Sanjar Karataev draagt een witte jas en houdt een stalen mand met tangetjes vast terwijl hij glimlachend de camera in kijkt. Zijn haar is aan één kant opgeschoren. In zijn linkeroor glimt een diamantje. ‘Gewoon wat alledaags gereedschap van een orthodontist’, schrijft hij bij de foto op Instagram. Het is 19 augustus 2019, en het is de laatste keer dat Karataev in zijn orthodontistentenue poseert in het Filippijns Algemeen Ziekenhuis in Manilla.
Een jaar later duikt Karataev op in Europa: Milaan, Rome, Bilbao, Lissabon, Bordeaux, Wolfsburg, Brussel. Hij post er vrolijke kiekjes van op Instagram, alsof hij permanent op vakantie is. ‘Professional chiller’, noemt hij zichzelf. Maar de plekken die hij bezoekt zijn niet willekeurig gekozen. Karataev, een man met Kirgizische en Australische wortels, is altijd nét in een stad als de lokale professionele voetbalclub of nationale voetbalbond daar een sponsorovereenkomst sluit met een Aziatisch gokbedrijf.
Karataev organiseert de feestelijke ceremonies, waar sponsorcontracten met een waarde van vaak miljoenen euro’s worden ondertekend. En hij regelt promotiemateriaal van de bijeenkomsten. Mensen die met Karataev hebben gewerkt, omschrijven hem als vriendelijk, professioneel, maar ook mysterieus. Hij stelt zich voor als Sancho, niemand kent zijn echte naam. Hij betaalt cash. En met de tekenceremonies die hij organiseert is iets merkwaardigs aan de hand.
De Parijse fotograaf Gabriel Gauffre krijgt eind september 2020 het verzoek van Sancho om foto’s te maken van een bijeenkomst ter ere van een sponsordeal die FC Girondins de Bordeaux sluit met het onbekende online Aziatische gokbedrijf Yibo Sports. Normaal gesproken reist hij de wereld over voor reportages. Maar in coronatijd ligt zijn werk stil, dus neemt hij de klus aan. „Ik was blij dat ik even weg kon uit Parijs”, vertelt hij.
Maar al snel krijgt Gauffre een „raar gevoel” bij de situatie. Niet zozeer vanwege het goedkope, morsige Ibis-hotel waarin Sancho hem onderbrengt, dat is hij wel gewend. Tijdens de drie dagen lange fotoshoot – met spelers op het trainingsveld, in de kleedkamer van het stadion en bij het tekenmoment in de persruimte – ziet Gauffre niemand van Yibo, het bedrijf waar het allemaal om draait.
Bij de ‘persconferentie’ is geen pers aanwezig. Er is wel iemand die als ‘executive director’ van Yibo zijn handtekening zet. Maar dat blijkt een onbekende Franse acteur, tevens model, met onbeduidende rollen – als figurant in een film met Steven Seagal bijvoorbeeld. Hij wil weinig kwijt over zijn rol die dag in Bordeaux. „Stond er executive director op mijn bordje? Oh, geen idee waarom.”
Na afloop praat Gauffre na met de Franse cameraman die door Karataev voor de filmpjes is ingehuurd. „Wat wás dit voor toneelstuk”, zeiden we tegen elkaar. „Het voelde niet heel koosjer, maar we dachten: we doen gewoon waar we voor betaald worden.” Gauffre doet daarna nog één voetbalklus voor Sancho, bij S.S. Lazio in Rome. De cameraman houdt het langer vol. Hij reist met Karataev in een paar maanden tijd heel Europa door om ‘persconferenties’ vast te leggen.
Die bijeenkomsten verlopen volgens hetzelfde stramien. Een acteur die poseert als manager van het Aziatische gokbedrijf, cashbetalingen, en persconferenties zonder pers. Alleen de betrokken gokbedrijven verschillen. Zo maakt de cameraman in Portugal een mooi filmpje als de Portugese nationale voetbalbond in zee gaat met Huohu Sports, volgens een betrokkene voor ruim 1 miljoen euro. In Parijs filmt hij de totstandkoming van het partnerschap tussen Paris Saint-Germain en Yabo Sports.
Ook Amsterdam staat in de zomer van 2020 als bestemming op de agenda. De Franse acteur die bij Bordeaux optrad namens Yibo, zegt dat Karataev hem vroeg om ook naar Nederland te vliegen voor de ondertekening van een sponsorcontract dat Yibo tot 2022 aan Ajax zal verbinden. Voordat het zover komt, wordt de ceremonie afgeblazen. Reden: corona. Ajax publiceert nog wel een persbericht. ‘We zijn verheugd dat we YIBO Sports kunnen verwelkomen bij de Ajax-familie. Dit regionale partnerschap sluit aan bij onze wereldwijde strategie en heeft tot doel onze aanwezigheid op de Aziatische markt verder te ontwikkelen’, schrijft commercieel directeur Menno Geelen.
Karataev zit dan in Italië, vlakbij Napels, voor een korte vakantie.
NRC onderzocht de afgelopen maanden sponsordeals van Europese voetbalclubs met Aziatische gokbedrijven. Achter de vrolijke foto’s en ronkende persberichten gaat een ondoorzichtige wereld schuil van brievenbusfirma’s in belastingparadijzen, illegale gokwebsites en gebrekkig toezicht. Voetbalclubs hebben geen idee waar het sponsorgeld vandaan komt – en doen er nauwelijks onderzoek naar. Zo kon het gebeuren dat Ajax zich liet sponsoren door een bedrijf dat volgens Chinese autoriteiten onderdeel is van een crimineel goksyndicaat. En dat PSV-directeur Toon Gerbrands op de foto ging met een verpleger uit Las Vegas.
Europese clubs als uithangbord
In het voorjaar van 2017 meldt de Engelsman Darren Royle zich bij Ajax. Royle heeft een consultancybedrijfje dat onder meer bemiddelt bij sponsorcontracten in de voetbalwereld. Royle heeft een mooi aanbod voor de Amsterdamse club. Op een congres in Londen heeft hij kennisgemaakt met een gokbedrijf dat voetbalclubs in Europa wil sponsoren. Of Ajax interesse heeft?
Aziatische goksponsors zijn dan al een paar jaar bezig aan een opmars in het Europese voetbal, vooral in de Engelse Premier League. De namen en symbolen van onbekende gokwebsites staan op de shirts van tientallen topclubs en worden tijdens wedstrijden op reclameborden getoond. De bedrijfjes, vaak pas net opgericht, betalen clubs daar zonder moeite miljoenen euro’s voor.
De reclame is niet gericht op Europese voetbalkijkers, vertellen experts. Doel is om Aziatische gokkers te verleiden. Europol schatte in 2020 dat wereldwijd jaarlijks 895 miljard euro wordt ingezet op voetbalwedstrijden, Azië is goed voor bijna twee derde van de mondiale gokmarkt. Vooral onder Chinezen is gokken op sportwedstrijden bijzonder populair. Alleen: gokken is in China, net als in veel Zuidoost-Aziatische landen, verboden – slechts een paar bedrijven met een staatsvergunning mogen kansspelen aanbieden.
Dus bestoken online gokorganisaties die markten vanuit landen of regio’s waar gokken wél is toegestaan, zoals de Filippijnen. Ze gebruiken Europese voetbalclubs als uithangbord om Aziatische klanten te trekken; wedstrijden van Europese topclubs worden in Azië massaal bekeken. Daarnaast is een sponsorovereenkomst met een serieuze voetbalclub voor gokbedrijven de poort naar legitimiteit. Want een gokbedrijf dat op het shirt van Real Madrid, Paris Saint-Germain of Manchester United staat, moet wel betrouwbaar zijn.
In Nederland zijn gokreclames in 2017 nog verboden. Dus stelt Royle iets anders voor. Gokwebsite KB88 wil Ajax riant –volgens meerdere bronnen vier ton per jaar – betalen voor de rechten om in ruil daarvoor met het Ajax-logo te pronken op sociale media. Zo kan de club ondanks het dan nog strenge Nederlandse kansspelbeleid tóch alvast verdienen aan de gokmarkt. En Ajax hoeft er vrijwel niets voor te doen. Voor het gemak gaat Darren Royle zelf namens KB88 op de foto met Ajax-directeur Edwin van der Sar en Menno Geelen. De commercieel directeur van Ajax spreekt zijn vertrouwen uit in een „succesvolle samenwerking” die Ajax zal helpen bij zijn „digitale ontwikkeling in Azië”.
Bas van Rossum is op dat moment hoofd sponsoring van Ajax. Hij zegt nu dat de club wel wat heeft rondgevraagd naar KB88. „Dat wil zeggen, we wisten misschien niet wie de ceo was, maar we hebben wel navraag gedaan bij Engelse clubs die al met ze werkten. Die zeiden dat het een prima partij was die netjes betaalde. Dat deden ze ook, en op tijd. Dat was belangrijk voor ons. Het was een mooie deal.” Hij voegt er aan toe dat Ajax af en toe ook rechtstreeks contact had met KB88. „Uiteindelijk hebben we ook heen en weer gemaild met mensen van het bedrijf.”
Een woordvoerder van Ajax bevestigt dat KB88 alle afspraken is nagekomen en dat Ajax van tevoren „due diligence”, boekenonderzoek, heeft gedaan. „Met name op verboden vormen van promotie.” Gevraagd naar de eigenaar van het gokbedrijf noemt Ajax een vennootschap in Hongkong.
Maar als NRC probeert te achterhalen wie daar achter zitten, lukt dat niet. Ook hoe zij aan het geld komen om sponsor te worden van Ajax, Bayer Leverkusen en Premier League-club West Bromwich Albion blijft onduidelijk. Bij onderzoek in openbare bronnen naar KB88 duiken verschillende handelsnamen op, waarachter twee brievenbusfirma’s schuilgaan: een in Hongkong en een op de Britse Maagdeneilanden.
Het bedrijfje in Hongkong – KB88 Entertainment Culture Limited – waar Ajax zaken mee zegt te hebben gedaan, is in mei vorig jaar opgeheven, blijkt uit een uittreksel van de Kamer van Koophandel in Hongkong. Op die papieren staat dat de eigenaar ene Ng Kheng Teck was, die in een flat in Makati City op de Filippijnen woont.
Uit documenten die NRC via het journalistenconsortium ICIJ in handen heeft gekregen, blijkt dat het bedrijfje op de Britse Maagdeneilanden, Keen Ocean Technology Limited, een brievenbusfirma is die wordt bestuurd door het omstreden Panamese trustkantoor Mossack Fonseca. De vennootschap is op het moment dat Ajax een deal met KB88 sluit in handen van ene Chow Ming Fuk Jackson, een Chinees die op hetzelfde adres in Makati City woont. Hij huurt daar een appartementje van 25 vierkante meter, blijkt uit een huurcontract dat NRC via ICIJ kreeg. Verder is over deze mensen niets te vinden.
Ajax reageert niet op de vraag of dit de betreffende eigenaren zijn, noch op de vraag of de club op de hoogte was van deze gecompliceerde, verhullende constructies.
Muzikant met indie-bandje
Darren Royle, de man die KB88 bij Ajax aandroeg, wist kort daarna nog een tweede contract te sluiten voor het Aziatische gokbedrijf. In november dat jaar tekent AS Roma een overeenkomst en verwijst daarbij naar de prachtige deals die het bedrijf met andere clubs sloot, zoals met Ajax. AS Roma organiseert een officieel tekenmoment. Royle regelt dat er iemand in Rome is om namens KB88 op de foto te gaan. Op het kiekje schudt een jongeman met warrig haar, in een iets te klein jasje de hand van een AS Roma-directeur. Deze KB88-vertegenwoordiger is Ben Davies, staat in het persbericht van de club.
Met gezichtsherkenningssoftware is te achterhalen dat Ben Davies een jongeman is uit Chester, net onder Liverpool. Een muzikant, die dan nog met een indie-bandje probeert door te breken en inmiddels werkt als duurzaamheidsadviseur. Over zijn klusje in Rome praat hij liever niet. „Ik weet weinig van dat bedrijf, behalve dat ze probeerden voet aan de grond te krijgen in het voetbal”, zegt hij. Verdere verzoeken om commentaar wimpelt hij af.
Darren Royle, de man die het allemaal regelde, wil er ook weinig over kwijt. Hij zegt vertegenwoordigers van KB88 op een conferentie in Londen ontmoet te hebben en vervolgens bij wat voetbalclubs te hebben aangeklopt. Dat hoorde bij zijn werk als consultant. Maar wie er achter het gokbedrijf zitten weet hij niet en hóeft hij niet te weten. „Weet de KNVB wie er allemaal achter ING zitten?” Dat hij Davies naar Rome stuurde, vindt hij niet gek. Er was nou eenmaal iemand nodig. „Hij zat toen in een bandje en was op zoek naar publiciteit.” Met het klusje in Rome voor het Aziatische gokbedrijf hoopte Davies volgens Royle zijn band in Azië een zetje te kunnen geven.
Trustkantoor op Curaçao
Ook PSV sluit in het najaar van 2017 voor het eerst een deal met een Aziatisch gokbedrijf, Wellbet. ‘Een van de grootste spelers op de markt van online kansspelen’, aldus de club uit Eindhoven. Het gokbedrijf – volgens het persbericht sinds 2012 actief – heeft de directeur communicatie Mark Lu helemaal naar Eindhoven gestuurd om het contract te ondertekenen met PSV-directeur Toon Gebrands. Beide partijen zijn vol lof over elkaar in het filmpje dat van de feestelijkheden wordt gemaakt. ‘We zijn er heel erg blij mee’, zegt Gerbrands.
Peter Rovers, tegenwoordig interim-directeur bij Vitesse en voorheen commercieel manager bij PSV, is verantwoordelijk voor de deal. Het was een kans die PSV niet wilde laten lopen, zegt hij nu. De club kreeg ruim 100.000 euro en in ruil daarvoor mocht Wellbet het logo van PSV gebruiken in Azië. Wellbet werd bij hem aangedragen door een Engels bureau. „De man van dat bureau had veel meer deals gedaan. En voor zover ik hem ken, was het een betrouwbare man.” Wie er achter Wellbet zat en wie de eigenaar was, weet Rovers niet. Zo ging dat toen, legt hij uit. „Nu worden overal vraagtekens bij gezet.” Toenmalig PSV-directeur Toon Gebrands kan zich niets herinneren van het tekenmoment met Mark Lu van Wellbet. „Ik sta met zoveel sponsoren op de foto. Ik moest gewoon tekenen.”
Van Mark Lu als directeur communicatie van Wellbet is op internet geen spoor te vinden. Met behulp van fotosoftware is te achterhalen dat het gaat om Mark Lu Webber, een Filippijn die naar de Verenigde Staten verhuisde en in Las Vegas een verplegersopleiding volgde. Na een jarenlange carrière als verkoper en afdelingshoofd in een elektronicazaak in Las Vegas, heeft hij nu een gamebedrijfje. Op een verzoek via LinkedIn en een lijst met vragen reageert hij niet.
Het spoor naar bedrijven of personen achter Wellbet is moeilijk te volgen. De goksite is – met verschillende webadressen – nog altijd in de lucht en pronkt nog met het logo van PSV, hoewel de sponsorovereenkomst al jaren is verlopen. In een document op internet wordt bij Wellbet verwezen naar het bedrijfje Sakura Blossoms Holdings Limited. De brievenbusfirma zou de houder zijn van de Filippijnse goklicentie van Wellbet. Maar dit bedrijfje is nergens te vinden. Uit de database van de World Intellectual Property Organization (WIPO) blijkt dat het merk Wellbet in 2018 door het Noord-Ierse bedrijfje Sakura Blossom Limited is geregistreerd. Dit Ierse bedrijfje heeft twee directeuren: een Filippijnse man en de Ier Fintan Farrell.
Farrell blijkt al jaren actief te zijn in de gokindustrie. In 2020 spande hij met een van zijn bedrijfjes een rechtszaak aan tegen voetbalclub Liverpool FC, blijkt uit berichten in de Ierse media. Hij claimde 1,2 miljoen euro van de club omdat hij in 2013 een gokbedrijf zou hebben aangedragen als sponsor. Maar bij Sakura Blossom neemt niemand de telefoon op. Mailtjes worden niet beantwoord. En Farrell reageert niet op een verzoek via LinkedIn om vragen te beantwoorden.
Een ander aanknopingspunt is een opmerking die tot voor kort onder op de site van Wellbet stond: all www.wellbet.com products are operated bij Bravalla bv, Willemstad, Curacao. Onder Bravalla blijken tientallen online goksites te opereren. Maar wie er achter dit bedrijf zitten, is onduidelijk. Bravalla wordt weer bestuurd door een trustkantoor op Curaçao.
En zo is niet te achterhalen waar het sponsorgeld van PSV vandaan komt.
In een reactie zegt PSV dat ze Wellbet gaan verzoeken hun logo van de goksite te verwijderen.
Criminele activiteiten en witwassen
Door met obscure gokbedrijven in zee te gaan nemen voetbalclubs bewust het risico geld aan te nemen uit criminele activiteiten en dit geld wit te wassen, zegt Martin Purbrick. De Engelsman werkte jarenlang bij de politie in Hongkong en is als onderzoeker verbonden aan de Asian Racing Federation, een verbond van paardensportautoriteiten. Purbrick is gespecialiseerd in de illegale gokindustrie. Die industrie is enorm en groeit snel, benadrukt hij. De United Nations Office on Drugs and Crime raamde de wereldwijde inkomsten uit illegaal gokken in 2021 op 1.700 miljard dollar.
Ook Europol waarschuwt dat online gokbedrijven vaak dienen om crimineel geld uit bijvoorbeeld afpersing en drugshandel wit te wassen en wijst daarbij expliciet naar Aziatische online bookmakers met goklicenties van vrijhandelszones in landen als de Filippijnen of offshore belastingparadijzen. „Veel van die bedrijven zouden niet legaal kunnen opereren in andere landen”, schrijft de opsporingsinstantie.
Het toezicht op online gokbedrijven is boterzacht, zegt Purbrick. Dat komt omdat er een praktijk is ontstaan op eilanden als Curaçao, Malta en Isle of Man, waar een handjevol bedrijven van de lokale overheden een officiële licentie kreeg voor het runnen van goksites. Deze bedrijven geven vervolgens tegen betaling sublicenties uit aan andere gokbedrijven, een white label in jargon. De bedrijven met de officiële licentie beloven gedegen onderzoek te doen voor ze een sublicentie aan een partij verstrekken, maar in de praktijk gebeurt dat nauwelijks.
Zo kan een handvol Aziatische gokbedrijven Premier League-clubs sponsoren dankzij een sublicentie van het obscure TGP Europe, gevestigd op Isle of Man – een eiland tussen Groot-Brittannië en Ierland. Eerder dit jaar kreeg TGP een boete van omgerekend 366.000 euro van de Britse kansspelautoriteit vanwege ‘gebrekkige due diligence ten aanzien van white label-contracten’ en het ‘niet adequaat analyseren en mitigeren van witwasrisico’s’. PSV-sponsor Wellbet verkreeg een white label-licentie op Curaçao, waar ook een bloeiende industrie is ontstaan rond de uitgifte van dit soort gokvergunningen.
Voetbalclubs, voortdurend op zoek naar nieuwe inkomstenbronnen, doen er niet moeilijk over, blijkt uit de reacties van Ajax en PSV. Zelf doen ze nauwelijks onderzoek naar de Aziatische bookmakers die ze promoten en legitimiteit verschaffen. Of ze wijzen naar sponsordeals van hun gokpartner met een andere club. Als die ermee in zee is gegaan, dan zal het wel goed zitten.
Zo reageert ook Ajax, als NRC vraagt naar de overeenkomst met Yibo Sports uit 2020. „Dit bedrijf maakte net als Yabo Sports onderdeel uit van Tianyu Technology. Daar hoort ook KOK Sports bij, waarmee Real Madrid in 2020 een deal tekende”, mailt een woordvoerder. Yibo Sports kwam alle verplichtingen na, het geld is ontvangen, benadrukt hij. Wie er achter zaten? Daar kan Ajax geen antwoord op geven.
Een zoektocht van NRC naar de eigenaren van Tianyu Technology, het bedrijf dat achter deze goksites zou zitten, voert naar de Filipijnen. Het blijkt een klein bedrijfje dat IT-diensten verleent aan onder meer de gokindustrie. Maar namens wie Tianyu optreedt, is niet te achterhalen. Het spoor loopt dood bij gokbedrijf, dat gevestigd zou zijn in een vervallen huisje in een buitenwijk van Manilla.
Duidelijk is wel dat goksite Yabo Sports, die de afgelopen jaren sponsorovereenkomsten sloot met onder meer Manchester United, Paris Saint-Germain én AC Milan, door Chinese opsporingsdiensten wordt gezien als onderdeel van een criminele organisatie. In mei 2021 maakten autoriteiten in de provincie Sichuan bekend dat ze een groot netwerk hebben opgerold dat Yabo promoot onder de lokale bevolking en via dit platform, of een van de honderden vrijwel identieke websites waar Yabo naar verwijst, illegale sportweddenschappen aanneemt. Op die manier zou het syndicaat in Sichuan in korte tijd bijna een miljoen klanten hebben geworven.
Veelkoppig monster
Ook duikt Yabo op in een recent onderzoek van de Asian Racing Federation naar de link tussen illegale gokbedrijven en mensenhandel. Het beschrijft een gokdistrict in de Cambodjaanse havenstad Sihanoukville met zwaar beveiligde gebouwencomplexen waar voornamelijk Chinezen (online) casino’s in de lucht houden. Volgens getuigenissen van mensen die daar werkten – als live commentator bij wedstrijden, voor het werven van gokkers of het chatten met gokkers – gaat het om slavenarbeid van twaalf uur per dag, zes dagen per week, waarbij boetes of zelfs fysieke straffen dreigen als er niet genoeg omzet wordt behaald. Yabo Sports en Kok Sports zijn twee gokplatforms die in de verklaringen van slachtoffers voorkomen, staat in het rapport.
Na de politieacties in Sichuan verdwijnt Yabo geruisloos (en tijdelijk) van de radar, ontdekten onderzoeksjournalisten van Josimar, een voetbalwebsite. De Yabo-websites gaan offline, het merk pronkt niet langer op reclameborden bij de topclubs die het sponsort voor miljoenen euro’s per jaar. Het contract van Ajax met Yabo-zusje Yibo wordt in 2021 beëindigd, maar volgens een woordvoerder van Ajax heeft dat met corona te maken. Opmerkelijk, want toen de sponsordeal werd getekend, was de pandemie al uitgebroken.
Voor het gokbedrijf maakt het weinig uit. Het is een veelkoppig monster. Zodra Yabo uit de lucht gaat komen er gokmerken voor in de plaats met logo’s en websites die er qua opmaak erg op lijken. Uit de database van de World Intellectual Property Organization (WIPO) blijkt dat die merken vaak eigendom zijn van dezelfde obscure bedrijfjes. Zo zijn Leyu (AC Milan, Chelsea) en HTH (Internazionale, Manchester United) min of meer nakomelingen van Yabo, Kok Sports en Yibo. Een van de laatste nieuwkomers is Kaiyun Sports, dat afgelopen zomer nog een overeenkomst met de Engelse club Nottingham Forest sloot. In een persbericht omschreef de club de nieuwe partner als een ‘leidend gokplatform’. Maar een website ervan is nog altijd niet online.
Vrijwel altijd is Sanjar Karataev, de voormalig orthodontist uit Manilla, betrokken als bemiddelaar. In de afgelopen jaren regelde hij de tekenceremonies van talloze sponsorovereenkomsten. Het zijn feestelijke momenten. Zo sluit de Belgische voetbalbond in maart 2021 een deal met Kok Sports. Op Instagram bedankt Karataev de Belgen voor de heerlijke chocolaatjes die hij kreeg. In Madrid is hij in het voorjaar van 2023 bij de contractceremonie tussen Real Madrid en Kaiyun Sports en gaat hij op de foto met voormalig topspeler Roberto Carlos. Even daarvoor maakt hij al kennis met ‘Serie A-legende’ Alessandro Del Piero, die ‘ambassadeur’ wordt van Kaiyun.
Als NRC contact zoekt geeft Karataev aanvankelijk geen antwoord. Bij een volgende poging reageert hij wel.
„Krijg ik er geld voor?” antwoordt hij via WhatsApp. Als dat niet het geval blijkt, heeft hij geen interesse meer.
„Veel geluk en een vrolijke Kerst.”