Het slimme en rijke Nederland kan de grootste dreiging die de mensheid kent het hoofd bieden

Aan het einde van deze eeuw kan Nederland het huidige klimaat van Zuid-Frankrijk verwachten. Dat zegt Wilfried ten Brinke (60) in zijn werkkamer aan een gracht in Utrecht, op een bijzonder warme voorjaarsdag. Ten Brinke adviseert al ruim twintig jaar organisaties over klimaatverandering en schreef onlangs het boek Van Noord naar Zuid, over het toekomstige klimaat in Europa. Hij heeft net alle klimaatveranderingsfeiten op een rij gezet en acht het halen van het klimaatakkoord van Parijs onwaarschijnlijk. Toch is hij optimistisch: „Ik denk dat wij heel goed in staat zijn om ons weerbaarder te maken tegen de gevolgen van klimaatverandering. De oplossingen zijn er allemaal.”

Voor zijn boek las Ten Brinke een paar duizend wetenschappelijke artikelen en sprak vele wetenschappers en experts. Van zoetwater tot zeespiegel en wintersport tot wijnbouw: aan de hand van 22 thema’s schetst hij het verschuivende klimaat in Europa. „Deels heb ik me aan de thema’s gehouden die het IPCC [Intergovernmental Panel on Climate Change, red.] ook hanteert. En af en toe heb ik het creatief zelf ingevuld.” De wijnbouw is bijvoorbeeld best een interessant onderwerp, aldus Ten Brinke: „Die verschuift ook helemaal naar het noorden: je ziet heel duidelijk de uitwisseling tussen de dreiging in het zuiden en de kansen in het noorden.”

Mammoettanker

Onder andere hogere temperaturen, droogte en drinkwaterschaarste treffen Zuid-Europa namelijk extra hard, terwijl klimaatverandering in het noorden de komende eeuw soms kansen creëert: de zomer en het groeiseizoen duren in Scandinavië bijvoorbeeld langer en er komt meer zoet water beschikbaar. Zelfs de zeespiegel stijgt in het zuiden relatief sneller, doordat met het onttrekken van grondwater de bodem daalt, terwijl in het noorden de bodem nog omhoog veert na de laatste ijstijd.

Ten Brinke begon zijn carrière als fysisch geograaf, gespecialiseerd in water. Hij promoveerde aan de Universiteit Utrecht en was jarenlang adviseur bij Rijkswaterstaat. In 2007 nam Ten Brinke ontslag en sindsdien adviseert hij met een eigen bureau organisaties als Rijkswaterstaat en het Planbureau voor de Leefomgeving over klimaatverandering.

Maar ook burgers moeten weten wat klimaatverandering voor hen kan betekenen, vindt Ten Brinke. „Het is de grootste en meest complexe dreiging op de langere termijn. En ik heb hier toevallig verstand van, dus ik kan mensen hierover informeren.”

Je weet nooit wat de toekomst gaat brengen aan daadkracht en vernuft

Alle gevolgen hangen samen met de stijgende temperaturen door de toename van broeikasgassen in de atmosfeer. Over de haalbaarheid van het klimaatakkoord van Parijs – maximaal 2 graden Celsius opwarming wereldwijd ten opzichte van het pre-industriële tijdperk, maar liever 1,5° – is Ten Brinke niet optimistisch. „Ik denk niet dat we dat gaan halen, als ik de recente publicaties erop nasla. De meeste experts zeggen nu ook dat tussen de 2,5 en 3 graden opwarming wereldwijd inmiddels waarschijnlijk lijkt te worden. Maar je weet nooit wat de toekomst gaat brengen aan daadkracht en vernuft.” Hij noemt CO₂ afvangen uit de lucht, meer koolstof opslaan in de bodem en flink vergroenen.

Maar op die manier bijsturen is niet makkelijk: „De tijdschaal van dingen is belangrijk om voor ogen te houden. Het is echt een mammoettanker die de verkeerde kant op gaat die je moet zien bij te sturen.” Een paar tienden extra opwarming heeft grote gevolgen, zegt Ten Brinke: „Alles wordt relatief erg. De gevolgen nemen exponentieel toe met een hogere temperatuur.”

Te veel én te weinig water

Op vier punten zal de impact op het dagelijks leven in Nederland het grootst zijn, denkt Ten Brinke. Droogte, ten eerste, en daarmee samenhangend de slinkende zoetwatervoorraad. De zomers worden langer en droger, de gemiddelde temperatuur neemt toe. En hoewel de winters natter worden, is Nederland erop ingericht dat dat water zo snel mogelijk afgevoerd wordt. „Pas de laatste jaren zijn we ons gaan realiseren dat we het water misschien juist langer moeten vasthouden.”

Bosbranden, die momenteel vooral in Zuid-Europa voorkomen, zullen zich in Nederland ook vaker voordoen. „Als je daar totaal niet aan gewend bent, kan dat ook weleens een keer op een grote ramp uitdraaien.” Hittestress is daarnaast gevaarlijk voor de volksgezondheid. Hittegolven, die vaker gaan voorkomen, leiden tot vroegtijdige sterfte, met name onder ouderen.

Ten slotte: overstromingen, met name flash floods, die door zware buien in korte tijd ontstaan. Zoals de overstromingen in Spanje afgelopen najaar, of onlangs in Texas. Flash floods veroorzaken meer doden dan overstromingen door zee of rivier, zegt Ten Brinke. „Dat is zelfs voor mensen in de waterwereld een eyeopener.” Flash floods komen door klimaatverandering steeds vaker voor in Noord-Europa, waar ze nu nog een zeldzaamheid zijn. Ook met verstedelijking en de bijbehorende verminderde afwatering, neemt het risico op schadelijke plotselinge overstromingen toe.

Zoom in

En ook belangrijk: de invloed van klimaatverandering op de biodiversiteit. Met het verschuivende klimaat bewegen dier- en plantensoorten namelijk naar het noorden. De meeste diersoorten kunnen deze verschuiving aardig bijbenen, maar voor bijvoorbeeld bomen is dat een stuk lastiger. Hun levenscyclus is te traag; het klimaat verandert te snel. Daardoor krijg je bossen die kwetsbaar zijn voor droogte en ziektes en ligt biodiversiteitsverlies op de loer.

„Of neem het bestuiven van gewassen door bijen. Ik kom al verhalen tegen dat er bijen gekweekt worden om te zorgen dat gewassen niet uitsterven. Dat vind ik wel een teken aan de wand; dan heb je al bepaalde dingen laten instorten als samenleving.” Biodiversiteit krijg je namelijk niet zomaar terug.

Vertimmeren

Maar aan de gevolgen van klimaatverandering kunnen Nederlanders zich grotendeels aanpassen, zegt Ten Brinke. Zoals door pleinen een halve meter lager te maken dan de rest van de omgeving, om flash floods op te vangen. „Gemeenten zien dit ook en doen al van alles.” Dat oplossingsgerichte denken komt regelmatig naar voren in zijn boek. „Ik denk dat wij heel erg goed in staat zouden moeten zijn om ons weerbaarder te maken tegen de gevolgen van klimaatverandering. De oplossingen zijn er allemaal. Alleen, het vergt wel een bepaalde instelling van ons allemaal: overheden, bedrijven, burgers. Om samen daarvoor te gaan.”

Heel duur hoeft het overigens ook niet eens te zijn, denkt Ten Brinke. „Omdat we toch al jaarlijks voor heel veel geld gebouwen en wegen vertimmeren in Nederland. Dan kun je gelijk het klimaatverhaal meenemen.”

De zeespiegelstijging het hoofd bieden vormt een grotere uitdaging, geeft hij toe. „Maar ook daarvan zeggen de experts in Nederland: wij hebben wel de waterkeringen om het aan te kunnen. Althans, heel lang. Het kan een keer moeilijk worden, maar enkele meters zeespiegelstijging zou geen probleem moeten zijn. Het kost wel geld. Maar relatief gezien, ten opzichte van wat we met z’n allen waard zijn als land, is het heel weinig.”

Klimaatkwetsbaarheid

Niet alle landen zijn zo weerbaar. „We hebben natuurlijk de mazzel in Nederland dat wij een heel rijk land zijn. En dat we al heel veel gedaan hebben aan waterinfrastructuur, dus we kunnen vrij gemakkelijk daarop voortborduren.”

Voor andere landen in Europa, met name in het zuiden, is dat niet het geval. „Kijk bijvoorbeeld naar de bosbranden in Portugal: een beetje brand levert toch al gauw een miljard euro aan schade op. Dat zijn grote getallen voor een relatief klein en economisch niet heel sterk land.”

En buiten Europa, in Afrika bijvoorbeeld, noemt Ten Brinke, wordt het al helemaal lastig. Maar daar moeten Nederland en Europa ook rekening mee te houden, zegt hij. „Wij moeten ons realiseren dat een deel van onze klimaatkwetsbaarheden niet in eigen land zit: die zit in andere landen. Want wij importeren als het ware die klimaatkwetsbaarheden, doordat we van andere landen afhankelijk zijn voor grondstoffen en onze voedselvoorziening.” Juist Nederland, als open handelsland. Toch wanhoopt Ten Brinke niet – verre van. „Ik kijk er best wel nuchter tegenaan. Ik snap dat mensen dit een heel grote dreiging vinden – de grootste dreiging die we als mensheid nu hebben. Anderzijds denk ik ook dat er veel mogelijkheden zijn om ons aan te passen, als we het slim doen.”

Niet hopeloos

Er zijn ook al grote stappen gezet, benadrukt Ten Brinke. Neem bijvoorbeeld de energietransitie. In 23 jaar verdrievoudigde het gebruik van hernieuwbare energie in de EU naar 24,5 procent. Het aandeel hernieuwbare energie in de elektriciteitsproductie steeg van 15,5 procent in 2000 naar 47 procent in 2024. Ten Brinke: „Dus praat jezelf ook geen somberheid aan. Want dat kan ertoe leiden dat mensen hun hakken in het zand gaan zetten en niks meer willen, omdat het toch allemaal hopeloos zou zijn. Maar het is niet hopeloos.”

Over één ding maakt hij zich wel echt zorgen: de oceanen. „Het grootste deel van de opwarming van de planeet zit in de oceanen; wat we meten in de atmosfeer is maar een fractie ervan. Ik denk dat we heel alert moeten zijn op wat er in de oceanen gebeurt.”

Hoeveel CO₂ die al hebben opgevangen, hoeveel warmte geabsorbeerd en hoe ze verzuren, bijvoorbeeld. Maar vooral wat dat kan betekenen voor de oceaanstromen, met name de AMOC, de stroming in de Atlantische Oceaan die er mede voor zorgt dat de winters in West-Europa relatief mild zijn. Ten Brinke wijdt zijn epiloog eraan. Er is nog geen wetenschappelijke consensus over het al dan niet verzwakken van die grote oceaanstroom, met alle verstrekkende gevolgen van dien. „Onderzoekers bestrijden elkaar, zoals gebruikelijk in de wetenschap. Er moet vooral nog veel kennis over ontwikkeld worden.” Maar toch: „Het simpele feit dat de wetenschap niet eensgezind kan zeggen: het zal niet verzwakken, geeft reden tot zorg.”

Daarom moeten de normen van het akkoord van Parijs nog veel serieuzer genomen worden als maatstaf, vindt Ten Brinke. „De uitstoot van broeikasgassen moet nóg sneller teruggebracht worden.” Het verhaal in zijn boek voor deze eeuw zal ook bij een verzwakkende AMOC overeind blijven, schrijft Ten Brinke, „maar over het vervolg na 2100 durf ik niets te zeggen.”

Delen





Mail de redactie