Ze vinden het nog steeds lastig om naar een afbeelding van hun oude, vernielde huis te kijken. Arjan Bolks (57) en Gerjanne Stoeten (39) werpen een blik op de foto van hun woning, die een NRC-fotograaf in 2023 maakte. De voorkant is verdwenen, gesloopt, de individuele kamers op twee verdiepingen en de wanden en deuren zijn te zien. Het lijkt net een poppenhuis.
Stoeten en Bolks zitten in de keuken van hun gloednieuwe huis, gebouwd op de plek van het oude. Ze zijn gelukkig met hun moderne woning. Maar op de dag dat de grote kranen kwamen om hun oude huis te slopen, was het even slikken. Bolks kocht het ooit van zijn overleden broer en woonde er al dertig jaar.
De reden dat hun woning vanaf de grond opnieuw moest worden opgebouwd, is vanuit het raam van hun woonkamer te zien: een kanaal.
Tussen Almelo en De Haandrik in Overijssel ligt een kanaal van 34 kilometer, waar tussen 2011 en 2016 baggerwerkzaamheden zijn uitgevoerd om het geschikt te maken voor de grotere scheepvaart. Bewoners in huizen vlak bij het water merkten in de jaren erna ineens schade aan hun huizen. Funderingen verzakten, muren scheurden en daken gingen lekken. In totaal liepen zeker vierhonderd huizen schade op, over een lengte van zo’n vijf kilometer tussen de plaatsen Beerzerveld en Daarlerveen.
Slepend proces
Wat volgde werd in de volksmond het ‘kanaaldrama’ genoemd. De schade op zichzelf was vervelend genoeg, maar het echte drama was volgens veel gedupeerden de afhandeling ervan door de provincie, verantwoordelijk voor het kanaal. Het begon al met verschillende onderzoeken in opdracht van de provincie die – tot ontsteltenis van de bewoners – geen eenduidig bewijs leverden dat alle schade direct met het kanaal te maken had. De provincie kwam toch met een schaderegeling, die verder ging dan wettelijk verplicht was, benadrukte toenmalig gedeputeerde Bert Boerman. Toch dekte die regeling volgens veel gedupeerden de reparatiekosten nauwelijks.
De schadeafhandeling werd voor sommige gedupeerden een jarenlang slepend proces, en zo groeide het wantrouwen in de provincie en overheid. Nog steeds zijn er van de 400 schadegevallen 186 huishoudens die er met de provincie niet uitkomen. De Nationale ombudsman onderzocht in de zomer van 2024 het hersteltraject bij het kanaal en publiceerde in oktober een aantal vernietigende conclusies. Gedupeerden zijn onzeker over hun toekomst, vinden de communicatie vanuit de provincie slecht en ervaren ongelijke behandeling bij schadeherstel.
Wie een vergoeding kreeg, wordt soms met de nek aangekeken. ‘Waarom zijn zíj al geholpen en wij niet?’
Maar nu, aan het eind van 2024, lijkt er een doorbraak te zijn. De provincie schakelde voor de zomer ChristenUnie-coryfee Arie Slob in als onafhankelijk „bestuurlijk kopstuk” om een oplossing te vinden. Waar de provincie er niet uitkomt met een gedupeerde, springt Slob in als bemiddelaar. Hij ging aan de slag met de schrijnendste schadegevallen en recentelijk boekte hij zijn eerste succes: dankzij Slobs bemiddeling worden twee woningen langs het kanaal compleet opnieuw gebouwd, op kosten van de provincie. Is dit het begin van dé oplossing?
In de stutten
Wie een paar jaar geleden langs het kanaal reed en de huizen aan weerskanten van het water bekeek, zag opmerkelijk genoeg minder van de schade dan nu. Enkele van de vierhonderd huizen met schade stonden – al dan niet gedeeltelijk – in de stutten, maar de grootste problemen speelden zich ín de huizen af. Bewoners vonden door verzakkingen scheuren in de muren, hadden klemmende deuren, lekkende daken en ongelijke vloeren.
Wie nu langs het kanaal rijdt, ziet duidelijk dat er wat gaande is. In opvallend veel tuinen in Daarlerveen, Vroomshoop of Geerdijk staan borden met ‘Te Koop’ in tuinen. Sommige huizen staan leeg en je kunt zien dat de binnenkant gestript is. De bewoners ervan zijn verhuisd, of wonen tijdelijk op campings of in huurhuizen, tot hun woning is opgeknapt. Ook zie je veel gloednieuwe huizen. Herstelwerkzaamheden zijn in volle gang, overal staan hekken met namen van bouwbedrijven erop.
„Wij willen de provincie absoluut níet de grond in trappen”, zegt Gerjanne Stoeten met nadruk. „Wij zijn eruit gekomen met de provincie. Sommige mensen zeggen: wij zijn door het kanaal genoodzaakt ons huis te slopen, dus moet de provincie maar met het bedrag voor een compleet nieuwe woning over de brug komen. Maar je moet ook een beetje reëel blijven”, vindt ze. Het stel beseft dat ze geluk hebben, omdat ze zelf geld konden bijleggen. „Veel mensen in dit gebied zijn op leeftijd, die gaan geen nieuwe hypotheek afsluiten”, zegt Stoeten.
Peter Blok (62) zal de laatste zijn die ontkent dat er vooruitgang is geboekt wat betreft het herstellen van de schade. Blok is bestuurslid van de stichting Kant nog Wal, de belangenbehartiger van gedupeerde kanaalbewoners, en hij zet zich al jaren soms dertig uur per week in voor de stichting, náást zijn fulltimebaan.
Andere wind
„Het is niet allemaal slecht”, begint hij zijn verhaal. „Er zijn inmiddels drie adviezen voor schaderegelingen van Arie Slob door de provincie goedgekeurd, en hij heeft nog twee adviezen ingestuurd. Er waait duidelijk een andere wind bij de provincie, want ik had niet verwacht dat ze zonder slag of stoot akkoord zou gaan.”
Aan de ene kant zijn de gedupeerden die al een schadevergoeding ontvingen blij dat ze door kunnen met hun leven, zegt Blok. Anderzijds zijn er veel scheve gezichten. „Mensen met een vergoeding worden soms door anderen met de nek aangekeken. ‘Waarom zijn zíj al geholpen en wij niet?’”
Stoeten kreeg, nadat hun schaderegeling rond was, heel veel vragen van buren en andere gedupeerden. „Ik zei altijd: we zijn tevreden en verder wil ik er niets over kwijt. Want er zijn natuurlijk mensen die zich afvragen waarom wij niet ‘doorvechten’ tegen de provincie.”
Precies vanwege gevoeligheid van de kwestie, en de scheve gezichten in de buurt, willen niet veel gedupeerden hun verhaal doen in de media, laat staan met naam en toenaam. „Sommigen zijn zó klaar met het kanaal”, zegt Blok. „Zij willen doorleven zonder die negativiteit. Ik herken dat zelf ook wel. Het kanaal is voor sommigen echt een trauma.”
In de deuropening van haar nieuwbouwhuis in Vroomshoop vertelt een vrouw (41) dat zij als een van de eerste gedupeerden een schadevergoeding van de provincie accepteerde: 26.000 euro. „Een lachertje.” Nu ziet ze dat anderen, die gewacht hebben, een hoger bedrag krijgen. Toen in februari haar huis werd opgeleverd, nadat ze bijna een jaar in een stacaravan woonde, kreeg ze rust.
Die rust hebben mensen die nog geen deal hebben nog niet. Een stuk verderop in Vroomshoop wijst een man (49) de scheuren in de voorkant van zijn woning aan. Aan zijn huis is nog niks gerepareerd. Aan de andere kant van zijn oprit, bij de buren, wordt het huis zichtbaar helemaal verbouwd. Voor de man voelt dat enigszins scheef. „Drie jaar terug kreeg ik een bedrag aangeboden waar ik niks mee kon.” Over Arie Slob hoort hij „goede verhalen”. „Ik verwacht dat hij wel langskomt.”
Menselijker en milder
Oud-minister Arie Slob doet gedupeerden weer voorzichtig hopen op een positieve afloop. Hij mag bestuurders aanspreken om de schadeprocedures te versnellen, een nieuwe en unieke positie in Nederland, vertelt Slob in zijn kantoor op een industrieterreintje in Vriezenveen, zo’n vijfhonderd meter van het kanaal. „Afhandeling van de schade moest menselijker, milder en rechtvaardiger. Dat schreef Mona Keijzer in haar rapport over het kanaal. Maar hoe doe je dat?”
Slob bracht een team op de been en sprak met zo’n twintig gedupeerden, Kant nog Wal, de gemeenten rond het kanaal en ambtenaren bij de provincie. „Naar bewoners luister je eerst gewoon heel goed”, zegt hij. „Ik heb met huilende mensen aan tafel gezeten, mensen die soms niet meer kunnen werken vanwege alle spanningen.”
Zijn politieke ervaring helpt om de bestuurlijke kant van de zaak te begrijpen, denkt Slob. Hij denkt niet dat schade-afhandeling vastliep omdat de provincie blind was voor het leed van gedupeerden, maar omdat de provincie vanuit een regeling werkte waarop moeilijk uitzonderingen konden worden gemaakt. „Ambtenaren hebben nou eenmaal een kader nodig, omdat het om gemeenschapsgeld gaat. Dat leg ik ook aan bewoners uit. En ik zeg ook dat diezelfde provincie nu wel ruimte biedt voor mij. Ik heb de mogelijkheid om maatwerk te bieden.”
Ik heb met huilende mensen aan tafel gezeten, die soms niet meer kunnen werken door de spanningen
Bewoners kunnen via Kant nog Wal, hun gemeente of de provincie vragen om bemiddeling door Slob. „Mensen die hun verhaal goed kunnen verwoorden en harder aan de bel trekken, zijn nu al een stuk verder”, zegt Peter Blok van Kant nog Wal.
Slob gaf prioriteit aan de meest „schrijnende gevallen”, die hij op advies van gemeentes, provincie en Kant nog Wal uitkoos. „Bij schrijnende gevallen gaat het bijvoorbeeld om woningen die in de stutten staan”, zegt Slob. „En ik kijk ook naar niet-materiële factoren. Sommige gedupeerden zijn oud, of ziek geworden van de zwarte schimmel die door al het vocht om zich heen slaat. Ik breng wat gewicht mee als ik me er tegenaan ga bemoeien. Ik of iemand van mijn team gaat bellen met de provincie. Hoe zit het hiermee? Of waarom hebben deze mensen zo lang niks gehoord?”
Verder regelde Slob dat de ‘aanspreekpunten’ die elke bewoner bij de provincie heeft, een financieel mandaat krijgen. Zo mogen ze uitgaven goedkeuren om ‘kleine’ schade die niet onder regeling valt – zoals een verzakt tuinpad – te laten opknappen.
Angst voor verzakkingen
Slob biedt de gedupeerden vertrouwen in een goede afloop. In dat vertrouwen kwam eind september ineens weer een deuk, toen de provincie bekendmaakte dat ruim 43 kilometer aan oevers van het kanaal instabiel was. Het ging vooral om betonnen en stalen damwanden uit de jaren zeventig en tachtig. De reparatie gaat jaren werk en tientallen miljoenen euro’s kosten. „Mensen die langs het kanaal wonen, schrokken zich rot”, zegt Blok. Oók mensen die nu geen schade hebben, zijn bang dat hun huizen mogelijk met verzakkingen te maken krijgen. „Mensen van wie onze stichting nooit eerder gehoord had, hangen ineens aan de telefoon”, zegt Blok.
Lees ook
De woning van Tonnie en Henny is doormidden geknakt – door ‘het kanaaldrama’, zeggen ze
De brief die de provincie rondstuurde om het nieuws bekend te maken, vond Blok maar vaag. „Er is niet duidelijk gemaakt welke plekken langs het kanaal echt slecht zijn, dus vragen mensen zich nu af: is het voor mijn huis?”
Ook Slob zag het effect van de brief. „Op zulke momenten merk je dat het vertrouwen heel broos is”, zegt hij. „De manier waarop de provincie communiceert met bewoners, kan beter. Ik ga me, als we de schrijnende gevallen hebben geholpen, ook voor betere communicatie inzetten.”
De man in Vroomshoop met scheuren in zijn huis, bij wie de schade nog moet worden hersteld, maakt zich behoorlijk zorgen sinds hij het nieuws over de oevers heeft gehoord. „Stel: de provincie betaalt de schade”, zegt hij. „Dan wil ze vast een handtekening dat de zaak hiermee is afgedaan. Maar wat als er nieuwe schade ontstaat?”
Delen Gerjanne Stoeten en Arjan Bolks dezelfde ongerustheid? „Nee”, zegt Stoeten monter. Hun nieuwe fundering kan verzakkingen in de grond aan. „Onze woning staat nu op 34 palen.”
:format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data126328348-065ead.png|https://images.nrc.nl/D1Dq2hkRVuqDiXBR-0FvOR7S_jU=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data126328348-065ead.png|https://images.nrc.nl/IhL9m_1Inm1bogbcA9m9yjCKt8I=/5760x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data126328348-065ead.png)
:format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data126328345-224a99.png|https://images.nrc.nl/sN9l3c8DN1HGhhOAri64b5ebQ2U=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data126328345-224a99.png|https://images.nrc.nl/hZfRWYtjVWQL_V57RlG0sN-DkYI=/5760x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data126328345-224a99.png)
