Het ‘luie’ edelgas argon is een veelzijdig werkpaard

Posted on by admin

Slechts een selecte groep wetenschappers kan pronken met de ontdekking van een element. Binnen dit illustere gezelschap is de Schotse scheikundige William Ramsay een extra bijzonder geval. Hij voegde niet een enkel element, maar een hele groep toe aan het periodiek systeem: de edelgassen. Dat leverde hem in 1904 een Nobelprijs op. Hij kwam de edelgassen op het spoor toen hij in 1894 het kleurloze, geurloze en nauwelijks reactieve argon ontdekte.

Argon is het meest voorkomende edelgas op aarde, doordat het ontstaat bij het radioactieve verval van kalium-40 in de aardkorst en -mantel. 1 procent van elke ademteug bestaat uit argon. Toch werd het edelgas pas eind negentiende eeuw ontdekt. Al zag de Brit Henry Cavendish in 1785 de eerste aanwijzingen.

Cavendish onderzocht de samenstelling van lucht. Hij merkte op dat als hij alle bekende gassen uit een luchtmonster had gehaald, er een kleine bel onbekend gas overbleef. Hij kon niet achterhalen waaruit dit raadselachtige restje bestond.

Ruim een eeuw later stortten Ramsay en de Britse Lord Rayleigh zich op een vergelijkbaar vraagstuk. Rayleigh had ontdekt dat stikstof uit de atmosfeer een hogere dichtheid had dan wanneer hij stikstof uit een chemische verbinding haalde. Hij vermoedde dat het atmosferische stikstof nog een gas bevat. Samen met Ramsay wist hij in 1894 dit mysterieuze gas te isoleren door atmosferisch stikstofgas herhaaldelijk over gloeiend heet magnesium te blazen, waardoor het stikstof bindt aan magnesium en neerslaat als magnesiumnitride.

In hun publicatie (uit 1895) beschrijven Ramsay en Rayleigh hoe ze uit alle macht hebben geprobeerd om het nieuw ontdekte gas een chemische reactie aan te laten gaan met een waslijst aan stoffen. Van zuurstof en waterstof tot roodgloeiend fosfor en kaliumnitraat; nergens reageerde het gas op of mee. Daarom stelden de twee de naam argon voor, naar het Griekse woord voor inactief of lui (argos).

Nauwelijks een jaar later ontdekte Ramsey dat ook heliumgas vrijwel niet reageert met andere stoffen. Dat motiveerde hem om een edelgassengroep toe te voegen aan het periodiek systeem van Mendelejev. Die groep breidde hij al snel uit met neon, krypton, xenon en later radon. Een tijdlang dachten sommige chemici dat deze edele gassen helemaal geen chemische reacties aangaan. Totdat het in de jaren zestig lukte om edelgassen enkele chemische verbindingen te laten vormen. Argon hield langer stand. De eerste argonverbinding (argonfluorohydride) kwam pas in 2000 tot stand – en alleen bij -265°C en onder invloed van uv-straling.

Voor een gas dat chemisch ‘lui’ is, heeft argon verrassend veel toepassingen. Dubbel glas isoleert nog beter als je de ruimte ertussen vult met argon, omdat het slecht warmte geleidt. Daarom wordt het soms ook gebruikt voor het opblazen van duikpakken. Oude documenten kun je beschermen tegen oxidatie door ze afgesloten te bewaren in het niet-reactieve argongas. En in gloeilampen gevuld met argon brandt de gloeidraad niet door.

Net als neon zendt argon helder licht uit als je er een elektrische stroom doorheen jaagt: puur argon kleurt paars, met kwik is het blauw. Blauwgroene argon-lasers worden gebruikt in de oogheelkunde en voor kankertherapie. Het ‘luie’ edelgas wordt dus flink aan het werk gezet.

Related Posts

Laat gratis je lever testen: vooral de levensgenieter van 45-plus (met kaasjes en wijntjes) is een belangrijke doelgroep

‘Wij staan in de rij voor de wachtrij” zegt Corrie Lagerberg (63), staand achter een zwart lint. Aan de andere kant van dat lint staat nog een rij. Daarnaast een bordje: vanaf hier is het nog 3 uur. Ze komen in ieder geval vandaag nog aan de beurt.

Bij de RAI in Amsterdam kunnen mensen deze week gratis en zonder afspraak hun lever laten testen. De actie is onderdeel van het artsencongres van de European Association for the Study of the Liver (EASL) dat gelijktijdig in de RAI plaatsvindt. In een klein houten huisje – drie in totaal – duurt een levertest hooguit tien minuten. De doorstroom gaat minder vlot. Wie hier om tien uur ’s ochtends staat, is naar verwachting tegen het eind van de dag aan de beurt – woensdag konden zo’n tweehonderd mensen getest worden. En dat terwijl eten vier uur voor de scan al niet meer mocht. „We staan hier allemaal te duizelen,” roept een man. „Stoeltjes om op te zitten waren geen overbodige luxe geweest.”

Naar schatting hebben zo’n vier miljoen Nederlanders een vervette lever, blijkt uit cijfers van het MDL fonds. Vaak zonder het te weten, want vervetting geeft geen klachten. De risicofactoren? Onder andere te veel alcohol, overgewicht, verhoogd cholesterol en stilzitten achter computer- en telefoonschermen. Wanneer er eenmaal symptomen zoals een buik vol met vocht of geelzien optreden, zijn die vaak het gevolg van leverkanker of een gevorderde ziekte waarbij er sprake is van verlittekening (cirrose) van de lever. Gemiddeld lopen mensen vijftien tot twintig jaar rond met een vervette lever voor ze klachten krijgen. MDL-artsen benadrukken daarom het belang van vroege opsporing. Die kan, mits gevolgd door een gezondere leefstijl, leververvetting verminderen en dus veel leverziekten voorkomen.

Leefstijlverandering

Beide rijen vormen een stoet die net zo divers is als de Amsterdamse bevolking: gesprekken in allerlei talen, yuppen en wandelstokken. Een slanke, jonge vrouw is uit Utrecht gekomen omdat haar opa leverproblemen had, en ze zich voor de zekerheid wil laten testen. MDL-arts Hanneke van Soest, werkzaam in het Haaglanden Medisch Centrum, vertelt dat de artsen met hun actie een brede groep mensen bereiken voor wie leefstijlverandering hard nodig is. „Een belangrijke doelgroep is de levensgenieter van 45-plus. Kaasjes, wijntjes. Kijk bijvoorbeeld eens naar TV-programma Gooische Vrouwen. Daar staat de fles wijn al om twaalf uur ’s middags op tafel.”

Volgens het Trimbos Instituut drinken hoogopgeleiden (HBO en WO) het vaakst en houden zij zich het minst aan de richtlijn die is opgesteld door de Gezondheidsraad (maximaal één glas alcohol per dag). Van Soest ziet regelmatig arbeidsmigranten, maar daarnaast ook relatief veel welvarende patiënten. Ze herinnert zich een succesvolle zakenman, gewend aan eersteklas vluchten en uitgebreide zakenlunches. „Als hij het vliegtuig binnenkwam, stonden zijn drankjes al klaar. Idem bij de lunches. Hij wist niet wat dat met zijn lever deed.”

‘Mate van verlittekening’

Basisarts Iris de Jong voert in een van de huisjes een fibroscan uit. De vrouw die aan de beurt is, tilt haar shirt omhoog terwijl De Jong een apparaatje net onder haar ribben plaatst. Dat stuurt onhoorbare geluidsgolven de lever in. Hoe snel die golven terugkaatsen, vertelt iets over de elasticiteit van het orgaan en daarmee over de mate van verlittekening. Hoe stijver de lever, hoe meer schade.

Op een whiteboard heeft de arts een eenvoudig schema getekend: blauw is de lever, rood de darmen, zwarte pijlen geven de bloedstroom aan. „Leververvetting zorgt ervoor dat het bloed, dat normaal door de lever van gifstoffen wordt ontdaan, er moeilijker doorheen stroomt,” legt ze uit. In een later stadium worden levercellen vervangen door bindweefsel en ontstaan er littekens. De lever raakt zijn functie kwijt. Ze schetst een beeld: bloed hoopt zich op in de aderen rond de lever, wat kan leiden tot spataderen in de slokdarm en maag – met risico op levensgevaarlijke bloedingen. In het eindstadium lukt ontgiften niet meer, en hopen toxines zich op in het lichaam. „Die kunnen ook het brein aantasten.”

Zorg voor hogere prijzen, schaf alcoholreclames af

Hanneke van Soest
MDL-arts

Buiten is een man bijna aan de beurt voor zijn test. Hij wil niet met zijn naam in de krant. „Dan sta ik de volgende keer in de kroeg [drank] te hijsen, komt er iemand naar me toe: ‘Waar ben jij nou mee bezig? Je stond in NRC. Let op je lever, man!’”

Van Soest komt ze vaker tegen: mensen die niet willen dat er aan hun drankgebruik wordt getornd. „Bemoei je er niet mee,” is een regelmatig gehoorde reactie. Ze weet dat het weinig zin heeft om als arts of bezorgde omstander met het vingertje te wijzen „Dan gaan mensen zich juist verzetten.” In plaats van individuele waarschuwingen pleit ze voor landelijke maatregelen. „Zorg voor hogere prijzen, schaf alcoholreclames af”, oppert ze.

Ze vindt dat de overheid op vergelijkbare wijze moet optreden als bij de antirookcampagnes. In de jaren zeventig stonden er op feesten bakjes klaar met een keuze uit verschillende merken sigaretten, vertelt ze. „Nu staat men ergens buiten in een hoekje te roken.” Net zo moeten we volgens haar af van het idee dat alcohol vanzelfsprekend is, en dat sociale momenten zonder drank saai zouden zijn. „Na de voetbalwedstrijd hoeft er niet automatisch bier op tafel. Spa rood kan ook.”

Iets na een uur verschijnt er een vrouw van de organisatie naast de groeiende rij aan de verkeerde kant van het zwarte lint. „U mag aansluiten, maar de kans is nihil dat u vandaag nog aan de beurt komt,” roept ze. „Wat een gezeik. Betaal je daar je treinkaartje voor!” klinkt er. „Hoe laat moeten we dan terugkomen?” vraagt een ander. „De eerste mensen stonden er om zeven uur ’s ochtends,” zegt de vrouw van de organisatie. „Damn”, roept iemand. „Nou, morgen weer proberen.”

Lees ook

Onverteerbaar zetmeel helpt tegen een vervette lever

Onverteerbaar zetmeel helpt tegen een vervette lever


Witte rook uit Sixtijnse Kapel: kardinalen hebben nieuwe paus gekozen

Er is donderdagavond witte rook te zien boven de Sixtijnse Kapel in het Vaticaan: na een conclaaf van twee dagen is er een nieuwe paus. Wie de 133 kardinalen die meededen aan het conclaaf gekozen hebben, is nog niet bekend.

De pausverkiezing, waar alle kardinalen jonger dan tachtig aan mee mochten doen, begon woensdag 7 mei met een misviering. Onduidelijk is of er vier of vijf stemmingronden nodig zijn geweest. Het conclaaf werd geleid door staatssecretaris Pietro Parolin.

De op Tweede Paasdag overleden Franciscus werd in 2013 na vijf stemronden verkozen tot paus. Acht jaar eerder had Benedictus XVI aan vier stemronden genoeg. Beide conclaven duurden dus twee dagen.

De nieuwe paus zal later op de avond op het Sint-Pietersplein worden voorgesteld. Daar staan duizenden toeschouwers, die bij het zien van de witte rook in gejuich ontstaken.

Rook uit de schoorsteen op de Sixtijnse Kapel op donderdag.
Foto Hannah McKay/Reuters

Na Indiase raketaanvallen op Pakistan is ook de strijd om de waarheid ontbrand

Toeschouwers die een cricketwedstrijd wilden bijwonen in het stadion van Rawalpindi, een stad nabij het hoofdkwartier van het Pakistaanse leger, waren zich in eerste instantie van geen kwaad bewust. Knallen hoorden ze wel – een oplettende jongeman zag rook buiten het stadion, en op straat lagen brokstukken die van een drone zouden kunnen zijn. Beelden ervan werden donderdag veelvuldig op sociale media gedeeld.

De drone was neergestort of misschien wel uit de lucht geschoten. Pakistaanse strijdkrachten hebben vanaf woensdagavond vijfentwintig Indiase drones neergehaald, claimde Islamabad donderdag. Vanuit het buurland klonk iets vergelijkbaars: volgens India voerde Pakistan met „drones en raketten” aanvallen uit op militaire doelwitten in het noorden en westen van India. Het Indiase leger zegt donderdag vijftien aanvallen te hebben verijdeld; het „neutraliseerde” bovendien de luchtverdediging van de stad Lahore.

Het escalerende conflict tussen India en Pakistan bestond donderdag in grote mate uit een woordenstrijd in de nasleep van de Indiase ‘Operatie Sindoor’ van woensdagnacht. Toen lanceerde Indiase strijdkrachten meerdere raketten op doelwitten in Pakistan, waarmee New Delhi vergelding zocht voor een terreuraanslag van 22 april in het door India gecontroleerde deel van Kasjmir. Daarbij vielen 26 burgerdoden; India houdt het buurland verantwoordelijk voor steun aan militante groeperingen die een ‘vrij Kasjmir’ willen.

Volgens de Indiase minister van Defensie Rajnath Singh is „Operatie Sindoor een voortdurende operatie”. Tegen staatspersbureau PTI zei de minister dat de Indiase acties „honderd dode terroristen” tot gevolg hadden gehad, een claim die nergens is geverifieerd.

Pakistan refereert nog altijd aan 31 doden die zouden zijn gevallen in de nacht van dinsdag op woensdag. Voor de dodentallen en de claims van neergehaalde drones, geldt dat die niet onafhankelijk te verifiëren zijn. Geen van de landen heeft tot nu toe iets gemeld over verliezen aan eigen kant.

Opgeschikt door explosie

Woensdag beschuldigde de Pakistaanse regering India ervan in de nacht van dinsdag op woensdag een „inferno” te hebben aangericht. India zegt negen doelwittten te hebben aangevallen; volgens Pakistan werden zes locaties getroffen.

In het door Pakistan gecontroleerde deel van Kasjmir werd de stad Muzaffarabad getroffen. Het huis van advocaat Safdar Awan ligt in de buurt van de Bilal-moskee die een doelwit bleek. Hij werd om half één ’s nachts opgeschrikt door een luide explosie. „Een halve minuut later klonk er nog een ontploffing. Ik heb een zestienjarige dochter, Nimra Fardees, die met me meekwam”, zegt hij tegen NRC aan de telefoon. „Toen we op de binnenplaats van ons huis stonden, was er een derde explosie.” Hoe dichtbij die was, kan de 40-jarige man niet precies zeggen, maar wel dat Nimra werd geraakt door een bomscherf. Hij stuurt NRC een foto van een jonge vrouw, die blijkens bloedvlekken op haar kurta gewond is geraakt in de borst. „Ik bracht mijn gezin naar een achterkamer in het huis en liep daarna door naar de woning van mijn broer, die achter mij woont. In die tijd vonden een vierde en vijfde explosie plaats.” De Bilal-moskee is beschadigd, zegt Awan.

De dertiger Khalilur Rehman vertelt wat er gebeurde toen Indiase raketten neersloegen in zijn woonwijk in de stad Muridke, waar ook een moskee staat die klaarblijkelijk doel van een aanval was. „Het leek wel alsof de hele lucht rood was geworden.” Behalve de moskee werden volgen Rehman nabijgelegen huizen geraakt door raketten, „bij andere woningen sneuvelden de ramen door de inslag. Er vloog puin rond, dat auto’s trof. De stroom viel een paar minuten uit.”

Muridke ligt in de provincie Punjab – onbetwist Pakistaans grondgebied – waar in decennia geen Indiase raketten terechtkwamen. De provincie geldt als vaste leverancier van rekruten voor het Pakistaanse leger. Met Operatie Sindoor wilde India, naast het afstraffen van terreur waarmee het Pakistan in verband brengt, ook een stevig signaal geven aan het Pakistaanse leiderschap. Ook al koos het, zoals Indiase autoriteiten meermaals stelden, geen militaire doelwitten.

Maar juist deze doelwitkeuze weegt volgens veel analisten zwaar mee in de noodzaak die Pakistan zal voelen om de aanvallen te vergelden. Waar India spreekt van „terroristenkampen” of „infrastructuur van terreurorganisaties”, houdt Pakistan vol dat de juist burgers werden getroffen. Advocaat Awan noemt zijn woonwijk in Muzaffarabad „residentieel”. „Er is hier geen militante organisatie. Deze moskee is de enige die mensen uit de buurt en andere wijken veel gebruiken.”

Indiase autoriteiten bleven donderdag op ‘high alert’ vanwege de mogelijke Pakistaanse respons. In deelstaten aan de grens gelden extra veiligheidsmaatregelen; in het noorden en noordwesten van het land zijn 21 vliegvelden tot zaterdag gesloten.

Reparatie met beddengoed

Zulke maatregelen zijn er ook in Indiaas Kasjmir en gebieden aan de Line of Control, de betwiste bestandslijn tussen India en Pakistan. Sinds de spanningen na de terreuraanslag van april oplopen, vinden daar steeds meer beschietingen plaats, voornamelijk door Pakistaanse troepen. Terwijl New Delhi en Islamabad – en de daar gevestigde nationale media – zich afgelopen dagen vooral richtten op de grotere militaire acties, intensiveerde het geweld in dat grensgebied.

In het door India gecontroleerde deel van Kasjmir vielen daarbij tot en met donderdag zestien doden, volgens het Indiase leger. Uit reportages blijkt dat vooral het district en de gelijknamige stad Poonch zwaar getroffen zijn. De BBC sprak een man wiens huis werd verwoest – de gaten kan hij vooralsnog alleen bedekken met beddengoed, iets anders is nu niet voorhanden. Zijn buren zijn, net als het merendeel van de ongeveer 40.000 inwoners, gevlucht. Ook in een ander dorp, Uri, zijn woningen verwoest door mortieren. In de nacht van donderdag op vrijdag doofden bewoners in onder meer Kasjmir en Rajastan de lichten, zodat ze moeilijker getroffen zouden kunnen worden door drones.

Met medewerking van Mohammad Zubair Khan vanuit Islamabad.