Muziek:
Rufus van Baardwijk
Foto:
NRC


Piano-nestor Willem Brons: ‘Muziek is geen Amsterdamse gracht, het moet stromen’

‘Oh, nu gebeurt er iets vreselijks”, lacht Willem Brons halverwege het gesprek. „Nu komen we weer op een stokpaardje van me.” Als de 87-jarige nestor van de Nederlandse pianowereld eenmaal op stoom is over de fijne kneepjes van het pianovak, rolt het ene inzicht na het andere uit zijn mond. „Ik spreek het liefst over iets wat muzikaal is. Praten over mijn carrière vind ik totaal oninteressant.” Een Steinway-vleugel, een erfstuk waar Brons in de jaren 60 zelf nog les op had van zijn docent en later schoonvader Karel Hilsum, staat in zijn Almeerse woonkamer binnen handbereik. Regelmatig verruilt Brons zijn stoel voor de pianokruk om zijn antwoorden met muziek te illustreren.

Brons’ kracht als pianist schuilt in een haast atomisch inzicht in de manier waarop de componist een muziekstuk heeft opgebouwd, voor Brons de basis van een expressieve uitvoering. De drive om het naadje van de kous te willen weten, zat er al vroeg in. „Ik was een jaar of vijftien, zestien. En waar het nou vandaan kwam, weet ik niet, maar ik wist ineens: ik wil muziek gaan doen. Als ik amateur blijf, dan wordt het nooit wat, want ik heb veel te veel tijd nodig: ik wil alles weten en begrijpen.”

Brons begint als organist, maar stapt al snel over naar piano. In de jaren 60 maakt hij daarmee een glorieuze start op het podium. In 1966, midden in een tijd waarin een romantische benadering van Bachs noten uit de mode raakte, schrijft recensent Hans Reichenfeld van NRC-voorloper Algemeen Handelsblad over Brons’ ‘ongewone, bevrijdende Bach-avond’ in de Kleine Zaal van het Concertgebouw. Brons: „Ik speelde allerlei versieringen, en in de herhalingen varianten, die er niet stonden en die ik ook helemaal niet van plan was. Dat vond hij wel bijzonder. We hebben de hele pauze zitten praten. Daar werd ik wel een beetje moe van. Maar wist hij veel.” Naast werk van Beethoven, Schubert, Schumann en Franck zou het polyfone oeuvre van Bach een rode draad worden in Brons’ carrière.

Wat maakt dat u zo dol bent op die polyfone muziek?

„Het is een opgave om het steeds goed te horen: twee, drie, vier dingen tegelijkertijd. Veel mensen zeggen dat dat helemaal niet kan, omdat je zenuwen daar niet op zijn ingesteld. Dan denk ik: dat zullen we dan nog wel zien. Het gaat natuurlijk niet snel, dat kost tijd.”

„Als pianisten een fuga spelen, is een bekende fout dat ze het thema vaak wat luider spelen. Dat maakt de polyfonie primitief, want dan laat je steeds horen wat hetzelfde is. Maar het thema klinkt iedere keer anders, omdat er steeds een andere toonaard of een andere tegenstem is. De interactie daartussen moet je laten horen, maar dat is natuurlijk veel moeilijker.”

Ruim een halve eeuw doceerde Brons piano aan het Conservatorium van Amsterdam, onder meer aan Ralph van Raat en Wijnand van Klaveren. Sinds 1983 – alleen onderbroken door de coronatijd – reist hij één à twee keer per jaar naar Japan om concerten en masterclasses te geven. In Nederland treedt hij zo nu en dan nog steeds op, maakt hij tweewekelijks radio op de Concertzender en organiseert hij al drie decennia elke zomer een internationale masterclassweek.

De linkerhand van Willem Brons. Foto Andreas Terlaak

Als u lesgeeft, wat geeft u jonge pianisten dan mee?

„Mensen vragen me weleens: wat kun je ze nou nog leren? Maar het is heel simpel: ik probeer ze te leren hoe ze nog veel meer kunnen profiteren van hun talent. Ik probeer hun blik te verruimen.”

Hoe verruim je iemands blik?

Brons speelt de eerste maten van Chopins Nocturne, Op. 27, nr. 1: „Chopin was een van de eerste componisten die ontzettend goed begreep hoe je met de resonans van de piano moet omgaan. In deze nocturne maakt hij eerst een resonante klank [Brons speelt de wiegende openingsmaten in het basregister] en vanuit die diepte komt de melodie [een heldere toon in de rechterhand prikt door de lage noten heen]. Als je je alleen op die melodie richt – [Brons speelt de lage openingsmaten mechanischer] – dan is het gewoon een leuk wijsje. Maar die melodie moet gaan glanzen vanuit de resonans van de onderste noten. Dat lijkt een waarheid als een koe, maar ik kom vaak tegen dat studenten daar toch geen erg in hebben.”

Of neem Beethovens ‘Sturmsonate’: „Het laatste deel gaat van papapa-pam, papapa-pam, papapa-pam, papapa-pam. Vier noten: die houdt-ie het héle stuk vol. Hoe kríjgt-ie het voor elkaar? Als je niet snapt dat daar variatie in zit, dan ga je het maar wat sneller spelen. Dan omzeil je het probleem.”

Pianisten spelen te snel?

„Over het algemeen wel. Dat is waarschijnlijk al tweehonderd jaar zo. Mozart klaagde er ook al over. Mensen denken: als je maar snel speelt dan komt er passie. Maar de passie komt uit de muziek zelf en niet uit het tempo.”

Hoe kun je die passie dan op een natuurlijke manier uit de muziek zelf laten komen?

„In de klassieke muziek heb je veel bewegingen die berusten op korte nootjes. Als je daar richting aan geeft en inziet dat ieder groepje toch een beetje anders is, dan gaat die muziek leven. Ik zeg altijd tegen mijn Japanse leerlingen: ‘Muziek is geen Amsterdamse gracht, het moet stromen’.”

Hoe denkt u in dat verband over virtuositeit? Je staat versteld van wat pianisten tegenwoordig technisch allemaal kunnen.

„De virtuositeit is in vijftig jaar zo enorm toegenomen dat veel mensen daar van willen profiteren, het willen laten zien. Het is maar de vraag waar dat op zijn plaats is en waar niet. De kracht van Chopin zit niet in fysieke kracht, maar in spirituele kracht. Na afloop van de ‘Vierde ballade’…” Brons klapt in zijn handen om het applaus na te doen. „Geweldig! Indrukwekkend! Fantastisch! Dan denk ik: heb je nou wel beleefd dat dat einde eigenlijk een verklanking is van iemand die in een ravijn belandt? Het is totale vertwijfeling.” Hij laat zijn stem uit de hoogte naar beneden tuimelen: „Jaaaaaaa, jabababababababaa… Maar als pianisten epateren met virtuositeit ben je meer onder de indruk van hun capaciteit dan van de echte emotie.”

„Men wil effect hebben, opwinding. Zet de televisie maar aan en de mensen schreeuwen, praten door elkaar. Als je mensen uit laat spreken, is het niet dramatisch. Het zit in onze hele maatschappij natuurlijk. Maar muziek is geen sportwedstrijd. Daar vind ik al die opwinding wel leuk.”

In de muziek zijn er ook wedstrijden.

„Als je een concours wilt voorbereiden, moet je vooral niet bij mij zijn, want dan win je nooit een concours. Mijn opvattingen zijn heel vaak niet datgene wat men daar verwacht.”

„Bij concoursen verwacht men dat de ‘Appassionata’ [de 23ste pianosonate van Beethoven] heel briljant is, de krachten dramátisch. Als je dat ietsje minder benadrukt, maar juist andere aspecten laat horen… Je moet heel sterk zijn, wil je overtuigend kunnen zijn met een opvatting die anders is dan die van een ander. Dat moet je durven, en ook kunnen. Er zijn weleens mensen die daarin slagen.”

Welke muziek staat er nog op uw wensenlijst?

„Dat durf ik haast niet te zeggen, want als het niet lukt, zegt iedereen: waar blijft het nou? Maar ik zeg het toch maar: de Kunst der Fuge. Ik heb heel veel Bach gespeeld in mijn leven en als je de Kunst der Fuge niet studeert of – nog beter – uitvoert, dan mis je eigenlijk de kroon op zijn werk. Ik hoor in de Kunst der Fuge een polyfonie die nog intenser is dan in boek I en II [van Bachs Wohltemperierte Klavier]. Wat me ook treft is de enigszins verborgen emotionaliteit die erin zit. Het is echt spannend. Dat ben ik nu aan het ontdekken.”

„Ik ben er in het verleden een paar keer aan begonnen, maar dan kwam er weer van alles tussen. Omdat ik nu wat minder speel, denk ik dat ik iets meer tijd heb. Ik hoop dat ik nog tijd van leven heb. Misschien is het iets voor mijn negentigste verjaardag.”

Willem Brons geeft op 21 augustus een solorecital in de Waalse Kerk Amsterdam. Info: dewaalsekerk.nl

Willem Brons. Foto Andreas Terlaak