‘Het was stoer doen’, zegt de ombudsman over kabinet-Schoof: wetsvoorstellen en moties waren voor de bühne, niet voor de burger

Kabinetten die veel beloven en vervolgens weinig waarmaken, dat is Reinier van Zutphen naar eigen zeggen wel gewend. Maar de beloften waarmee het kabinet-Schoof nog geen jaar geleden aantrad, zegt de Nationale Ombudsman op zijn werkkamer in Den Haag, „die zijn, hoe zeg ik dat nou netjes… nóg onverstandiger dan die door eerdere kabinetten werden gedaan”.

Van Zutphen bedoelt: grotesk. Beloften waarvan al vooraf duidelijk was, zegt hij, dat ze nooit waargemaakt konden worden.

„Het meest in het oogst springend was ‘het strengste asielbeleid ooit’. Er is nog geen wet aangenomen in de Tweede Kamer. De situatie van asielzoekers die bij mij aankloppen, is verergerd. Wat wij schreven over de crisisopvang en de azc’s, is nog steeds aan de orde. Wat wij schreven over de IND is alleen maar erger geworden.”

„Ook zou de bestuurscultuur veranderen, hardheden zouden uit wetten verdwijnen, de Toeslagenaffaire zou versneld opgelost worden en boeren zouden duidelijkheid krijgen. Het is allemaal niet gebeurd.”

Lees ook

‘Te veel beloven en niet leveren is desastreus’, zegt de Ombudsman over het hoofdlijnenakkoord

Hebben politici kiezers voor de gek gehouden?

„Ze zijn niet eerlijk behandeld, na wat afgelopen jaar is beloofd, na wat is afgesproken en op papier gekomen. Ik vind dat niet eerlijk tegenover de mensen in Nederland. Het heeft stilgestaan.

„Na de val van het kabinet-Rutte III (2022) sprak ik van een demissionaire stilte. Afgelopen jaar was er sprake van een oorverdovende stilte.”

Het hoofdlijnenakkoord dat PVV, VVD, NSC en BBB presenteerden, heeft als titel ‘Hoop, Lef en Trots’. Zag u sindsdien iets hoopvols?

„Hoewel ik aan het begin sceptisch en kritisch was, had ik wel enige hoop. Dat het beloofde goede bestuur inderdaad ter hand zou worden genomen. Dat er wat zou gebeuren rond de bestrijding van armoede.

„Als je heel erg optimistisch bent, zou je kunnen zeggen dat het ravijnjaar dat gemeenten zien aankomen, een grote financiële terugval in 2026, minder erg wordt omdat het kabinet daar geld voor vrij heeft gemaakt. Het ravijn wordt minder diep. Maar weet je, of je nou honderd of tweehonderd meter naar beneden dondert, waarschijnlijk val je in beide gevallen toch dood.”

„Ik heb het kabinet wel lef zien tónen, maar het hád het niet echt”

Hebt u lef gezien bij het kabinet?

„Ja, maar op de verkeerde manier. Ik heb ze wel lef zien tónen, maar ze hádden het niet echt. Er werd gezegd dat ze van alles zouden doen, maar het werd niet gedaan. Ja, het was stoer doen.”

Waarop kan het kabinet trots zijn?

„Het demissionaire besluit van vorige week om zich aan de nieuwe NAVO-norm te committeren. Hoewel het onduidelijk is hoe dat betaald gaat worden, dat mag de volgende ploeg oplossen, begrijp ik. Maar het besluit laat zien dat ze wel ergens voor staan: het verdedigen van onze rechtsstaat tegen tegenkrachten van buitenaf.”

Wat heeft u het afgelopen jaar zien gebeuren?

„Ik denk dat we hebben zitten kijken naar een kabinet dat er veel moeite mee had om het algemeen belang voorop te stellen. Partijen wilden laten zien wat de éígen plannen waren, de eigen overtuigingen. Het ging partijen die samenwerkten in het kabinet en in de Tweede Kamer als coalitie om hun eigen deelbelangen. Niet om de burger, die stond niet centraal.”

In de beschouwing bij het jaarverslag dat u deze donderdag presenteert, schrijft u dat wetsvoorstellen, moties en argumenten vaak ‘meer zijn gericht op de bühne dan op de burger’.

„Neem de asielnoodmaatregelenwet. Volgend jaar gaat een Europees migratiepact in werking, waarin heel veel is geregeld. Met toezicht op wie Europa binnen mag, hoe snel mensen weer terug moeten keren als ze niet mogen blijven, met terugkeerhubs buiten de grenzen van de EU. Nederland zou daar veel harder mee aan de slag moeten dan met die noodmaatregelenwet. Waar is die nog voor nodig?

„Nu wordt een discussie overgedaan die allang is afgerond op het niveau waar de verantwoordelijkheid en macht liggen. Ook de woorden die zijn gekozen, ‘noodmaatregelen’, zijn voor de bühne. Er is geen crisissituatie in de asielopvang.”

Demissionair premier Dick Schoof begon bij zijn eerste persconferentie over het regeerprogramma over ‘een gevoelde asielcrisis’ in de samenleving, het kabinet wilde daarom het noodrecht inzetten.

„Met gevoel heb ik helemaal niks. Een gevoel dat er een crisis is, tja… Dat weet je of dat weet je niet. Dus met dat soort gevoel heb ik helemaal niks. Dat zijn woorden die ik niet gebruik en ook niet accepteer van anderen als argument.”

Politieke partijen zullen zeggen: dit is helemaal niet voor de bühne, we doen het voor onze kiezers.

„Dat is dan toch tegen je kiezers zeggen dat je iets voor elkaar kan krijgen wat niet gaat lukken.”

Uiteindelijk heeft Wilders het kabinet laten vallen omdat de andere coalitiepartijen – VVD, NSC, BBB – hun handtekeningen niet wilden zetten onder zijn ‘tienpuntenplan’. Achteraf zeiden die partijen dat ze zich prima konden vinden in alle punten.

„Bij een aantal van die punten dacht ik: als je naar de verdragen, wetten en regels kijkt, dan zouden ze kunnen. Het tweestatusstelsel bijvoorbeeld, dat is een keuze die je kunt maken binnen de spelregels.

„Maar een paar van die maatregelen uit dat plan kunnen verdragsrechtelijk, grondwettelijk en mensenrechtelijk niet. Mensen uit een asielzoekerscentrum op straat zetten en ze zo door de overheid dakloos maken, dat vind ik nogal wat.

„Ik ga heel goed opletten als de asielnoodmaatregelenwet in behandeling wordt genomen door de Tweede Kamer, hoe dat eruit gaat zien.”

En toch zeggen de resterende coalitiepartijen dat ze er wel wat in zien.

„We moeten even afwachten wat dat precies betekent. Want is dat nou voor de bühne of voor de burger?”

Is dat een retorische vraag?

„In zekere zin niet, omdat het heel interessant is om te kijken hoe de wet eruitziet die minister David van Weel (Justitie, Veiligheid en Asiel, VVD) gaat inbrengen. Gaan we op basis van de eerder ingediende wet een aanpassing krijgen die aan de ene kant de adviezen van de Raad van State verdisconteert? Zijn de tien punten erin verwerkt? Dat lijkt me niet erg reëel, dat beide bij elkaar gebracht kunnen worden. Het vraagt om alertheid.”

Voormalig asielminister Marjolein Faber van de PVV was vrij stoïcijns, zij wilde niets aan haar wetten veranderen, ook niet na kritisch advies van de Raad van State. Ziet u nieuwe mogelijkheden?

„Als ik nu minister zou zijn dan zou ik zeggen: kom maar hier met dat advies. Wat heeft de Adviesraad Migratie gezegd? Wat vindt de ombudsman? Vluchtelingenwerk? Amnesty? Kan mij het schelen wie het allemaal zijn. Maar dan zou ik ze bij elkaar pakken, goed bekijken, serieus nemen. Het zijn argumenten die a fortiori niet terzijde worden geschoven. En dan laten we weten wat we ervan vinden.”

Hebt u aanwijzingen dat dit gaat gebeuren?

„Dat hangt heel erg af van de parlementaire behandeling. Kijk, als ik in het parlement zou zitten, zou ik eerst willen weten hoe we dat migratiepact gaan implementeren. Waar heeft de nationale wetgever ruimte? Welke keuzes gaat de regering maken? Wilt u mij daar uw argumenten voor geven? En kunt u vervolgens laten zien wat dan nog de toegevoegde waarde is van het voorstel van Faber? In welke vorm dan ook, gewijzigd of niet. Volgens mij is dat een goed wetgevingstraject.”

Afgelopen jaar werd de Raad van State door de partijleider van Faber weggezet als ‘een stelletje ongekozen bureaucraten’…

„Dat zijn ze ook! Haha. Vat het op als een compliment!

…als argument om helemaal niets te doen met de adviezen rond Fabers asielwetten.

„Mensen die zo praten, komen hier niet langs. Met mevrouw Faber heb ik nooit een gesprek gevoerd. Aan het begin van een nieuw kabinet praat je met elkaar. Als er een nieuwe ploeg is, moet die bij mij komen. En ik niet bij hen. Ik heb met meneer Schoof gesproken, met Van Weel, met heel veel bewindspersonen. Maar niet met haar, omdat ze niet kwam. En zij niet alleen. Maar als ik denk dat ik iemand echt moet spreken, dan ga ik daar op af.”

Dat dacht u niet bij Faber?

„Nee.”

Waarom?

„Ik had natuurlijk gezien wat ze zei over het advies van de Raad van State [dat ze hoogstens een punt of een komma zou wijzigen]. Maar op een gegeven moment dacht ik: is dit nou ijdeltuiterij van mij? Ik ben er natuurlijk voor de burger, anders komt die nog ernstiger in de knel. Uiteindelijk heb ik gezegd dat ik graag het gesprek met haar zou willen voeren, maar zover is het niet gekomen.”

„Uiteindelijk heb ik gezegd dat ik graag het gesprek met Faber zou willen voeren, maar zo ver is het niet gekomen”

In Den Haag gaat het al jaren veel over asiel en migratie. Komt dat overeen met de klachten van burgers die bij u terechtkomen? Was dit het belangrijkste onderwerp voor hen?

„Nee.”

Wat dan wel?

„Huisvesting, zorg, jeugdzorg. Daar waar de gemeente een rol te spelen heeft. Maar ook politieoptreden, het demonstratierecht.”

In zijn jaarverslag verbindt de Nationale Ombudsman het recht op gelijke behandeling met het demonstratierecht. „Dat betekent meer dan het toepassen van dezelfde regels voor iedereen”, schrijft hij. Het recht op demonstreren „staat onder druk als minderheidsgroepen worden belemmerd in het uiten van hun mening”.

Ziet u een dubbele maat vanuit de handhaving?

„Dat is wat ik wil onderzoeken, en waar ik mee bezig ben. Ik heb vragen over hoe wordt opgetreden tegen demonstranten. We gaan heel precies kijken waar er problemen waren. Waardoor werden die veroorzaakt? En heeft dat te maken met de aard van de demonstratie? Of met een vooroordeel over wie demonstreren?”

Ministers Van Weel en Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken, NSC) hebben bekendgemaakt dat ze met een landelijk verbod op gezichtsbedekkende kleding willen komen – tegen de adviezen en wensen van lokale bestuurders in. Begrijpt u deze stap?

„Nou, nog niet echt. Als een burgemeester vindt dat er beperkingen moeten worden opgelegd, dan kan dat nu al. Dus waar is deze wet dan voor nodig? Ik zie de dragende motivering heel graag op mijn bureau verschijnen.”

Lees ook

Ombudsman: overheid handelde ‘onbehoorlijk en ongepast’ door afpakken van tenten asielzoekers Ter Apel

Delen





Mail de redactie