Een van de laatste boodschappenlijstjes van 2024. Tussen bubbels en poedersuiker staan ‘cash’ en ‘noodpakket’. Ik twijfel. Hoe lang houd je je staande met een paar flessen water als de stroom lang uitvalt? En wat heb je aan die cash als de supermarktdeuren niet open kunnen?
Dit was het jaar dat de dreiging dichterbij kwam. Niet omdat Russische tanks Arnhem naderden, maar omdat Europese politici en militairen zich tot burgers wendden met een indringende waarschuwing: vrede en veiligheid zijn ook in de Europese Unie niet vanzelfsprekend. De afschrikking is op termijn niet op orde en Rusland test Europa met sabotage-acties.
„Laat ik eerlijk zijn: met de veiligheid is het niet goed gesteld”, waarschuwde de nieuwe secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte, in december. De defensie-uitgaven moeten fors omhoog, vindt hij. De hoogste militair van het bondgenootschap, Rob Bauer, trok in januari al veel aandacht met de tip een noodpakket aan te schaffen.
Het kostte aanvankelijk moeite de dreiging op waarde te schatten. Zouden er verborgen motieven zijn? Wie bang is stemt sneller in met hogere defensie-uitgaven. Een beetje achterdocht kan geen kwaad, maar cynisme kan ook verblinden voor gevaar. Toch maar even de batterijen van die zaklamp controleren.
Terwijl Nederland het begrip ‘weerbaarheid’ herontdekte, nam het geweld in de wereld weer toe. Politiek geweld steeg in 2024 mondiaal met een kwart vergeleken met een jaar eerder, aldus de ngo ACLED.
Het aantal gewelddadige confrontaties verdubbelde in vijf jaar naar 200.000. De organisatie turfde conflicten in 50 landen, slechts in vier landen was sprake van verbetering ten opzichte van vorig jaar.
Dit jaar kwamen, aldus ACLED, meer dan 233.000 mensen door geweld om het leven, dat is 30 procent meer dan vorig jaar. De meeste doden, 67.000, vielen in Poetins oorlog in Oekraïne. Ook in Gaza en Myanmar waren veel doden te betreuren.
Duizend dagen oorlog
De oorlog in Europa passeerde dit najaar de treurige grens van duizend dagen. En het gaat niet goed voor Kyiv. De frontlinie schuift steeds verder richting Oekraïne. Rusland betaalt daarvoor een hoge prijs in doden en gewonden, maar boekt wel terreinwinst.
De Russische agressie beperkte zich niet tot Oekraïne. Steeds vaker vonden in de EU hybride-acties plaats. Vergeleken met een grondoorlog zijn het niet meer dan speldenprikken, maar het worden er steeds meer. Inmiddels tellen ze op tot een schaduwoorlog waar Europa geen goed antwoord op heeft.
Lees ook
Onderzoekers: de Russische sabotage schuift op naar het Westen, ook richting Nederland
Europa zoekt nog veel meer antwoorden. Op de laatste EU-top bogen regeringsleiders zich over de vraag wat de rol van Europa in de wereld is. Ze zien dat machtsverhoudingen in vliegende vaart verschuiven en vragen zich af hoe daar op te reageren.
De EU zette zich dit najaar schrap voor een nieuw tijdperk in de Atlantische verhoudingen. De herinneringen aan Trump I zijn nog vers. De ruzies over handel en te lage Europese defensie-uitgaven zijn niet vergeten, evenmin als Trumps voorliefde voor het gesprek van sterke man tot sterke man.
Trump II zou wel eens ingewikkelder kunnen worden. Werd Trump in zijn eerste termijn nog afgeremd door personeel dat niet loyaal was aan zijn MAGA-credo, nu begint hij beter voorbereid. En, anders dan toen, zijn de VS en Europa nu bondgenoten van Oekraïne.
Bijna drie jaar trokken Europa en de VS eendrachtig op en schoven wapens en geld richting Oekraïne. Trump wil van die kostbare steun af en koerst op vredesonderhandelingen. Alleen al zijn verkiezingswinst zorgde voor een opgewonden én verwachtingsvol internationaal gesprek over een staakt-het-vuren. Het is het startschot van een proces waarvan helemaal niet zeker is dat het zal slagen. Oekraïne eist veiligheidsgaranties van het Westen, Rusland wil juist allesbehalve een zwaar bewapend Oekraïne met machtige NAVO-vrienden. Wat voor Oekraïne onmisbaar is, is voor Rusland onbestaanbaar. Wie vindt een uitweg uit dat dilemma?
Trump snoefde tijdens de campagne dat hij het binnen 24 uur zou regelen. Sommige analisten adviseren Trump juist om niet al te snel op een deal te koersen. Rusland, stelt George Barros van de Amerikaanse denktank ISW, staat veel zwakker dan het lijkt en kan de oorlog in dit tempo hooguit nog anderhalf jaar volhouden. „Een snelle deal is geen goede deal”, zei hij in een vraaggesprek met NRC.
Lees ook
Europa wil praten over een staakt-het-vuren in Oekraïne, maar liever niet hardop, blijkt in Brussel
Bij vredesbesprekingen gaat het er in de eerste plaats om of er een „good deal” voor Oekraïne in zit, maar het gaat ook om de vraag welke internationale orde er straks overblijft. Poetin is druk doende de oude, op westerse leest geschoeide ordening af te breken.
Hij heeft nu zoveel geïnvesteerd in de oorlog dat hij niet meer rechtsomkeert kan maken, schreef Rusland-kenner en militair expert Michael Kofman in Foreign Affairs. Poetin wil niet alleen af van een zelfstandig Oekraïne, maar wil ook de Europese ordening die na Koude Oorlog ontstond herschrijven.
Voor het Westen is Rusland daarmee als gesprekspartner verloren. Maar Rusland is verre van geïsoleerd. In oktober maakten de leiders van de 10 BRICS-landen plus de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, hun opwachting in Kazan aan de Wolga. Poetin was het stralende middelpunt op de groepsfoto’s. De bijeenkomst zelf, op de grens tussen Europa en Azië, symboliseerde hoe het zwaartepunt in de wereld oostwaarts schuift.
Leverancier van wapens
De leiders van BRICS-landen dringen aan op beëindiging van de gevechten in Oekraïne, maar doen intussen rustig zaken met Rusland en ondermijnen zo de westerse sancties. Iran, sinds kort ook lid van de groep van regionale machten is, naast Noord-Korea, zelfs een onmisbare leverancier van wapens en munitie geworden voor Rusland.
In Kazan riepen de leiders braaf de principes van het VN-Handvest aan, maar een Oekraïens vredesplan dat op die principes is gebaseerd, steunen ze niet. Voor een rechtvaardige alomvattende vrede voor Oekraïne ontbreekt dus mondiale steun. En er is niets of niemand die dat kan afdwingen – en al helemaal niet Guterres’ VN.
De VN stonden ook machteloos in dat andere conflict dat 2024 zo somber kleurde en tot heftige confrontaties in Nederland leidde. In Gaza veegde Israël een samenleving vrijwel van de kaart op zoek naar leden van terreurbeweging Hamas. Een militaire operatie die begon als zelfverdediging na een ongekende aanslag draaide uit op een oorlog met genocidale trekken tegen Palestijnen.
De VS maakten al snel duidelijk dat ze voor de VN-Veiligheidsraad geen rol zag zagen in het conflict en hielden oproepen tot een staakt-het-vuren tegen. De VN slaagden er ook niet in hun doorgaans sterkste troef – het verlenen van humanitaire hulp – uit te spelen. Hulp kwam maandenlang maar mondjesmaat Gaza binnen.
De onwrikbare steun van een aantal westerse landen voor de regering-Netanyahu zette in het mondiale Zuiden kwaad bloed. Het is in de ogen van het Zuiden een van vele bewijzen dat het nog steeds niet volledig meetelt. Het Zuiden verweet het Westen hypocrisie: voor Oekraïne nam men het op, voor de Palestijnen niet.
Het Westen werd ook hypocrisie verweten in de omgang met het Internationaal Strafhof. Het Hof vaardigde onder andere een arrestatiebevel uit tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. De VS noemden dit buitensporig. Met hun kritiek dreigen de westerse landen het Hof te ondermijnen, waarschuwden juristen.
De VN konden voor het conflict zélf niets betekenen, hun hulpverlening kwam niet van de grond en of via het ‘VN-hof’ ooit effectief recht gesproken kan worden is hoogst onzeker.
Hoe het leven er voor de Palestijnen in Gaza ná een staakt-het-vuren uit zal zien is ook nog volstrekt ongewis. Over een ‘rechtvaardige’ toekomst, een Palestijnse staat, valt met Netanyahu niet te praten. En er is niemand die hem daartoe zal dwingen. Van Trump heeft hij niets te vrezen.
Lichtpuntje in Syrië
Een lichtpuntje was de val van Bashar al-Assad. Voor Syrië brak onverwachts een nieuw, maar onzeker tijdperk aan. Niemand weet of de nieuwe machthebbers, die zich nu coulant opstellen tegen minderheden, woord zullen houden. De EU, Frankrijk en de VS hebben alvast diplomatieke contacten gelegd met de islamistische rebellen van HTS, in de hoop een nieuw bewind in de juiste richting te duwen.
Lees ook
Jonge Syrische vrouwen zijn hoopvol: ‘Wij zijn niet bang voor deze regering, want niets is erger dan Assad’
Met de val van Assad verloor Rusland een steunpilaar in het Midden-Oosten. Iran moest na de verzwakking van Hamas en Hezbollah door Israël nu ook toezien hoe een derde schakel in zijn As van Verzet sneuvelde. De keerzijde van Irans zwakte is de kracht van Israël dat de regio steeds meer naar zijn hand probeert te zetten. De verhoudingen in het Midden-Oosten worden opnieuw geschikt.
In een jaar met weer méér conflicten raakte het na-oorlogse ideaal van een vreedzame wereld weer verder uit zicht. Zorgwekkend is dat de trend naar meer chaos al een aantal jaar aanhoudt.
En in 2025? Voor de eerste maanden van het jaar voorspellen de conflictonderzoekers van ACLED een stijging van gewelddadige incidenten met 15 procent en 20.000 doden door conflicten per maand. Voor het hele jaar verwachten ze dat het politieke geweld hoger zal uitvallen dan dit jaar en in elk geval hoger zal zijn dan de historische norm.
