Hoe de Partij voor de Dieren worstelt met een verbod op onverdoofde slacht

Posted on April 22, 2024 by admin

Als dierenbeschermer bij House of Animals is Karen Soeters wat gewend. Bedreigingen door hondenhandelaren, agressie op paardenmarkten, doodsverwensingen op sociale media. Bij haar huis hangen veiligheidscamera’s. „Zelf heb ik er niet zo’n last van”, zegt ze.

Maar op het ledencongres van de Partij voor de Dieren in Den Bosch op 24 maart is Soeters wel gespannen. Deze zondag voelt het alsof ze een strijd voor dieren moet aangaan in eigen huis. Veertien jaar was ze directeur van het wetenschappelijk bureau van de partij. Nog langer vecht ze voor een verbod op onverdoofde slacht, de rituele slacht voor koosjer en halal vlees.

Voor een vol congres licht Soeters in de zaalmicrofoon de motie toe die ze heeft ingediend. Een gevoelige aansporing aan de Tweede Kamer-fractie van partijleider Esther Ouwehand, die op de eerste rij zit: waar blijft het wetsvoorstel tegen onverdoofde slacht van de partij, dat al zes jaar stilligt? Stop onnodig lijden van slachtdieren, ook al is het een joodse en islamitische traditie.

Wat Soeters niet weet, is dat er die ochtend een tegencampagne wordt gevoerd. In verschillende lokale appgroepen van de partij gaat een curieuze, anonieme oproep rond, die in bezit is van NRC.

Oproep die rondgaat in appgroepen binnen de PvdD

De motie van Soeters „polariseert” en wakkert „racisme en xenofobie” aan, volgens die oproep. De motie „legitimeert” de PVV, van oudsher tegen rituele slacht. En de Tweede Kamerfractie heeft „het vertrouwen nodig” van het congres om zelf de „strategische timing” voor het wetsvoorstel te bepalen.

Dit artikel gaat over hoe de PvdD al jaren aanhikt tegen een eigen wetsvoorstel. Over hoe de beginselpartij worstelt met juridische grenzen, en de afweging tussen dieren- en mensenbelangen.

Metalen schietpen

Al een eeuw, sinds 1922, is er een wettelijk verbod op onverdoofde slacht in Nederland. Slachtdieren worden eerst verdoofd met bijvoorbeeld elektriciteit, gas of een metalen schietpen door de kop.

Maar voor de islamitische en joodse religie geldt een uitzondering wegens het recht op godsdienstvrijheid. Jaarlijks worden tienduizenden runderen, schapen en geiten onverdoofd geslacht, met een piek tijdens het Offerfeest. De dieren worden op hun rug gekanteld en met een mes wordt de hals doorgesneden – wat niet altijd in één haal lukt.

Voor halal of koosjer vlees moeten dieren levend of bij bewustzijn worden gedood, anders is het geen offer. Leven de dieren na 40 seconden nog, dan moeten ze alsnog worden verdoofd of ‘nabedwelmd’.

In 2008 diende oud-partijleider Marianne Thieme al een wetsvoorstel voor een verbod in. Dat kreeg in 2011 ruime steun in de Tweede Kamer (116 tegen 30 stemmen), maar sneuvelde alsnog in de Eerste Kamer. In 2018 diende Thieme een nieuw wetsvoorstel in, dat na haar vertrek in 2019 is overgenomen door Ouwehand. Sindsdien is weinig meer van het wetsvoorstel vernomen.

Waarom? „Geen idee”, zegt Thieme aan de telefoon. „Dit wetsvoorstel is veel belangrijker dan mensen denken. Het creëert voor het eerst de mogelijkheid om een grondrecht van mensen in te perken ter bescherming van dieren.”

Dit wetsvoorstel creëert voor het eerst de mogelijkheid een grondrecht van mensen in te perken ter bescherming van dierenMarianne Thieme oud-partijleider PvdD

Juist dat maakt een verbod op onverdoofde slacht „geen vanzelfsprekendheid”, mailt de fractie op vragen van NRC. Het wetsvoorstel was al eens gestrand, en de Raad van State vond het nieuwe voorstel in 2019 alsnog te ver gaan. Daarna is jaren gewacht op Europese uitspraken om de kans op politieke steun te vergroten, zegt de fractie: „Een verworpen wetsvoorstel helpt geen enkel dier.”

Het verbod stond vorig jaar wel trouw in het verkiezingsprogramma. Op de partijwebsite staat: „Wij vinden dat de vrijheid van geloof stopt waar het leed van dieren begint. Deze uitzondering hoort volgens ons niet meer bij deze tijd.”

Maar Soeters heeft gehoord, zegt ze tegen het congres, dat er mensen binnen de partij zijn die het wetsvoorstel „helemaal niet” zouden willen. Omdat het cultureel gevoelig ligt en joden en moslims zou uitsluiten. En dat er mensen zijn die „bepaalde diersoorten” – runderen – om juridische redenen willen uitzonderen van een verbod. Dat schuurt binnen een partij voor alle dieren.

Volwassen koeien zijn namelijk lastiger te verdoven dan kleinere dieren. Ze krijgen meestal een schietpen door hun kop die de dieren hersendood maakt. Dood is niet halal of koosjer, maar tijdelijke verdoving, zoals bij schapen en geiten, mag religieus gezien wel. België heeft daarom sinds 2019 al een verbod, met uitzondering van runderen.

De PvdD gaat „zo spoedig mogelijk” door met het wetsvoorstel, mailt de fractie. Maar ook na de motie van Soeters, die een ruime meerderheid krijgt, is de vraag: wanneer?

Een halal-kalverslachterij in Apeldoorn. Archieffoto.

Discriminatieverbod

Er ís al een verbod op onverdoofd slachten in Zweden, Zwitserland, Noorwegen, IJsland, Malta, Nieuw-Zeeland, Polen, Denemarken en België, vertelt Soeters verder op het PvdD-congres in Den Bosch. En het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft in februari bevestigd dat het Belgische verbod níet in strijd is met godsdienstvrijheid en het discriminatieverbod. „De tijd is nu”, sluit Soeters af.

Ze gaat zitten. Anja Hazekamp, de Europese lijsttrekker, zit in de buurt, geeft een boks en pakt bemoedigend Soeters’ hand. Hazekamp heeft de motie gesteund, zegt ze later aan de telefoon. „Het lijden van die dieren is verschrikkelijk.”

En dan gebeuren voor de stemming over de motie wat opmerkelijke dingen. Een lange rij insprekers wil reageren, maar eerst stapt Ouwehand voor de microfoon. Voor runderen moet binnen Europese kaders „een oplossing” worden gevonden, wil de partijleider uitleggen, maar daar is de fractie „zeer toe bereid”.

Het lijden van die dieren is verschrikkelijkAnja Hazekamp Europees lijsttrekker PvdD

Op groot scherm verschijnt het positieve stemadvies van de Kamerfractie, dat congresbezoekers al de hele week online hebben kunnen raadplegen: „Overnemen”.

Alleen blijkt er nu ineens een korte ‘disclaimer’ aan toegevoegd. Omdat de fractie bij de verkiezingen is gehalveerd naar drie zetels, is er „een gebrek aan menskracht”. Een „spoedige voortzetting” van het wetsvoorstel, waar de motie om vraagt, garandeert de fractie niet.

„Het partijbestuur betwijfelde aanvankelijk of het noodzakelijk was het congres te wijzen op deze fractieomstandigheden, maar heeft daar later alsnog toe besloten”, licht de Kamerfractie achteraf toe.

Lees ook
PvdD verliest het initiatief bij wet voor ‘dierwaardige veehouderij’

Stevige discussie

Onder de insprekers bij de microfoon op het partijcongres ontstaat een stevige discussie. Voorstanders zeggen: wij zijn de Partij voor de Dieren, dus tegen onverdoofde slacht. Een van hen is Eerste Kamerlid Peter Nicolaï, die de geslonken Tweede Kamerfractie hulp aanbiedt bij het verbod.

Maar een groep jonge partijleden is kritisch over de motie. Het wetsvoorstel zou geframed kunnen worden als antisemitisch of anti-islamitisch, zeggen ze. De onverdoofde slacht is een fractie van de slacht in de bioindustrie. En opvallend: vijf jongeren zeggen afzonderlijk dat de Tweede Kamerfractie ruimte moet krijgen dit zelf af te handelen.

De discussie lijkt een spontane uiting van de sluimerende richtingenstrijd binnen de partij. Een deel van de achterban blijft dierenwelzijn als belangrijkste missie zien. Een jongere groep laat zich ook horen over andere thema’s: klimaat, diversiteit, gender en de oorlog in Gaza.

Maar het protest tegen de motie van Soeters is niet spontaan. De tegenargumenten komen – soms letterlijk – uit het anonieme bericht dat rondgaat in appgroepen. Iedereen wordt opgeroepen tot „een bizar hoog percentage” onthouding van stemmen. Dus geen stem vóór, maar ook geen stem tégen, want dan zouden de media „framen” dat de PvdD voor onverdoofd slachten is.

Oud-partijleider Marianne Thieme (rechts) en partijgenoot Esther Ouwehand (links) in 2011, toen het eerste wetsvoorstel tegen onverdoofd slachten een ruime meerderheid (116 tegen 30 stemmen) kreeg in de Tweede Kamer.

‘Niet relevant’

Uiteindelijk wordt de motie wel aangenomen met 488 stemmen voor, 9 stemmen tegen en maar liefst 143 onthoudingen. Geen krant schrijft erover – tot nu dan.

Waar komt die anonieme oproep vandaan? Uit een „discussie” van individuele, jonge mensen, vertelt Gaby Markandu aan de telefoon. Zij werkt voor de Animal Politics Foundation, de internationale beweging van de partij, en is nummer 21 op de Europese kieslijst. Wie die leden zijn, noemt Markandu „niet relevant”. Later benadrukt ze dat zij de bedenker en schrijver zou zijn geweest. „Een gezonde discussie moet kunnen in de partij, standpunten delen hoort daarbij :)”, appt ze.

Ze stuurt op verzoek wat screenshots van de totstandkoming van de oproep, maar het verhaal blijft niet goed te controleren.

Een gezonde discussie moet kunnen in de partij, standpunten delen hoort daarbij 🙂Gaby Markandu nummer 21 op Europese kieslijst

Wist de Tweede Kamerfractie vooraf van de oproep? Daar antwoordt de fractie niet ja of nee op. De PvdD heeft een „gezonde debatcultuur” en de fractie juicht het toe dat toe dat leden „standpunten en argumenten uitwisselen”. „Het is niet aan de fractie om zich inhoudelijk uit te spreken over dit soort oproepen.”

Achter de schermen is de fractie niet blij met de ‘huiswerkopdracht’ van Soeters, zeggen Haagse bronnen. Wetsvoorstellen kosten tijd, en de fractie wil vooral de Wet dieren wijzigen om de bio-industrie richting 2040 af te schaffen. Dat loopt in de week voor het congres mis, en nu wil Ouwehand dáárvoor alsnog een wetsvoorstel maken.

Lees ook
De andere kant van Esther Ouwehand

Beslisnotitie

De Kamerfractie zegt de afgelopen jaren veel tijd te hebben besteed aan contacten met wetenschappers en juristen uit Nederland, Vlaanderen en het Verenigd Koninkrijk om tot een haalbaar wetsvoorstel te komen.

Twee jaar terug, in april 2022, ligt er ook een „beslisnotie” op tafel, van partijleider Ouwehand en een beleidsmedewerker. Het interne stuk van zo’n twee kantjes, in bezit van NRC, schetst een dilemma: moet de fractie gaan voor een totaalverbod op onverdoofde slacht, óf met een uitzondering voor runderen?

Het Europese Hof van Justitie heeft eind 2020 namelijk al het Vlaamse verbod gehandhaafd, met de uitzondering voor runderen. Dat is „duidelijke jurisprudentie”, staat in de beslisnotitie. In Vlaanderen hebben ze ook een oplossing voor runderen: meteen ná de rituele halssnede worden deze dieren alsnog verdoofd met een schietpen. Post cut stunning , in het Engels.

Een wetsvoorstel voor een totaalverbod kan sneuvelen in het parlement of in de rechtbank, vreest de fractie. Maar een wetsvoorstel zónder runderen ligt moeilijk binnen de partij.

„Argument tegen: we legitimeren hiermee het ernstige leed dat runderen alsnog moeten doorstaan tot en met de halssnede”, staat in de beslisnotitie. „Onze achterban zal dit mogelijk niet begrijpen.”

Toch stelt partijleider Ouwehand in de beslisnotitie van 2022 voor om te kiezen voor een verbod, mét een uitzondering voor runderen. Voor koeien zou post cut stunning voorlopig verplicht moeten worden, is het voorstel.

Still uit een video van House of Animals Today uit 2017.

Dat is saillant, want de PvdD is een „aanjaagpartij” die geen „water bij de wijn” doet voor haar „diepgroene idealen”, zegt Ouwehand vaker. De partij is niet op aarde voor bestuurlijke macht, maar voor invloed en échte verandering. Politieke compromissen liggen gevoelig bij de achterban – zoals de recente bereidheid om veehouders tot 2040 te geven voor diervriendelijke stallen.

Ouwehands voorstel wordt besproken in de fractie en zonder stemming „bij consensus” aangenomen, zegt de fractie nu. Ouwehand zegt te blijven zoeken naar een oplossing voor runderen.

Maar er zijn geen notulen, en twee van de zes Kamerleden zijn juist tegen een uitzondering voor runderen, vertellen zijzelf en andere bronnen. Wel is iedereen voor doorwerken aan een wetsvoorstel.

Een van de kritische Kamerleden is Leonie Vestering, die de fractie vorig jaar verliet wegens een conflict met Ouwehand. Als het verbod zonder runderen in de Kamer zou worden behandeld, zou Ouwehand het als indiener moeten verdedigen vanuit het ministersvak – dat is traditie bij wetsvoorstellen. Vestering zou dan namens de fractie het woord hebben moeten voeren achter het spreekgestoelte in de Kamer, vertelt ze. „Dat kon ik principieel niet, en dat heb ik toen ook gezegd.”

Ook het partijbestuur wil er in juli 2022 over in gesprek met Ouwehand. Het uitzonderen van runderen is in strijd met de beginselen, is er geen andere mogelijkheid?

Lees ook
internationale fotoreportage van het Offerfeest

‘Puinzooi’

Hoe dan ook, de beslisnotitie brengt voor zover bekend geen vaart in het wetsvoorstel. Het was „een tussenstap” , zegt de fractie nu.

Daarbij functioneert de fractie in die tijd niet optimaal. Rond de zomer van 2022 is het een „puinzooi” in Den Haag, vertelden betrokkenen eerder aan NRC. In oktober meldt Ouwehand zich voor vier maanden ziek wegens overbelasting. Ze heeft conflicten binnen de fractie en met het partijbestuur. Het bouwt zich op tot een crisis in september 2023, als het bestuur Ouwehand wil terugtrekken als lijsttrekker. Maar Ouwehand vecht terug en wint.

Voor die crisis, in mei 2023, laat Ouwehand bij Soeters nog eens polsen hoe zij aankijkt tegen een verbod bij schapen en geiten – zonder runderen. Dat is voor Soeters geen oplossing, een verbod moet gelden voor alle dieren, vindt zij.

Wij vinden dat de vrijheid van geloof stopt waar het leed van dieren begint. Deze uitzondering hoort volgens ons niet meer bij deze tijdOp de website van de PvdD

De uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van februari dit jaar maakt dit misschien alsnog mogelijk. Die uitspraak biedt meer ruimte aan nationale wetgevers om met een eigen, goed onderbouwd wetsvoorstel te komen, zegt het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Twee weken na die uitspraak van februari dient Soeters haar motie voor het congres op 24 maart bij de partij in. Ze verzoekt runderen „expliciet” op te nemen in het wetsvoorstel. Maar volgens de Kamerfractie is het „strategisch gezien handig geen nadruk te leggen op runderen”, mailt het bestuur in maart aan Soeters terug. Het verzoek is of zij de tekst van haar motie wil wijzigen. Soeters twijfelt er een nachtje over, maar doet het niet.

Het gaat ons om „de slagingskans”, mailt de Tweede Kamerfractie aan NRC. Ze zoeken nog „de juiste formulering” om een verbod op onverdoofde slacht „voor alle dieren” te regelen.

Lees ook
Raad van State: verbod op ritueel slachten tast vrijheid godsdienst aan

Pionier van onderzoek naar extreem-rechts in Nederland

admin
September 23, 2024
0

„Extreemrechtse activisten krijgen minder tegenwerking dan voorheen.(..) ,,Massaal protest blijft uit”.

Jaap van Donselaar, een van Nederlands vooraanstaande onderzoekers naar deze politieke stroming, schreef dit in november 1994. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van dat jaar hadden de Centrum Democraten van Hans Janmaat (voorheen Centrumpartij) substantieel succes geboekt. De partij groeide van één naar drie Kamerzetels zonder dat de sterke groei een schokgolf veroorzaakte. „Aan gebeurtenissen, die gisteren nog als schokkend werden ervaren, gaat men vandaag schouderophalend voorbij”, schreef Van Donselaar in een opiniestuk in NRC Handelsblad. „En morgen zullen identieke voorvallen wellicht niet eens meer worden opgemerkt”.

Van Donselaar (1953), cultureel-antropoloog en onderzoeker naar extreem-rechts in politiek en samenleving, overleed maandag een week geleden op 71-jarige leeftijd; zijn overlijden werd pas deze maandag bekend. Hij leefde lang genoeg om zowel de verkiezingswinst van de PVV van 20 zetels (van 17 naar 37) als de totstandkoming van de rechtse coalitie met de PVV in de hoofdrol, mee te maken.

Pim Fortuyn

Van Donselaar speelde een belangrijke rol bij het duiden van de PVV in de eerste jaren van haar bestaan (vanaf 2006). Onderzoeker Willem Wagenaar van de Anne Frank Stichting, die veel met hem samenwerkte, zegt daarover: „Van Donselaar zag bij de PVV twee elementen terug van het vooroorlogs rechts-extremisme: het etnisch wij-zij-denken en de voorkeur voor autoritair leiderschap.” Pim Fortuyn die destijds ook extreem-rechts werd genoemd, miste die twee kenmerken juist, volgens Van Donselaar. „Het tekent zijn manier van denken”, aldus Wagenaar: „Wat betekent dat nou precies, vroeg hij zich af, als men het heeft over extreem-rechts?”

Niet iedereen was overtuigd van Van Donselaars precisie. Toen de Leidse wetenschapper in 2009 zijn typering van de PVV afzwakte van ‘extreem-rechts’ tot ‘radicaal- rechts’, kwam daar kritiek op. Publicist Carel Brendel noemde Van Donselaar een „etikettenplakker”, en „pseudo-wetenschapper” die strooide met vage termen als „benadrukking van het eigene” . „Met zijn willekeurige criteria kun je in feite alle bestaande Nederlandse politieke partijen in de extreem-rechtse hoek zetten”, aldus Brendel.

Volgens Wagenaar bewees Van Donselaar de wetenschap juist een dienst „door de belangstelling voor extreem-rechts uit de activistische hoek te halen”. Dat deed hij door aan de Leidse universiteit longitudinaal onderzoek naar extreem-rechts te beginnen: ontwikkelingen langere tijd volgen, incidenten cijfermatig inventariseren en duiden.

Vooroorlogs fascisme

Als cultureel-antropoloog met historische belangstelling had Van Donselaar dat voor het eerst gedaan tijdens zijn promotie-onderzoek dat hij afrondde in 1991. In het proefschrift Fout na de oorlog: fascisme en racisme in Nederland 1950-1990 onderzocht hij ‘naoorlogse fascistische continuïteit in organisatorisch verband’. Van Donselaar zag rechts-extremisme in de periode 1950-1990 als poging tot voortzetting van vooroorlogs fascisme, met vergelijkbare kenmerken zoals aantrekkingskracht tot ‘sterke mannen’, antisemitisme en racisme.

Na zijn proefschrift werd van Donselaars aandacht getrokken door de stroom incidenten in Duitsland na de val van de Muur in 1989. In 1993 werd in het West-Duitse Solingen het huis van een Turkse familie in brand gestoken. Vijf mensen kwamen om het leven, veertien raakten gewond. „Van Donselaar zag van dit soort incidenten ook de betekenis voor Nederland”, zegt Wagenaar. „Dat kwam onder meer tot uitdrukking in de groei van de partij van Hans Janmaat.”

Samen met de Leidse Universiteit begon Van Donselaar vanaf 1997 met het jaarlijks in kaart brengen van de racistische en antisemitische incidenten en de duiding daarvan. Daarbij wist hij ook de Binnenlandse Veiligheids Dienst (BVD) te betrekken, die cijfermatig en analytisch materiaal aanleverde. „Voor die tijd was dat een uniek project”, aldus Wagenaar, die mede daarom Van Donselaar typeert als een „origineel denkend vakman”.

Het project werd bekend als Monitor Racisme & Extremisme en in samenwerking met de Anne Frank Stichting uitgevoerd. Het liep van 1997 tot en met 2017. Daarna nam de politie het project over. „Dat is een aanwijzing voor de blijvende invloed van Van Donselaar”, zegt Wagenaar.

Van water weten we alles en van natuurbranden veel te weinig, terwijl: ‘Nederland is dichtbevolkt, dat maakt ons kwetsbaar’

admin
September 23, 2024
0

„Kijk”, zegt Tiemen Brouwer, „de schors is flink verkoold.” De Staatsbosbeheerder staat stil en wijst naar de zwarte onderkant van een groepje verder gezond ogende naaldbomen. „Maar als je naar boven kijkt, zijn de kronen helemaal groen”, vervolgt hij. „Sommige bomen waren zo erg aangetast dat ze moesten worden gekapt en geruimd, maar deze konden blijven staan.” Achter hem strekt zich een paars heidelandschap uit, dat half september nog vol in bloei staat. Alleen een geoefend oog ziet dat dit gebied vierenhalf jaar geleden helemaal is afgebrand.

Want hier, in Nationaal Park De Meinweg, een natuurgebied in het meest oostelijke puntje van Midden-Limburg, woedde in april 2020 een van de grootste natuurbranden van Nederland van de afgelopen veertig jaar. Tweehonderd hectare gingen in vlammen op. Vooral de hei, maar ook het bos brandde dagen achtereen, aangewakkerd door een stevige oostenwind. De brandweer wist het vuur net te stoppen voordat het de naaldbossen van het Duitse deel van De Meinweg bereikte, waarmee ze voorkwam dat nog veel meer hectaren afbrandde.

Waar willen we dat het brandt, hoe willen we dat het brandt en hoeveel mag verbranden?

Cathelijne Stoof
natuurbrandexpert van de Wageningen University

Nederland krijgt in de toekomst vaker te maken met natuurbranden en ze worden heviger. Daardoor neemt het risico toe dat branden onbeheersbaar worden. Dat komt voor een belangrijk deel door klimaatverandering, zeggen deskundigen. Zomers worden droger en warmer en de lucht wordt minder vochtig, waardoor vegetatie sneller uitdroogt. Nederland telt nu 94 ‘brandgevoelige dagen’ per jaar, met een luchtvochtigheid van minder dan 50 procent, een ruime verdubbeling sinds 1950.

Brouwer, landelijk coördinator natuurbranden namens de verenigde terreinbeheerders, waaronder Natuurmonumenten, Federatie Particulier Grondbezit en het Rijksvastgoedbedrijf, laat de gevolgen van natuurbranden zien en welke maatregelen sinds 2020 werden genomen in het gebied om een nieuwe brand te voorkomen – of eerder te stoppen. Brede paden zonder overhangende takken, waardoor de brandweer overal bij kon, waren er al. Naaldbomen worden nu sneller vervangen door loofbomen, die branden minder snel. En door schapen te laten grazen, wordt vegetatie kort gehouden en minder brandbaar. „Het vernatten van natuurgebieden is een maatregel die écht zoden aan de dijk zet”, zegt Brouwer, maar dat is ook heel moeilijk: een grondwaterpeil is niet snel verhoogd.

Moeilijk

In Portugal kwamen vorige week zeven mensen om het leven door tientallen grote natuurbranden, waar de brandweer geen grip op kreeg. Ook staan grote delen van Brazilië in brand – alleen al een gebied ter grootte van 1,2 keer Nederland brandde af in augustus. Delen van Canada en Griekenland smeulden lang, na grote natuurbranden deze zomer. Nederland beleefde een relatief kalm natuurbrandseizoen. Maar dat kan volgend jaar zomaar anders verlopen.

„We hadden een natte zomer, maar ook een warme winter”, zegt Jelmer Dam, landelijk coördinator natuurbrandbeheersing vanuit het Nederlands Instituut voor Publieke Veiligheid (NIPV). De zomer van 2024 was zelfs wereldwijd de warmste ooit. „Daardoor groeide er meer vegetatie, zoals grassen en planten: meer brandstof voor een toekomstige brand.” Het maakt zijn werk moeilijk, zegt Dam. „Door de vele regen in Nederland dit jaar verslapt de aandacht voor natuurbranden, terwijl het risico voor komend voorjaar is vergroot.”

„Daarom moeten we erover praten, juist wanneer er niets in brand staat”, zegt natuurbrandexpert Cathelijne Stoof (Wageningen University). Al jaren doet ze onderzoek naar de risico’s en gevolgen van natuurbranden en ze kijkt ook specifiek naar Nederland. Uit gegevens van haar en van de brandweer blijkt dat in Nederland tussen 2017 en 2022 3.667 branden woedden en jaarlijks gemiddeld 405 hectare land verbrandt, een oppervlakte vergelijkbaar met achthonderd voetbalvelden. „Als we niet overvallen willen worden, moet het onderdeel worden van ons collectieve bewustzijn.”

Herten rennen door **de Deurnese Peel**, het nablussen van dit gebied duurde weken.

‘Kwetsbaar’

De brand in De Meinweg was een alarmbel voor Nederland – samen met de natuurbrand in de Deurnsche Peel, die op dezelfde dag begon en ondergronds zelfs wekenlang bleef smeulen. Daar brandde 710 hectare af, waarmee het de grootste natuurbrand van Nederland werd van de afgelopen vijftig jaar. „Niemand had ooit zoiets meegemaakt”, zegt Brouwer, die in 2020 snel ter plekke was in De Meinweg. „Toen stond ik ook op dit pad en zag ik de brand daarachter die bosranden.” Hij wijst naar een flink eind verderop. „In tien minuten was de brand hier, dat maakte echt indruk. Zoiets moet je zien om je te kunnen realiseren hoe snel een grote brand zich kan verplaatsen.”

„Nederland is heel dichtbevolkt, dat maakt ons kwetsbaar”, zegt Stoof, die de vergelijking maakt met landen waar vooral uitgestrekte en bijna onbewoonbare gebieden afbranden. „Wij recreëren in de natuur, we wonen in de natuur. We bouwen zorginstellingen in de natuur. Dat maakt ook dat zelfs een kleine brand tot schade en slachtoffers kan leiden.”

Door alle regen verslapt de aandacht voor natuurbranden, terwijl het risico voor komend voorjaar is vergroot

Jelmer Dam
Nederlands Instituut voor Publieke Veiligheid

Dus zijn maatregelen nodig. En daarvan is iedereen die werkt met natuurbranden, inclusief de overheid, doordrongen. In het voorjaar maakte toenmalig natuurminister Christianne van der Wal (VVD) bekend dat Nederland 70 miljoen euro uittrekt om natuurbranden te voorkomen en bestrijden. Van dat geld moet een expertisecentrum komen en een convenant gesloten worden. Maar betrokkenen hopen dat het meeste geld gaat naar terreinbeheerders, om natuurgebieden zo in te richten dat ze minder makkelijk in brand vliegen.

Want daar is de grootste winst te behalen, zegt Miriam Nienhuis, directeur van de Vereniging van Bos- en Natuurterreineigenaren (VBNE). „Het gaat om duizenden hectares, alleen de mensen die terreinen goed kennen, weten waar gebieden kwetsbaar zijn.” Hoeveel procent van het natuur- en bosgebied in Nederland goed is voorbereid op brand, heeft Nienhuis niet in beeld. „Alleen al dat in kaart brengen van dat geld, is heel nuttig.”

Jelmer Dam van het NIPV beaamt dat volmondig: „Internationaal en bij ons ligt de nadruk op het bestrijden van branden. In Nederland gaat daarom ruim 80 procent van de aandacht naar bestrijding en 20 procent naar terreinbeheer. Dat zou omgekeerd moeten zijn”, zegt Dam, die wijst op ondersteunend internationaal onderzoek. „Landschapsbeheer zou echt de hoofdmoot moeten zijn.”

In april 2020 wist de brandweer het vuur net te stoppen voordat het de naaldbossen van het Duitse deel van **De Meinweg** bereikte.

Water

Dat is niet eenvoudig in het versnipperde Nederland. „Als je alle partijen optelt – álle eigenaren met land – kom je uit op ettelijke tienduizenden betrokkenen”, zegt Dam. En die hebben verschillende belangen. „Zo moet een particulier geld verdienen met zijn terrein en dan is het maken van bijvoorbeeld een brandgang al gauw inkomstenderving.”

Maar ook: „Als het langdurig droog is, zie je langs snelwegen de grassen vergelen”, zegt Dam. „Daarin zie ik dat sappige, groene gras, een brandvertrager, veranderen in een brandversneller.” Een ongeluk op de snelweg kan zo al gauw leiden tot brand. „Wij vragen wegbeheerders dan om bermen te maaien en het gemaaide gras af te voeren, voor de veiligheid. Maar dat gaat lijnrecht in tegen de belangen van bijvoorbeeld de Vlinderstichting.”

Nederland weet alles over water en is doordrongen van de risico’s die het met zich meebrengt, vooral als het over overstromingen gaat. Over vuur is juist heel weinig kennis. „Veel specialistische kennis is verdwenen”, zegt natuurbranddeskundige Stoof van de Wageningen University. „Decennialang hielden we alle statistieken bij en wisten we juist heel veel over natuurbrand, maar in 1994 werd gestopt met het verzamelen van gegevens.” Omdat, denkt Stoof, men destijds vond dat Nederland zó goed was geworden in brandbestrijding, dat nieuwe kennis niet meer nodig was. Zelf is ze daar sinds 2017 weer mee begonnen.

Vuurcultuur

Stoof pleit hartstochtelijk voor een nieuwe vuurcultuur in Nederland. „Vuur is een natuurlijk proces en uiteindelijk gaat het erom: hoe kun je ermee leven?”, zegt ze. „De vraag die we vooral moeten beantwoorden is: waar willen we dat het brandt, hoe willen we dat het brandt en hoeveel mag verbranden? We zullen brand moeten accepteren, maar wel onder onze eigen voorwaarden. Dus zorgen dat het niet onbeheersbaar wordt.”

Vuur aansteken dus, om grotere branden te voorkomen. Vroeger was dat staande praktijk in Nederland, het inzetten van gecontroleerde terreinbrand. „Vooral in de winter, als de ondergrond bevroren was, zodat vuur alleen de vegetatie aan de bovenkant wegbrandde”, zegt Tiemen Brouwer. „Maar de winters worden warmer, dus kan het niet vaak meer. Daarmee verdwijnt ook de kennis over hoe je dit op een verantwoorde manier kunt doen.”

Bij een vuurcultuur kan Tiemen Brouwer zich vooralsnog niet veel voorstellen. Hij loopt over De Meinweg met zijn blik vooral gericht op een nieuwe brand voorkomen. Maar dat de natuur veerkrachtig is en soms mooier terugkomt na een brand, wil hij wel graag vertellen – al speelt de natte zomer hier de grootste rol. „De Meinweg lag er in jaren niet zo mooi bij.”

Het kabinet bezuinigt niet op universitaire banen maar op onderzoeksbeurzen. De schade blijft even groot, zeggen universiteiten

admin
September 23, 2024
0

Drie ton voor onderzoek, te besteden in zes jaar tijd – naar eigen inzicht. Dat bedrag kreeg Matthijs Korevaar (31) vorig jaar door de Erasmus Universiteit toegewezen als startersbeurs. De universitair docent economie wist meteen waar hij het geld aan wilde uitgeven: onderzoek naar de woningmarkt. „Je kunt het geld bijvoorbeeld gebruiken om een promovendus aan te nemen, met wie je samenwerkt”, vertelt hij. „Daarnaast wil ik het besteden aan het aankopen van extra databestanden.”

De startersbeurzen voor jonge wetenschappers werden in 2022 ingesteld door het vorige kabinet. Daarnaast kwamen er stimuleringsbeurzen voor meer ervaren wetenschappers. Ze maakten deel uit van een bestuursakkoord dat toenmalig minister Robbert Dijkgraaf (D66, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) sloot met universiteiten en hogescholen. Hij maakte ook geld vrij voor 1.200 extra banen. Door de hoge studentenaantallen lag in het hoger onderwijs steeds meer nadruk op lesgeven en was de werkdruk hoog. Nu kwam er meer ruimte voor onderzoek.

Maar het akkoord heeft niet lang standgehouden. De nieuwe minister, Eppo Bruins (NSC) schrapt beide beurzen vanaf volgend jaar. In de OCW-begroting 2025 staat dat ze „in de praktijk uitvoeringstechnisch complex” waren en dat er „geen eenduidige evidentie [is] dat ze een effectief middel zijn om de werkdruk voldoende te verlagen”. Een voorbarige conclusie, vindt Korevaar, die in Rotterdam met anderen aan het onderzoeken was hoe het geld het beste kon worden ingezet. „De beurzen bestaan pas twee jaar. Voor conclusies is het nog te vroeg.”

Lood om oud ijzer

De minister bespaart vanaf 2025 175 miljoen euro per jaar door de onderzoeksbeurzen af te schaffen. Daarvan konden tussen de 1.300 en 1.700 beurzen worden betaald, afhankelijk van de toegekende bedragen. Hij wil het geld nu inzetten om de 1.200 banen te behouden. Die zouden per 2026 sneuvelen, was eerst het plan.

Naast die bezuiniging wil het kabinet besparen door het aantal internationale studenten terug te dringen, studenten die langer doen over hun studie meer collegegeld te laten betalen (de ‘langstudeerboete’) en te korten op het Fonds Wetenschap en Onderzoek. Opgeteld heeft het kabinet op hoger onderwijs en onderzoek bezuinigingen ingeboekt die oplopen tot ruim 1 miljard euro per jaar. Van dat bedrag kan niet afgeweken worden, zei Bruins, ook al noemde hij de bezuinigingen „lelijk”.

De dreiging dat er 1.200 banen zouden verdwijnen leidde tot protest in de wetenschappelijke wereld. Toch is daar nu geen blijdschap te bespeuren over de redding. „Het inwisselen van de ene bezuiniging voor de andere doet nauwelijks iets af aan de totale schade. Dat is lood om oud ijzer”, zegt Caspar van den Berg, voormalig VVD-senator en sinds 1 juni voorzitter van Universiteiten van Nederland (UNL). Hij wijst naar het rapport van de Italiaanse oud-premier Mario Draghi, die de Europese landen eerder deze maand opriep radicaal te investeren in kennis en innovatie, om de race niet te verliezen van China en de Verenigde Staten. „Het kabinet doet precies het tegenovergestelde”, zegt Van den Berg.

Volgens Marcel Levi, voorzitter van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Kenniscoalitie, een samenwerkingsverband voor innovatie, betekenen de bezuinigingen dat er aan universiteiten bijna geen mogelijkheid meer is om onderzoek gefinancierd te krijgen. „Wij verstrekken als NWO ook beurzen, maar wij kunnen maar 10 procent van de aanvragen honoreren. Dat is internationaal gezien een zeer laag percentage. Zelfs excellente aanvragen moeten we afwijzen.”

Onbetrouwbare overheid

De minister heeft ervoor gekozen de starters- en stimuleringsbeurzen te schrappen „na overleg met verschillende partijen uit de wetenschap”. UNL-voorzitter Van den Berg zegt dat het idee zeker niet van hem afkomstig is: „Deze bezuiniging komt zelfs nog harder aan omdat de beurzen niet in 2026 maar al vanaf 2025 worden geschrapt. Het kabinet haalt onderzoeksgeld weg dat al is toegekend aan jonge onderzoekers en brengt daarmee universiteiten direct in de problemen.”

Drie universiteiten worden extra hard geraakt: de Erasmus Universiteit in Rotterdam, Maastricht University en Tilburg University. Zij krijgen relatief meer starters- en stimuleringsbeurzen omdat zij door historische afspraken een lagere bijdrage van het Rijk (in jargon ‘vaste voet’) ontvangen.