Het eerste prentenboek van illustrator Joost Oosterwijk ademt een gelaten eenzaamheid

‘Niemand wist waar ze vandaan kwamen, de geesten die plotseling in de stad verschenen. Ze zwierven door de straten, maar wat ze zochten, wisten de mensen niet.” Zo vangt het debuut De kattengeest van Joost Oosterwijk aan. Oosterwijk, die in 2022 de illustratiewedstrijd Picture This! won, begon pas op latere leeftijd met illustreren. Eerst had hij carrières als architect en lichtontwerper.

In De kattengeest komt een meisje, Anna, een ‘kattengeest’ tegen op straat. Ze belooft hem naar huis te brengen, maar dat is niet eenvoudig, omdat ze de weg naar zijn huis niet weet. De illustraties in kleurpotlood en pastel laten een donkerende stad zien. Het regent, mensen lopen met opgetrokken kragen en opgestoken paraplu’s over straat. Neus, ogen en mond ontbreken in de gezichten, waarschijnlijk om de anonimiteit van de stad te benadrukken. En midden op straat licht een buitenproportionele witte kat op.

Grote gebouwen

Oosterwijk legt op zijn website uit dat hij zijn weg naar het illustreren vond doordat hij zich in zijn werk als architect en lichtontwerper afvroeg welke verhalen zich binnen zijn ontwerpen konden afspelen. Dat zie je terug in de grootstedelijke platen waarin een klein meisje langs grote gebouwen loopt in een stad waarin de avondspits zich vormt. Het boek doet daarin denken aan Klein in de grote stad van Sydney Smith. Al werd in dat boek iets meer gespeeld in de illustraties. Wel zie je net als bij Smith ook bij Oosterwijk een bepaalde berustende droefheid in de platen. Een verlangen naar verbondenheid, een gelaten eenzaamheid. Die klinkt ook door in de tekst. Sobere zinnen die ontdaan zijn van sentiment. „Het begon al laat te worden en ze had al thuis moeten zijn. Haar benen waren moe, maar ze wilde het nog niet opgeven. Want soms vind je hulp op de vreemdste plekken.” Samen met de grote witte kat loopt Anna door de stille donkere stad met hoge muren vol graffiti. Als ze een kleine witte muisjesgeest tegenkomen, volgen ze die.

Levensboom

Oosterwijk noemt sfeer en omgeving een belangrijk aspect van zijn werk, die vaak als personages naar voren komen. Aan het eind van de wandeling is daar plotseling een witte spookboom waarin een kraai zit. Daar springt de kat in, om dan langzaam te verdwijnen. „Langzaam werd hij kleiner en vager.” Het is moeilijk om in die boom geen levensboom te zien. Een Yggdrasil uit de Noordse mythologie, bijvoorbeeld, die alle werelden met elkaar verbindt, en die groei, verbondenheid en kosmische orde symboliseert.

Dat is voor eigen interpretatie, want Oosterwijk is niet dwingend in zijn vertelling. Wel zien we dat als ook de boom verdwijnt, Anna naar beneden kijkt in een ronde opening, terwijl boven haar de laatste witte stipjes van de kat worden opgenomen in een lucht die zich uitstrekt boven de pagina. „Anna dacht nog vaak aan de kat en aan hun reis samen, ze was blij dat ze nu de weg wist.” De kattengeest is een bijzonder debuut dat smaakt naar meer.

Delen

Mail de redactie

Alles is eindig/ En alles begint weer van voor af aan; In mijn vorige leven/ ben ik vast heel grappig doodgegaan; Want toen ik werd geboren/ bij mijn moeder in bed/ had iedereen de grootste pret”.

Met deze regels (uit ‘alles stroomt’) opent bekroond toneel- en liedtekstschrijver Peer Wittenbols (1965) zijn eerste kinderdichtbundel Konijntjes op het kerkhof. En daarmee is de toon direct gezet. Want Wittenbols’ drieënvijftig vormvaste, soepel lopende gedichten en verzen mogen dan doordrongen zijn van vergankelijkheid – van het leven, van de liefde, van de jeugd, van alledaagse dingen als een jas of fiets – hij treedt die zware thematiek verrassend lichtvoetig tegemoet.

Daarbij komt Wittenbols vaak grappig en origineel uit de hoek en toont hij zich een meester van de overdrijving met soms een absurdistisch randje. Zo dicht hij in ‘daar gaat een geraamte over straat’ blijmoedig over een eigenwijs geraamte dat ondanks code rood van het KNMI door weer en wind erop uittrekt met alle fatale gevolgen van dien: „Dan blaast ineens de cyclonische bui/ ‘m bij Slagerij Bakker tegen de pui/ En het geraamte spat zo uit elkaar/ Hij vliegt alle kanten uit: daar! Daar! En daar!” Even later „haalt de stormwind een laatste keer uit/ En blaast hij de schedel finaal door de ruit.” Waarna het gedicht afsluit met het vertrek van de slager („Wegens vegetarisme voor eeuwig gesloten”) en „een veegwagen van de gemeente/ Voor de restanten van het gebeente”. En ja, het kan nog grotesker: „Een verstrooide meneer/ Stond kaas te schaven;/ Toen zijn vrouw hem vond/ Lag hij in plakjes op de grond;/ En ze hadden een hond”.

Afgedankte ijskast

Tegenover deze fijne, zwartgallige kolder die doet denken aan de teksten van Hans Dorrestijn en Drs. P., plaatst Wittenbols gevoelvolle gedichten met een weemoedige ondertoon over bijvoorbeeld een moeder met drie kinderen van wie er eentje eeuwig één is (‘6 september’). Of over een kind dat niet kan slapen, want stel dat de oude overbuurman onverwachts doodgaat (‘de oude meneer’). En over de ongrijpbaarheid van het heelal en over een afgedankte ijskast „in zijn eentje in de kou”. Daarin speelt hij knap met de dubbelzinnigheid en klankrijkheid van de taal. Zo verwijst ‘wat was’ spitsvondig naar een wasmand met het verleden van de verteller: „Van voetballen, verven en stoeien/ Van eten en drinken en knoeien […]/ En van wat we nog allemaal deden/ Wasmand propvol verleden”.

Mooi is ook hoe hij in het ontroerende ‘1923’ het raadsel tijd in slechts enkele veelbetekenende woorden weet te vangen: „Nu is mijn vader dood/ En net zo stil/ Als voor hij werd geboren;/ Ik was toen nog nergens/ Maar toch kan ik die stilte horen”.

Tafeltje op zijn rug

Wittenbols’ sprankelende gedichten draaien de werkelijkheid een kwartslag bij, om met de woorden van Kees Fens te spreken. Ze laten je, zoals alle goede literatuur, met een andere blik naar de wereld om je heen kijken. Ze hardop voorlezen, helpt daarbij: ‘Zwemmen… dat is vliegen onder water/ Vliegen… dat is zwemmen in de lucht;/ Drijven… dat is vallen zonder later;/ Later… duurt veel korter dan een zucht”.

Wat deze bundel helemaal afmaakt, zijn de dynamische illustraties met duidelijke lijnen van de Vlaamse Shamisa Debroey. Haar heldere kleurgebruik (rood, geel blauw, groen) zal kinderen aanspreken. Tegelijkertijd bieden Debroeys interpreterende illustraties houvast. Zo maakte ze van „een tafeltje op zijn rug” dat Wittenbols beschrijft als „een beest/ met vier hulpeloze poten”, een speelse kruising tussen een tafel en hond. Geestig is ook haar interpretatie van een dementerende oma als een zoekende, tandeloze oude vrouw voor een reusachtige kunstgebit.

Wittenbols heeft trouwens perfect begrepen hoe een goed kinderboek moet eindigen: ‘wanhoop nooit’, luidt zijn slotgedicht. Met als afsluitende regel: „Aan iedere eindstreep, staan hoofdletters START.” Konijntjes op het kerkhof is een schot in de roos.

Delen

Mail de redactie

Het Kunstmuseum Den Haag nodigt bij grote tentoonstellingen graag een prentenboekenmaker uit om een kinderboek te verzorgen. Voor de tweede keer is Charlotte Dematons daarvoor gevraagd. De opdracht is telkens hetzelfde: geen non-fictie, en: laat voelen wat de kunstenaar bedoelde. Het leverde in het verleden heel diverse werken op die allemaal een ding gemeen hebben: de eigenwijze blik en authenticiteit van de maker. Zo maakte Joost Swarte in 2017 Doeboek Mondriaan, met kleur- en bouwplaten en kleine stukjes informatie. En waagde Annemarie van Haeringen zich vorig jaar aan Dior, waarbij zij in De duizend bloemen van Dior het verhaal van de modeontwerper vertelde vanuit het perspectief van een jurk.

De half-Franse Dematons maakte eerder Holland op z’n mooist, een beeldpanorama waarin zij werk van de Haagse School verwerkte. En nu heeft zij het uitnodigende kinderboek Een wandeling door impressionistisch Parijs met Georges en Jacques verzorgd bij de tentoonstelling Nieuw Parijs: van Monet tot Morisot die nog tot 9 juni te bezichtigen is. Dematons vertelt haar verhaal vanuit een zwerver. Georges zit op een bankje in de Jardin de Tuileries. Hij mist zijn geliefde Jeanne die in de Frans-Duitse oorlog is omgekomen. Als zijn oude vriend Jacques hem vindt, zwerven zij samen door een Parijs waar de oorlog voorbij is en Eiffeltoren nog niet af. Het boek is zo opgebouwd dat de tekst in een kolom links staat en de schilderijen van de impressionisten die daarin besproken worden zijn verdeeld over de rest van de pagina. Onder in beeld loopt de lintvertelling over Georges en Jacques die Dematons getekend heeft.

Kikkerpoel

De informatiedichtheid van de tekst is hoog en er vooral op gericht om de schilderijen die afgebeeld staan de revue te laten passeren. Daardoor leeft de tekst niet echt, maar de schilderijen die het verhaal begeleiden doen dat wel. „Vlak bij de Opéra woonden ze, in Rue Halévy, op de zesde verdieping. Zijn vriend Caillebotte schilderde hun uitzicht. Op zondagen reisden ze met de trein de stad uit, naar La Grenouillère, de ‘kikkerpoel’ bij Bougival, om te dansen of zomaar vanaf de steiger het water in te springen. Monet en Renoir waren er ook, zij schilderden. ’s Avonds naar ’t café.” Daarbij zien we, naast het werk van Caillebotte, inderdaad Monets La Grenouillère bij Bougival, Avenue de l’Opera van Camille Pissarro en Renoirs In het café. Kinderen moeten goed kijken welk schilderij welk deel van de tekst verbeeldt.

Dematons is geen vreemde in de wereld van het kijk- en zoekboek – denk aan De gele ballon, Sinterklaas en Alfabet – en blijft ook in deze uitgave trouw aan dat concept. Zo kan er naast de schilderijen gezocht worden naar George, een luchtballon en een zwarte kat. Dematons heeft ook haar gele ballon weer opgeblazen.

Sfeerimpressie

Opvallend is dat die niet alleen door de lintvertelling zweeft waarin het verhaal van Georges en Jacques wordt uitgebeeld, maar ook door werken van Pissarro, Monet en Caillebotte. Strikt genomen tast dit de integriteit van het origineel aan. Het kunstwerk was een afgerond geheel, zoals de maker wilde dat wij het zagen. Natuurlijk kun je voor kinderen wel afwijken van dat principe, maar de vraag is dan of dat nodig is. Een wandeling door impressionistisch Parijs met Georges en Jacques had prima zonder gekund. Toch is het niet nodig om het boek daarop af te rekenen, want dat geeft een mooie sfeerimpressie van het illustere Parijs van 1887 en is door de authenticiteit van Dematons als maker een waardevolle toevoeging in de reeks kunstboeken van het Kunstmuseum Den Haag.

Delen

Mail de redactie