Met zijn aanval op Harvard, de rijkste en oudste universiteit van de VS, heeft Trump de titanenstrijd gekregen die hij wil. Een krachtmeting met de meest prestigieuze onder de Amerikaanse elite-universiteiten.
Trump heeft een eisenpakket aan de universiteit gestuurd dat erop neerkomt dat de particuliere instelling onder staatstoezicht wordt gesteld, op straffe van het intrekken van negen miljard dollar federale steun en contracten. Harvard weigert en wil onverkort de „onafhankelijkheid” verdedigen van de beroemdste universiteit ter wereld, alma mater van acht presidenten, onder wie beide Roosevelts, Kennedy, George W. Bush en Obama.
1
Wat eist Trump?
Hij wil dat de universiteit alle diversiteitsbeleid afschaft, zeggenschap van „activistische” docenten vermindert, inzage geeft in de toelating van nieuwe studenten, buitenlandse studenten weigert die „vijandig staan tegenover Amerikaanse waarden”, gevoelige afdelingen laat doorlichten op „antisemitisme”, breed onderzoek doet naar plagiaat, en stopt met het faciliteren van pro-Palestijnse studentengroepen.
Bestuursvoorzitter Alan Clarke van Harvard schreef in een korte brief terug dat „geen enkele regering, van welke partij dan ook, particuliere universiteiten zou mogen kunnen voorschrijven wat ze moeten onderwijzen, wie ze mogen toelaten of in dienst nemen, en welk onderzoek ze mogen doen”. Trump zei daarop 2,2 miljard dollar federale steun per ommegaande te bevriezen.
Harvard is niet de eerste universiteit die Trump op de korrel neemt. Eerder dreigde hij Columbia in New York met opschorten van steun (400 miljoen), evenals de universiteit van Pennsylvania (175 miljoen), Brown University (510 miljoen), Princeton (210 miljoen) en Cornell (1 miljard). Columbia zwichtte voor zijn eisen en beloofde verbetering.
2
Waarom is juist Harvard doelwit?
Harvard, gevestigd in Cambridge, Massachusetts, geldt niet alleen als een van de beste universiteiten ter wereld – en de rijkste – het is ook de oudste in de VS (1636) en de meest vooraanstaande van de ‘Ivy League’ (genoemd naar de klimop langs de muren), acht Amerikaanse topuniversiteiten. Harvard telt zo’n tweeduizend hoogleraren en 21.000 studenten. Het collegegeld bedraagt ruim 54.000 dollar per jaar. In de ogen van Trump en de zijnen zijn universiteiten als Harvard bolwerken van „on-Amerikaans” gedachtengoed. Sinds de Gaza-oorlog worden ze ook aangevallen als brandhaarden van antisemitisme.
3
Hoe kan Trump Harvard dwingen?
Harvard is steenrijk, maar is ook voor een deel van zijn inkomsten afhankelijk van de federale overheid. De instelling heeft een fonds voor schenkingen, de endowment, van zo’n 53 miljard dollar in 2024, het grootste ter wereld. Dat is opgebouwd uit 14.600 kleinere fondsen en donaties. De universiteit ontleent zelfs haar naam aan de eerste grote donateur, de Puriteinse geestelijke John Harvard (1607-1638), die de instelling zijn bibliotheek en halve vermogen naliet. Veel Amerikaanse universiteiten drijven op zo’n endowment, Yale komt op de tweede plaats met 41 miljard, gevolgd door Stanford (37 miljard) en Princeton (34 miljard).
Harvards vermogen valt onder een beheersmaatschappij, die los staat van de dagelijkse leiding van de instelling. Het fonds keert jaarlijks een bedrag uit aan de universiteit – in 2024 was dat 2,4 miljard op een begroting van 6,4 miljard – maar het kan niet zomaar worden aangesproken. 70 procent van de uitkering gaat naar door donateurs geoormerkte afdelingen en projecten.
Dat maakt Harvard kwetsbaar, zowel voor donateurs als voor de federale overheid. Vanaf de jaren vijftig en de introductie van de GI Bill (met beurzen voor veteranen van de Tweede Wereldoorlog) is de staat steeds meer financieel gaan bijdragen aan universiteiten met beurzen en contracten, vooral voor medisch en technologisch onderzoek. Veel universiteiten zijn nu voor zo’n 10 tot 13 procent van hun inkomsten afhankelijk van Washington, ook Harvard. Dat geeft Trump een breekijzer om hen onder druk te zetten.
Ook voelen de universiteiten pressie van donateurs die hun giften willen intrekken uit ergernis over de pro-Palestijnse protesten op de universiteit sinds oktober 2023. Harvard zag de donaties vorig jaar met zo’n 15 procent teruglopen. Trump profiteert daarnaast van het feit dat het vertrouwen van Amerikaanse burgers in instituties al jaren terugloopt, ook dat in universiteiten.
4
Wat verwijt Trump Harvard?
Meteen na zijn aantreden in januari is de president een ideologische oorlog begonnen tegen de Amerikaanse elite-universiteiten, door zijn vicepresident JD Vance al eens „de vijand” genoemd. Hij pakt ze langs twee fronten aan: universiteiten moeten stoppen met hun programma’s voor diversiteit, inclusie en gelijkheid (DEI) die door Trumps voorganger Biden juist sterk werden bevorderd en onder toezicht staan van het ministerie van Onderwijs (dat Trump wil afschaffen). Daarbij gaat het om het aannemen van docenten, het werven van studenten uit minderheden en het curriculum. Trump wil dat alleen ‘verdienste’ telt en het curriculum wordt gezuiverd van ‘onpatriottische’ onderwerpen.
Het tweede front is geopend na de studentenprotesten tegen de Gaza-oorlog, die volgens Trump de veiligheid van Joodse studenten in gevaar brengen en antisemitisme aanwakkeren. Bestuurders van topuniversiteiten waaronder Harvard gooiden eind 2023 olie op het vuur door tijdens hoorzittingen van het Congres ontwijkende antwoorden te geven op vragen over de protesten. Onder politieke druk zijn aan tal universiteiten nu taskforces tegen antisemitisme aan het werk gegaan.
Hun bevindingen worden nu gebruikt om universiteiten te dwingen tot hardere maatregelen tegen demonstrerende studenten, tot reorganisatie van afdelingen en tot herziening van het curriculum. Tal van critici verdenken Trump ervan dat hij de beschuldiging van antisemitisme misbruikt om universiteiten zijn wil op te leggen. Zelfs Harvard-kopstuk Steven Pinker, criticus van ‘woke’ opvattingen en ‘cancel cultuur’ aan de universiteit, noemt het optreden van Trump nu „orwelliaans”.
5
Wat kan Harvard doen?
Tot nu toe kwam weinig verzet van de universiteiten, die allemaal bang zijn voor sancties van Washington of van donateurs. Trump past bovendien een verdeel-en-heerstactiek toe: zijn ideologische doelwit is ‘linkse’ wetenschap, maar hij bevriest vele miljarden aan onderzoek op allerlei terreinen, met name medisch onderzoek. Wij mogen bloeden voor hun waarden, klaagde de decaan van de biologiefaculteit aan Columbia in The New York Times over de oproep van andere universiteiten aan Columbia om zich te verzetten.
Harvard is de eerste academische instelling die nu resoluut nee zegt tegen Trump. Een groep hoogleraren maakte bij de rechter al bezwaar tegen Trumps „onwettige en ongehoorde” poging de universiteit te chanteren. Nu heeft ook het bestuur van de universiteit laten weten niet te zullen zwichten voor zijn eisen. Volgens het bestuur heeft Harvard al genoeg ondernomen om de veiligheid van Joodse studenten te garanderen en „zijn wij nu een heel andere plek dan een jaar geleden”, aldus de brief van de voorzitter.
Trump overtreedt volgens de universiteit met zijn eisen op twee manieren de wet. Met zijn inbreuk op het curriculum schendt hij de academische vrijheid én de grondwettelijk verankerde vrijheid van meningsuiting. Ook treedt hij de wettelijke procedure voor het intrekken van federale steun met voeten. Daarvoor moet eerst ruim wederhoor worden geboden, met het aanbod een hoorzitting te houden, en geldt een uitstel van dertig dagen voor het besluit van kracht wordt. Ook moet het Congres, dat over alle federale bestedingen gaat, tijdig worden ingelicht.
6
Hoe nu verder?
Over het bevriezen van subsidie besluit formeel het ministerie van Onderwijs. De taskforce tegen antisemitisme van dat ministerie spreekt in een reactie op het verzet van Harvard over „een verontrustende mindset, die endemisch is bij de meest vooraanstaande universiteiten in ons land”. Trump zelf liet weten dat Harvard misschien ook maar de belastingvrijstelling voor onderwijsinstellingen van honderden miljoenen dollars moet verliezen en voortaan zal worden aangemerkt als een „politieke entiteit”. Uiteindelijk kan het conflict tot aan het Hooggerechtshof worden uitgevochten.
