Het drama van de gletsjer is bijzonder fotogeniek

In Beeld Wekelijks een opmerkelijk beeld van een wetenschappelijke gebeurtenis.

Foto Thomas Vijayan
Foto Thomas Vijayan

De ijsplaat op deze foto zo’n 100 meter dik. Het is een in zee uitlopende tong van de Austfonna-ijskap, de op twee na grootste gletsjer in Europa. Die bedekt een groot deel van het eiland Nord-auslandet, onderdeel van Spitsbergen. Fotograaf Thomas Vijayan had de Austfonna-ijskap en zijn uitlopers al eens eerder bezocht, maar keerde juni 2022 terug. Met bijgaand beeld, dat is opgebouwd uit 36 foto’s, won hij de online fotowedstrijd Nature TTL Photographer of the Year 2023. In een toelichting schrijft Vijayan dat hij ontmoedigd raakte bij het weerzien met de gletsjer. Hij zag grote watervallen van smeltend ijs. „Het smelten gaat met een alarmerende snelheid”.

Momentopname

„Het is een erg mooie foto”, reageert Jon Ove Hagen, emeritus hoogleraar Fysische geografie en hydrologie aan de Universiteit Oslo, die jarenlang onderzoek heeft gedaan aan de gletsjers op Spitsbergen. Hij was niet betrokken bij de fotowedstrijd. „Maar het is wel een momentopname”, schrijft hij in een e-mail. Dat de gletsjer aan het oppervlak smelt, en dat er water afloopt, is niet raar. Dat gebeurt elke zomer. „Aan dit beeld is niet af te lezen dat het smelten recent is versneld.” Dat is wel gebeurd. „Omdat de zomers warmer worden, en omdat het smeltseizoen langer duurt.”

Daarbij hebben de gletsjers op Spitsbergen een typische vorm, zegt Michiel van den Broeke, hoogleraar Polaire meteorologie aan de Universiteit Utrecht. Aan de bovenkant zijn ze vrij vlak. „Het zijn een soort tafels.” En door de opwarming van de aarde – die in het Arctisch gebied 2 tot 3 keer zo snel gaat als het wereldgemiddelde – is de zogeheten firnlijn hoger komen te liggen. De firnlijn markeert de grens tussen het hoger gelegen gebied waar de in de winter gevallen sneeuw niet helemaal wegsmelt en nieuw ijs kan vormen, en het lager gelegen gebied waar die sneeuw wel smelt. Een deklaag met sneeuw absorbeert bovendien smeltwater.

De combinatie van een omhoog getrokken firnlijn, en de relatief vlakke gletsjers op Spitsbergen, maakt dat grote stukken van die gletsjers ’s zomers opeens bloot kunnen komen te staan aan smelt. Sinds midden jaren tachtig verliezen ze daardoor versneld aan massa, zo beschreef Van den Broeke, met collega’s, drie jaar geleden in Nature Communication. Met uitzondering van de periode 2005-2012. „Dat waren jaren met relatief minder warme zomers.”