In Europa is het al geen discussie meer, het plan van voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie om te herbewapenen. Vorige week donderdag gingen de 27 lidstaten akkoord met het plan, Nederland ook. De wereld is in hoog tempo onveiliger geworden, zei Von der Leyen, en daarom moet er fors meer geld naar de Europese defensie.
Maar opeens was daar motie 2207 (21501-20) van Joost Eerdmans, van eenmansfractie JA21.
Afgelopen dinsdag stemde een krappe meerderheid (73 voor, 71 tegen) vóór deze motie, die het kabinet oproept niet mee te doen aan het Europese plan voor herbewapening ReArm Europe. Opvallend: drie van de vier coalitiepartijen (PVV, NSC én BBB) stemden voor de motie, alleen de VVD stemde tegen. Eerdmans had de motie niet ingediend omdat hij tegen Oekraïne is. Maar de financiële onderbouwing vindt hij ondermaats, zegt hij. „Nederland moet niet meedoen aan een gezamenlijke Europese schuldenberg.”
Het is een uitslag met mogelijk enorme consequenties. Premier Dick Schoof, die vorige week in Brussel nog akkoord ging, krijgt nu een heel andere opdracht mee van de Kamer. Voert hij die uit, dan is Nederland de enige lidstaat die dwarsligt in het omvangrijke defensieplan. En als hij niet doet wat de Kamer vraagt, komt hij in conflict met drie partijen van zijn eigen coalitie.
800 miljard euro
Het verhaal van de motie begint op dinsdag 4 maart. Die avond debatteert de Kamer met Schoof over Oekraïne. Trump dreigt na een publieke vernedering van de Oekraïense president Zelensky in de Oval Office de financiële en militaire steun in te trekken. In Europa groeien de zorgen, de oorlog in Oekraïne dreigt dichterbij te komen. In een bedrukte en emotionele stemming debatteert de Kamer over de gevolgen. Schoof zegt 3,5 miljard euro steun aan Oekraïne toe.
Lees ook
Kabinet gaat in Brussel akkoord met Europese herbewapening, ondanks onmin in de coalitie
In het debat gaat het ook over het plan van de Europese Commissie om te herbewapenen, ter waarde van circa 800 miljard euro. Daarvoor wil de Commissie zelf geld gaan lenen op de kapitaalmarkt, tot 150 miljard euro. En begrotingstekorten mogen verder omhoog als landen dat geld aan defensie besteden.
In Nederland ligt dit gevoelig. Vooral rechtse partijen zijn tegen collectieve Europese schulden of zogeheten ‘eurobonds’. Maar coalitiepartij VVD en oppositiepartij CDA hebben begin dit jaar al een draai gemaakt. Ze zijn nog steeds niet voor, VVD-leider Dilan Yesilgöz zegt in het debat dat ze „absoluut geen fan” is. Maar beide partijen vinden de situatie nu zo ernstig, dat het niet anders kan.
Anders zit het bij Pieter Omtzigt van coalitiepartij NSC. Al als Kamerlid namens het CDA (2003-2021) was hij fel tegen gemeenschappelijke Europese schulden. Dat is hij nog. In de fractie begint hij er vaak over. Ook nu de oorlog dichterbij komt, is dat geen reden om soepeler met Europese schulden om te gaan, vindt hij.
De ochtend na het debat stemt de Kamer over de ingediende moties. NSC, PVV en BBB stemmen voor de motie, de VVD tegen, zoals verwacht. Maar er is een probleem: Joost Eerdmans, de indiener, is er niet op tijd. „Ik zat vast met de auto, tweehonderd meter van de Tweede Kamer. Ik zat mee te luisteren. Ik belde de griffier om de stemming uit te stellen, maar dat mocht niet.” Dick Schoof staat op het punt naar Brussel af te reizen, en moet vooraf weten wat de Kamer vindt. Door de afwezigheid van Eerdmans staken de stemmen: er zijn evenveel voor- als tegenstanders.
Op verzoek van BBB’er Henk Vermeer krijgt Eerdmans een herkansing, de dinsdag erop. Voor- én tegenstanders weten dat het weer spannend wordt. Tegenstanders Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA), Mirjam Bikker (ChristenUnie) en Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) zijn afwezig, Timmermans en Bikker moeten in de Eerste Kamer zijn. Ze regelen daarom dat drie voorstanders ook niet meestemmen, dit heet ‘pairing’.
Een principiële
In het weekend neemt de commotie snel toe, merken NSC’ers én Joost Eerdmans. Kiezers maken zich grote zorgen over de geopolitieke ontwikkelingen, ook rechtse kiezers. Wie heeft het over financiële degelijkheid als de wereld in brand staat? Maar Eerdmans hoort op zondagavond van Omtzigt dat zijn fractie opnieuw voor zal stemmen, al twijfelen partijgenoten steeds openlijker of dit wel de juiste afweging is. Eerdmans: „De druk op NSC nam enorm toe, ook van de VVD. Maar Pieter is gelukkig een principiële, die houdt zijn poot stijf.” NSC ontkent overigens dat de VVD druk heeft uitgeoefend.
Vlak voor de tweede stemming leest Omtzigt een stemverklaring voor. Hij „blijft fundamenteel tegen eurobonds en het loslaten van begrotingsnormen”. Een „nieuwe en diepe schuldencrisis” ligt op de loer, en „dan zijn landen helemaal niet meer in staat om Oekraïne te helpen”. Uiteindelijk stemt een krappe meerderheid voor: 73 tegen 71.
Tot verbazing van sommige NSC’ers veroorzaakt hun stem enorme commotie. Frans Timmermans zegt: „Drie van de vier coalitiepartijen hebben de minister-president onder de bus gegooid.” Rob Jetten (D66) zegt dat Schoof door deze stemming „in zijn hemd is gezet”. Maar ook bondgenoten roeren zich: voorzitter Eva Brandemann van jongerenorganisatie Jong Sociaal Contract noemt de positie van NSC „zwaar onverantwoordelijk”. „Van de PVV en BBB is deze positie te verwachten, maar van NSC?”
Op X en BlueSky klinkt woede en onbegrip, en een peiling van RTL laat zien dat veruit de meeste NSC-kiezers dat gevoel delen. Maar, zegt een hooggeplaatste NSC’er, „wij zijn al een tijdje gestopt met het volgen van peilingen”. Volgens peilingen houdt NSC van de huidige twintig zetels maar twee á drie over.
Pieter Omtzigt wil die avond het beeld ‘rechtzetten’. Hij verschijnt in het tv-programma Bar Laat, waar hij in debat gaat met CDA-Kamerlid Derk Boswijk en journalist Stefan de Vries. Het wordt een moeizaam optreden. Boswijk vergelijkt Omtzigt met „een boekhouder”, De Vries noemt Omtzigt „geen politicus, maar een pyromaan”.
Volgende week zal premier Schoof erover in debat gaan met de Tweede Kamer. Iedereen in de coalitie weet dat hij er door deze aangenomen motie een groot probleem bij heeft. En wat de uitkomst ook wordt: Nederland heeft in Europa veel uit te leggen. Kamerleden van oppositie- en coalitiepartijen vertellen dat ze gebeld worden door parlementariërs en ambassadeurs uit andere landen. Wat is daar aan de hand bij jullie? Waarom laten jullie Oekraïne, waarom laten jullie óns in de steek?
Lees ook
Zijn het nou Eurobonds of niet, waar de Europese Commissie de defensieplannen mee wil financieren? En was de VVD daar niet tegen?
