N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98193418-5e1335.jpg)
Geen slag zonder slaan, maar hoe zit het met uitslaan en uitslag? Er moet een verband zijn, maar is dat zoiets als een ‘uitslaande brand’ of een ‘bal uitslaan’? Uitslaan is een werkwoord en het zelfstandig naamwoord uitslag is daarvan afgeleid, maar de betekenisrelatie ligt ingewikkelder.
Uitslaan is oorspronkelijk ‘van je afslaan’ en een aantal eeuwen geleden kon het daarom ook verjagen betekenen. Zo gebruiken we het woord nu niet meer, maar dat er nog steeds een naar buiten gerichte beweging inzit, blijkt als het gaat over schaatsers: die moeten goed hun benen uitslaan. Vleugels uitslaan ligt in dezelfde sfeer; tegen het vogellijf opgevouwen lichaamsdelen worden breed naar buiten bewogen. Een stofdoek uitslaan is een stapje verder.
Uitslaande brand
Ook hier gaat het om stevige bewegingen, maar die zijn bedoeld om het vuil uit een lap te kloppen. Een vuur uitslaan doe je door erop te slaan en als dit goed gebeurt doof je het vuur, maar deze betekenis klopt niet bij een uitslaande brand. Dat is een brand die zich een weg naar buiten heeft gebaand. Iemand die onzin uitslaat, smijt zonder nadenken woorden de ruimte in. De uitslag van een woning is weer iets anders. Dat is een tekening van een huis weergegeven of geprojecteerd in een plat vlak. Normaliter opstaande wanden zijn plat uitgevouwen.
Tussen ‘naar buiten bewegen’ en ‘naar buiten komen’ ligt niet veel meer dan een nuance. Naar buiten komen is de betekenis van de uitslaande brand, maar ook die van huiduitslag. Ongerechtigheden die binnen in een lijf zitten dringen zich naar buiten en resulteren in puisten, korsten of schimmels. En ook een wijzer van een ouderwetse weegschaal die uitslaat, beweegt zich van de neutrale balansstand af. Maar daarmee zijn we nog niet bij de uitslag van een examen, een wedstrijd of een verkiezing. En toch moet er een verband zijn tussen deze uitslag en het werkwoord uitslaan.
Wie goed zoekt, kan dit verband vinden in een nu wat verouderde betekenis, die lijkt op die van ‘uitklaren’. De betekenis daarvan is ‘toestemming vragen aan douaneautoriteiten om goederen over een landsgrens te mogen vervoeren’. Bij uitslaan draaide het om transport uit een opslag of verkoop vanuit een magazijn. Het tegenovergestelde dus van inslaan. Dat betekent goederen en masse aankopen om een voorraad op te bouwen. Inslaan als vakterm uit de kleermakersbranche betekent kleding zo omslaan of omvouwen dat er een zoom ontstaat. Hoe breder de zoom des te meer stof blijft er extra beschikbaar voor eventuele reparaties. Op deze manier kon het begrip voorraad in verband gebracht worden met termen als inslaan en vervolgens uitslaan.
Als de uitslag van goederen uit een magazijn voorspoedig verliep, leidde dat tot een positief resultaat. En dat resultaat is de uitslag die we zien bij verkiezingen, wedstrijden en examens. Hoeveel onzin politici ook uitslaan of hoezeer ze doen of een ongewenste verkiezingsuitslag lijkt op een uitslaande brand, het enige waarachtige dat ze kunnen zeggen als ze afgestraft zijn door de kiezer is dat ze er nerveuze uitslag van krijgen.
