Hoe de oorlog in Oekraïne verweven raakt met Taiwan

Twee diplomatieke ongelukken gunden deze week een inkijkje in de verhoudingen in de wereld. Een lek in het Pentagon liet zien dat de oorlog in Europa voor lastige debatten zorgt buiten Europa. Een veelbesproken Franse missie naar China leerde dat steun voor Oekraïne verstrengeld raakt met spanningen rond Taiwan.

De geheime documenten van het Pentagon die in de loop van een aantal dagen naar buiten druppelden brachten de Amerikaanse diplomatie in verlegenheid. Her en der moesten er bondgenoten op hun gemak gesteld worden, al werden de inhoud en relevantie van de informatie soms in twijfel getrokken. De echtheid van de documenten werd bevestigd noch ontkend.

De Pentagon Papers onderstreepten dat de oorlog in Europa niet alleen gevolgen heeft voor de voedselvoorziening en de energieprijzen in de rest van de wereld, maar ook dat steeds meer landen zich er indirect mee gaan bemoeien. De oorlog in Oekraïne heeft niet alleen mondiale gevolgen, maar krijgt steeds meer de trekken van een mondiaal conflict. De Verenigde Staten proberen bevriende landen over te halen om Oekraïne met wapenleveranties te steunen. Sommige vrienden van Washington speelden met de gedachte om juist de andere kant te steunen.

Zuid-Korea werd, aldus The New York Times, in verlegenheid gebracht omdat aan het licht kwam dat Seoul worstelde met een Amerikaans verzoek om munitie aan Oekraïne te leveren. Zuid-Korea hield het Amerikaanse verzoek geheim. Wel zei het land na te denken over de levering van de veelgevraagde zware 155 millimeter-granaten aan Washington, op voorwaarde dat de VS de eindgebruiker zouden zijn. Dat laatste was bedoeld als dekmantel om Rusland niet te ergeren; Seoul is aangewezen op goede contacten met Moskou om het steeds agressievere Noord-Korea in toom te houden.

De VS zouden ook Israël zo ver proberen te krijgen om wapens te leveren aan Kyiv. Tot nu toe levert het land alleen humanitaire hulp. De VS maakten de inschatting dat Israël alleen wapens zal leveren als de relatie met Rusland verzuurt. In de VS zou zijn overwogen om Israël terzijde te staan met een actie tegen Iran, om het op die manier voor Israël moeilijker te maken om het Amerikaanse verzoek te weigeren.

President Abdel-Fattah al-Sisi van Egypte werd in verlegenheid gebracht. Een document waaruit The Washington Post citeerde beschrijft dat Caïro van plan was om stiekem raketten, granaten en kruit te produceren voor Rusland. Egypte, dat veel ontwikkelingshulp van de VS ontvangt, ontkende het bericht.

De Pentagonpapers zijn hoogstwaarschijnlijk gelekt door een jonge Amerikaanse militair die indruk wilde maken in een chatgroep over gamen. Het mondiale gesprek van de week was daarentegen te danken aan een van de meest ervaren politieke leiders van Europa, de Franse president Emmanuel Macron. Hij maakte een discussie los die nogmaals aantoonde dat de oorlog in Europa en de hotspot Taiwan aan de andere kant van de wereld met elkaar verweven raken.

Presidentieel vliegtuig

Macron trok de aandacht met een vraaggesprek dat hij gaf aan boord van het presidentiële vliegtuig, de Cotam Unité, op weg van Beijing naar Guangzhou. Hij dacht hardop na over de rol van Europa in de wereld en onderstreepte dat Europa strategisch autonoom moet opereren.

De Franse president benadrukt al vijf jaar dat Europa op militair, technologisch en economisch terrein zelfstandiger moet worden. Ontegenzeggelijk heeft het denken over zelfstandigheid in die tijd ook in andere Europese hoofdsteden postgevat, met dank aan een EU-vijandige Donald Trump, de hulpeloosheid tijdens de pandemie en de oorlog in Oekraïne. In het gesprek met Politico en Les Échos gaf Macron zichzelf daarvoor een compliment. „We hebben de ideologische strijd gewonnen”, zei hij.

Lees ook: Met charme en strengheid praat Europees duo in op Xi Jinping

Het politieke vergezicht, de zelfovertuiging: het was standaard-Macron. De aandacht trokken zijn opmerkingen over de verhouding van dat zelfstandige Europa tot de Verenigde Staten. Europa, stelde Macron, moet de VS niet zomaar volgen in een crisis als Taiwan. Europa moet zich niet laten meesleuren in de escalatie tussen Washington en Beijing, mag „niet verwikkeld raken in crises die niet de onze zijn”. De storm die daarover opstak dwong de president, inmiddels op staatsbezoek in Nederland, om zich te verdedigen: een goede bondgenoot zijn betekent niet dat we niet zelfstandig mogen denken.

De Republikeinse senator Marco Rubio sprak Macron onmiddellijk aan op een gebrek aan loyaliteit jegens de VS en verknoopte Taiwan met Oekraïne. Als Europa niet bereid is de VS terzijde te staan in de kwestie Taiwan, dan moet Europa maar alleen opdraaien voor de steun aan Oekraïne. Rubio maakte heel helder wat men in Brussel allang weet: de immense Amerikaanse steun voor Oekraïne maakt het voor Europa moeilijker om de VS alleen te laten in de confrontatie met China.

De Poolse premier Mateusz Morawiecki, zéér loyaal bondgenoot van de VS en geen vriend van Franse autonomie-plannen, wees er tijdens een bezoek aan Washington op dat het niet consistent is om de democratie wel in Oekraïne te verdedigen en niet in Taiwan. „Je kunt niet vandaag Oekraïne verdedigen en morgen zeggen: Taiwan gaat ons niet aan. Ik denk dat als, God verhoede, Oekraïne valt, dat China een dag later Taiwan zou kunnen aanvallen.”

Eensluidend China-beleid

Macrons interview viel dus niet alleen in de VS verkeerd, ook in Europa. En Europa heeft het al moeilijk om een eensluidend China-beleid te formuleren. Het belang van handel moet afgewogen worden tegen de noodzaak om eensluidende standpunten in te nemen over Taiwan, mensenrechten of Chinese steun voor Rusland.

„De Chinezen zijn geweldig goed in het observeren van iedere nuance van iedereen die bijdraagt aan de vorming van Europees beleid”, zei een hoge EU-ambtenaar deze week. Hij was altijd weer verbaasd over „het vermogen van grootmachten om de EU uit elkaar te spelen”.

Het was daarom aan de Duitse minister Annalena Baerbock (Buitenlandse Zaken, de Groenen), toevallig deze week in China, om een duidelijk Europees geluid te laten horen. Tijdens een persconferentie met haar collega Qin Gang zei ze dat Europa met serieuze repercussies zou antwoorden op Chinese pogingen om Taiwan onder controle te brengen. Ze riep China ook op geen wapens te leveren aan Moskou.

Qin verklaarde even later dat „China geen wapens zal leveren aan de partijen in het conflict”. De VS beweerden eerder dat China levering overwoog. The Washington Post vond in de uitgelekte documenten bewijs dat ook Rusland begin dit jaar dácht dat China wapens zou leveren. Bewijs van eventuele omvangrijke wapenleveringen van China is tot nu toe uitgebleven.