Kiezers in de cruciale staat North Carolina weten sinds kort niet alleen dat de Republikeinse kandidaat voor hun gouverneurschap de rechten van vrouwen en transgender personen wil terugdraaien, maar ook dat beide hem opwinden. Mark Robinson (56) kwam afgelopen week – opnieuw – in opspraak toen CNN uitspraken aan het licht bracht die hij deed in fora op een pornosite. Daar besprak hij zijn erotische voorkeuren en hoe hij als tiener vrouwen bespiedde. Ook omschreef hij zichzelf, in 2010, als „zwarte nazi” en pleitte hij voor de terugkeer van slavernij. „Ik zou er zeker een paar kopen”, schreef Robinson.
Presidentskandidaat Donald Trump heeft eerder zijn steun uitgesproken voor de uiterst conservatieve en controversiële gouverneurskandidaat. „Beter dan Martin Luther King”, noemde hij de politicus, in verwijzing naar de burgerrechtenleider. Maar op een campagnebezoek aan North Carolina afgelopen weekend was Robinson niet meer welkom. Trump noemde hem in zijn toespraak niet één keer.
Achter de schermen zouden Republikeinen voor en na de publicatie door CNN druk op Robinson hebben uitgeoefend om zich alsnog terug te trekken. Maar die weigerde en de deadline daarvoor is intussen verstreken. Het merendeel van Robinsons medewerkers heeft de laatste dagen zijn campagneteam verlaten.
De ophef rond Robinson zou de opkomst onder Republikeinen kunnen drukken en ook Trumps kansen verkleinen in de tot op heden vrij ‘rode’ staat. Peilingen geven aan dat hij en Kamala Harris er nu nek-aan-nek gaan. Robinsons populariteit bleef al voor het laatste schandaal achter bij die van zijn Democratische tegenkandidaat Josh Stein.
Complottheorieën
Robinson, die op dit moment al vicegouverneur is, staat bekend om zijn extreme uitspraken. Zo bezigt hij complottheorieën over covid, de verkiezingen van 2020 en die de Holocaust bagatelliseren. Hij beschimpte joden, moslims, homoseksuelen, transgender personen en vrouwen. Hij is voor een totaalverbod op abortus en „terugkeren naar het Amerika waarin vrouwen niet mochten stemmen”. Hij opperde dat transvrouwen „maar ergens buiten in een hoekje” moeten plassen omdat hij ze wil arresteren als ze een vrouwenwc gebruiken.
Dit alles hinderde Robinson niet om, met steun van Trump, vicegouverneur te worden en Republikeinse voorverkiezingen te winnen. De huidige Democratische gouverneur van North Carolina, Roy Cooper, zou mede uit angst voor Robinson hebben afgezien van de mogelijkheid om Harris’ running mate te worden. Wetgeving in de staat bepaalt dat wanneer de gouverneur zich buiten North Carolina bevindt – bijvoorbeeld voor landelijke campagnebijeenkomsten – alle macht automatisch aan de vicegouverneur toevalt.
Verschillende door Trump gesteunde radicale Republikeinen hebben de afgelopen jaren hun verkiezingen verloren – al dan niet na een schandaal. Herschel Walker werd geen senator voor Georgia nadat bleek dat hij voor een abortus had betaald en Roy Cooper legde het in Alabama af na beschuldigingen van aanranding van minderjarigen. Trump zelf kan echter opscheppen over wangedrag tegen vrouwen. Zelfs een veroordeling die te maken heeft met buitenechtelijke seks met een pornoster, lijkt hem electoraal niet te raken.
De markt heeft de eerste slag met het Witte Huis gewonnen. Na een week van snel toenemende onrust in de wereldeconomie en duizenden miljarden aan verliezen op de aandelenbeurzen, maakte Donald Trump woensdagmiddag plots bekend dat de VS hun importheffingen voor negentig dagen ‘pauzeren’. De Amerikaanse president haalt daarmee voorlopig bakzeil in zijn mondiale handelsoorlog, die hij vorige week ontketende door hoge ‘wederkerige tarieven’ aan te kondigen op invoerproducten uit circa zestig buitenlanden.
Trumps voorlopige capitulatie kent echter een belangrijke uitzondering: China. Met Amerika’s grote geopolitieke rivaal escaleerde hij het handelsconflict woensdagochtend juist door de heffingen op Chinese invoer per direct te verhogen naar 125 procent. De dagen ervoor had hij dit percentage in verschillende stappen al verhoogd naar 104 procent, nadat de Chinezen terugsloegen met eigen hogere heffingen op Amerikaanse importen.
Hoewel de handelsoorlog tussen de twee grootste economieën ter wereld daarmee een nieuwe ronde ingaat, reageerden beleggers enthousiast op Trumps tijdelijke wapenstilstand met de rest van de wereld. Amerikaanse beurskoersen spoten woensdag net zo hard omhoog als ze de afgelopen week gekelderd waren en maakten met recordwinsten een flink deel van hun verliezen in enkele uren goed.
Ronkende verklaringen
Trumps U-bocht kwam voor velen in de politiek en zakenwereld als een verrassing. De afgelopen dagen hadden hoge regeringsfunctionarissen en de president zelf meermaals ontkend dat de heffingen een onderhandelingsinstrument waren. De snel groeiende onrust onder beleggers, bedrijven én consumenten deden ze af als tijdelijke pijn. In ronkende verklaringen en gelikte filmpjes op sociale media stelden ze dat de hoge tariefmuren nu al duizenden miljarden dollars aan buitenlandse investeringen naar de VS lokten.
De Amerikaanse maakindustrie stond aan de vooravond van een nieuwe Gouden Eeuw, beloofden ze. En de schatkist zou dagelijks 2 miljard dollar extra gaan ophalen dankzij de tarieven, rekende ze voor. Zonder er bij te vertellen dat deze betaald worden door Amerikaanse importeurs – en uiteindelijk ook deels door Amerikaanse consumenten in de vorm van hogere prijzen.
Scepsis over de negatieve gevolgen van zijn heffingen wuifde Trump een week lang resoluut weg. „Wees niet zwak! Wees niet dom!”, schreef hij maandag nog op sociale media. Wie wel in paniek raakte was een ‘PANICAN’, een woordspeling die in het Engels rijmt op Republikein.
Want ook in zijn eigen partij klonk vanaf het weekeinde steeds openlijker kritiek op Trumps koers. En zelfs hem goedgezinde miljardairs, onder wie zijn adjudant Elon Musk, namen als internationaal opererende zakenlui openlijk afstand zijn protectionisme. De belangrijkste topbankier van het land, Jamie Dimon van JPMorgan, waarschuwde in een interview op Fox Business, een van Trumps vaste tv-zenders, dat „een recessie nu de meest waarschijnlijke uitkomst is”.
Een half etmaal nadat de heffingen in de nacht van dinsdag op woensdag formeel van waren ingegaan, bleken ze vervolgens tóch een onderhandelingswapen. En met zijn escalatie tegen China leek Trump het gezichtsverlies van die ommezwaai enigszins te willen maskeren én te pogen de rest van de wereld tegen Beijing te mobiliseren. In een bericht op sociale media verweet hij Beijing „een gebrek aan respect voor de wereldeconomie”. „Ik hoop dat China een keer, hopelijk in de nabije toekomst, beseft dat het oplichten van de VS, en andere landen, niet langer duurzaam of acceptabel is.”
Ook in een gesprek met de pers probeerde de president in het Oval Office later op de middag nadrukkelijk een positieve draai te geven aan zijn tactische terugtrekking. Over de kritiek uit eigen kring sprak Trump luchtig: „Ze werden een beetje springerig, weet je, ze werden een beetje angstig”.
Volgens hem had hij zich bedacht, omdat zich de afgelopen week al „meer dan 75” regeringen bij hem gemeld. Die zouden bereid zijn de VS gunstiger handelsvoorwaarden te gunnen in ruil voor lagere of geen heffingen. Hij wil hierover nu negentig dagen gaan onderhandelen en zal hen in de tussentijd ‘slechts’ de basisheffing van 10 procent rekenen, die op 5 april van kracht werd.
Op 2 april had Trump zijn handelsoorlog nog met veel bombarie aangekondigd. Tijdens een evenement in de Rozentuin, dat hij ‘Bevrijdingsdag’ had gedoopt, onthulde hij een lijst met zogenoemde wederkerige heffingen voor tientallen handelspartners, die de VS „al decennia” zouden „benadelen” of zelfs „een poot uitdraaien”.
Deze ‘tariffs’ varieerden van 10 procent voor bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk, tot 20 procent voor EU-landen en tot bijna 50 procent voor enkele ‘ergste daders’ in Zuidoost-Azië en Afrika. Deze percentages waren gebaseerd op een dubieuze rekensom, waarbij de handelsoverschotten van die landen met de VS als uitgangspunt waren genomen.
Trump loste hiermee een eindeloos herhaalde verkiezingsbelofte in. Als zakenman voer hij in de jaren tachtig al uit over de wijze waarop buitenlandse handelspartners de VS oneerlijk zouden behandelen – toen vooral Japan.
Op de financiële markten en aandelenbeurzen wereldwijd was de schok over zijn openingssalvo niettemin groot: in enkele zeer volatiele handelsdagen verloren Amerikaanse bedrijven in totaal circa 7.000 miljard dollar aan beurswaarde. Ook de bitcoin daalde fors, terwijl Trump als kandidaat en president juist toenemend steun heeft gezocht bij de cryptogemeenschap.
Obligatiemarkt stuurde bij
Wat Trump mede het laatste zetje lijkt te hebben gegeven in te binden, was een hoogst ongebruikelijk fenomeen dat zich vanaf dinsdag voltrok: een kelderende interesse in Amerikaanse staatsobligaties. Normaal zijn die in tijden van financiële onrust juist een ‘veilige haven’ waar beleggers graag schuilen. Dinsdag werden ze juist gedumpt en sprong de tienjaarsrente met tientallen basispunten omhoog.
Voor het vertrouwen in de Amerikaanse kredietwaardigheid was dit al een veeg tekenen, maar voor Trump ook een acuut politiek probleem. De VS hebben al een hoge staatsschuld en de rentelasten hierover bedragen nu al meer dan de defensiebegroting. Juist dezer weken poogt Trump enorme belastingverlagingen door het Congres te krijgen. Tegen de zin van fiscale haviken in zijn partij in, zullen die het (nu al hoge) begrotingstekort verder laten oplopen. De onrust op de obligatiemarkt dreigde dit financieringsgat alleen nog maar groter te later worden.
Maar bovenal is de tienjaarsrente leidend voor veel andere rentekoersen: waardoor ook lenen voor bedrijven en burgers duurder zou worden. De voormalig vastgoedinvesteerder Trump, die zijn zakenimperium grotendeels op schulden bouwde, weet dit als weinig anderen. „De obligatiemarkt is erg tricky”, zei hij woensdag. „Ik keek er naar… en mensen werden toch een beetje nerveus.”
Dat de ontketende Trump zich zo alsnog (tijdelijk) heeft laten corrigeren, stelt weinig marktpartijen gerust. Ook na zijn ommekeer van woensdag bleven de rentes op langlopende Amerikaanse staatsschuld doorklimmen.
Trump en zijn entourage zullen hem tijdens de nu volgende onderhandelingen blijven presenteren als geniale ‘dealmaker’. Maar door zo zorgeloos met een recessie te flirten, mondiale handelsstromen te laten stilvallen en de kredietwaardigheid van zijn eigen overheid op het spel te zetten, zal de rest van de wereld hem en zijn land na deze week vooral blijven beschouwen als onbetrouwbare handelspartner en grote economische stressfactor.
Als het aan de Europese Commissie ligt, wordt Europa leidend op het vlak van kunstmatige intelligentie, blijkt uit het woensdag gepresenteerde AI Continent Action Plan. Hoewel de Amerikanen met ChatGTP dominant zijn, en China recent vriend en vijand verraste met DeepSeek, is „de race om het leiderschap op het gebied van AI nog lang niet gelopen”.
De Europese Commissie vervolgt haar AI-offensief: „Doorbraken blijven de grenzen van het mogelijke verleggen”. In die geest – en voortbordurend op de lancering van het InvestAI-initiatief dat 200 miljard euro moet vrijmaken voor investeringen in AI, zoals in februari op de AI-top in Parijs bekend werd gemaakt – wil Brussel „minstens” dertien Europese AI-fabrieken opzetten, en tot vijf AI-gigafabrieken. In die gigafabrieken moeten complexe AI-modellen „op ongekende schaal” worden getraind.
Monsterfabrieken
Brussel wil met de InvestAI-faciliteit 20 miljard euro aan private investeringen vrijmaken voor de monsterfabrieken, naast private investeringen in cloud- en datacenters via de ‘cloud and AI development act’. De datacentercapaciteit van de EU moet in de komende vijf tot zeven jaar „minimaal worden verdrievoudigd”, waarbij prioriteit moet worden gegeven aan ‘duurzame datacenters’.
Die databolwerken met AI-technologie staan er om bekend grootverbruikers van water – voor het koelen van elektrische componenten – en energie te zijn, waarbij bestaande centers veelal fossiele brandstoffen gebruiken. Een verzoek via ChatGPT verbruikt tien keer zoveel elektriciteit als een Google-zoekopdracht, berekende het Internationaal Energieagentschap. Hoe de duurzame Europese datacenters er precies uit moeten zien, wordt niet gespecificeerd in het actieplan.
De mondiale AI-markt wordt geschat op 244,22 miljard dollar in 2025, becijferde het Duitse statistiekbedrijf Statista, met de VS als grootste markt [met een aandeel van ruim 30 procent]. Over de periode 2025-2031 wordt er een groeipercentage van 26,6 procent per jaar verwacht.
Naast het bouwen van een grootschalige AI-rekeninfrastructuur, wil de Commissie de toegang tot ‘high quality data’ verhogen en AI „promoten in strategische sectoren”. Momenteel maakt slechts 13,5 procent van de EU-bedrijven gebruik van AI.
‘Sterke politieke rugwind’
De ‘apply AI’-strategie moet AI-gebruik in uiteenlopende Europese industrieën stimuleren en integreren in de publieke sector en de gezondheidszorg. „De AI-plannen hebben een sterke politieke rugwind”, stelt Reinier van Lanschot, Europarlementariër voor Volt. „Het belang van strategische autonomie in Europa wordt steeds meer gevoeld.”
Brussel wil met klem méér AI-talent aantrekken. Daarbij wil ze internationale werving vergemakkelijken, onder meer door legale migratieroutes te openen voor hoogopgeleide arbeidskrachten van buiten de EU. „Kijk naar Apple, met een van de hoogste marktaandelen ter wereld, goed voor duizenden miljarden. Ook zij hebben AI ontwikkeld, Apple Intelligence – en die is veel minder goed dan andere modellen. Neem het Chinese voorbeeld DeepSeek, dat heeft ons geleerd dat het ook gaat om de mensen achter de software”, aldus Van Lanschot.
Hoewel hij „positief” is over het plan, waakt hij ook over de uitvoering ervan. Hij brengt ‘Gaia-X’ in herinnering, een groot plan van de Commissie uit 2020, om autonomie te krijgen op het gebied van dataopslag. Maar ook: „Een mislukt project, vandaar dat de meeste mensen er nog nooit van hebben gehoord”. „Lukt het ons dit keer wel?”, vraagt Van Lanschot zich af.
Terwijl Commissievoorzitter Ursula von der Leyen AI een „gift voor de mensheid” noemt, en de strijd met de VS en China wil aanbinden, wijzen critici op de ‘versimpelingsplannen van de AI Act’, waarmee de Commissie „gestroomlijnde en simpelere regels” voorstaat voor AI-bedrijven. Volgens Politico is het Continent Plan daarmee ook vooral een charmeoffensief richting de VS.
Mijn dochter (10) vertelt me dat de kinderen in haar klas een geheim spel hebben bedacht: het spermaspel. Ik probeer de alarmbellen die in mijn hoofd afgaan niet te tonen en vraag neutraal hoe het spel in zijn werk gaat. Ze legt uit: „De kinderen lopen tegen de glijbaan op naar boven, het plateau bovenaan is de eicel. Er is een kind dat iedereen probeert tegen te houden. Wie het eerst boven is heeft gewonnen. Wanneer er twee kinderen tegelijk weten boven te komen op het plateautje roepen we: tweeling!”
Eline Remijnse
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via ik@nrc.nl
