Er zijn ook mooie dingen te zeggen over de fatbike. Het gesprek tussen Hidde Doorn (18) en Jan Dunnink (17) op een bankje in Zwolle begint als een ode aan het meest bekritiseerde vervoersmiddel van de afgelopen tijd.
Hidde: „Het zadel is lekker zacht.”
Jan: „Je hoeft eigenlijk niet te trappen.”
Hidde: „Je kunt er met z’n tweeën op.”
Jan: „Het fietst als een koning.”
De twee vrienden wonen in Kampen en gebruiken hun fatbikes om naar school te gaan. Al is dat de laatste tijd minder leuk omdat de politie veel controleert. Hidde kreeg al een waarschuwing: de volgende keer dat hij met een opgevoerde fatbike wordt gepakt is hij hem kwijt.
Opvoeren was eenvoudig. Hidde kocht zijn fiets voor 800 euro bij een verkoper die via Marktplaats nieuwe fatbikes levert vanuit een loods. Daarna was het een kwestie van wat knoppen op het stuur indrukken. Binnen een paar minuten stond de ingebouwde snelheidsbegrenzing uit en kon de hij twee keer zo hard. Eenmaal 50 kilometer per uur rijdend kwam er toch een nadeel naar voren.
Jan: „Bij 25 remt hij al niet bijzonder goed.”
Hidde: „Als je harder rijdt kom je nauwelijks meer tot stilstand. Het is troep hoor.”
Noem het de democratisering van de fatbike. Sinds ruim een jaar maken goedkope merken uit voornamelijk China de fiets, die lang 2- à 3.000 euro kostte, beschikbaar voor een breder en jonger publiek. Online aanbieders spelen in op de hype door fatbikes voor rond de 1.000 euro te verkopen via websites als AliExpress en Marktplaats of het sociale medium TikTok. De fietsen zijn vaak opgevoerd, of worden vergezeld van video’s waarin stap voor stap wordt uitgelegd op welke manier de fatbike het hardst kan gaan. Want „koninklijk fietsen” betekent ook: sneller dan de rest van het fietspad.
In Amsterdam bleek ruim de helft van de tussen februari en juli door de politie gecontroleerde fatbikes opgevoerd te zijn. Op een fatbike rijden of er een verkopen die harder kan dan 25 kilometer per uur is niet verboden, maar dan moet deze wel gekeurd en geregistreerd zijn als bromfiets. In de praktijk gebeurt dat niet. Veel fatbikes hebben een motor die zo krachtig is, dat ze eigenlijk niet op het fietspad mogen rijden. En dus is de fatbike als ‘sjoemelscooter’ uitgegroeid tot de nieuwste manifestatie van een klassiek fenomeen: hard gaan zonder helm.
Politiepaard
In de Amsterdamse Dapperbuurt staan de glanzend zwarte fatbikes in strakke rijtjes uitgestald op de stoep. Verkoper ‘Dunya.fatbikesamsterdam’ filmt ze om reclame te maken op TikTok. Het type ‘V8’ wordt „het politiepaard” genoemd. De reacties onder de video’s van de fiets draaien vooral om één kwestie: „Gaat hij 50?” „Is hij opvoerbaar?” Dat soort vragen wordt beantwoord met een emoticon van een gespierde arm. Andere TikTok-verkopers zijn explicieter over het opvoeren. „Zeer fris voor de zomer. 25 of 50 kilometer per uur” is het bijschrift van een video op het account ‘Fatbikes_Amsterdam’, dat bijna 40.000 volgers heeft.
De video is geplaatst door een verkoper die zich ‘Luc’ noemt. Hij vertelt aan de telefoon dat hij vorig jaar is begonnen met zijn handel in fatbikes vanuit een garagebox in Zwanenburg. Hij bestelt ze via de goedkope verkoopwebsite AliExpress, steeds een vrachtwagen vol. Vroeger verkocht Luc (29) via webshops elektrische steps, mini-Vespa’s voor kinderen en tijdens de zomer opblaasbare surfboards en airco’s. Nu willen de mensen fatbikes.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/08/09103633/data120005150-838e9c.jpg)
Luc had liever een hype rond een minder zwaar product gezien. Handelen in fatbikes is „slepen met zware dozen”, zegt hij. En zijn klanten zijn vooral jongeren die hij moet „opvoeden” omdat ze slecht met de fietsen omgaan. „Smeer je ketting”, zegt hij bijvoorbeeld bij de verkoop. „Laat geen vrienden op je fiets rijden en kijk uit als je snel gaat.” Soms komen mensen al na een dag terug omdat ze een ongeluk hebben gehad. Dan proberen ze een nieuwe te krijgen, of een gratis reparatie.
Luc zegt dat hij de fatbikes via TikTok, en niet bijvoorbeeld Bol.com verkoopt omdat hij anders vastzit aan strenge regels rond garantie. „Dan heeft iemand op Terschelling een lekke achterband, en moet ik het geld terugstorten.” Nu maakt hij zelf de afspraken. Mensen krijgen een jaar garantie, niet op de remmen of de banden. „Dat is het voordeel van fietsen verkopen in Nederland: overal fietsenmakers.”
Via voorbeelden probeert Luc ongelukken voor te zijn. „Het is alsof je een nieuwe Lamborghini uit de showroom rijdt, zeg ik. Je weet niet hoe hij rijdt. Doe voorzichtig, geen gekke manoeuvres.”
Als de lading fatbikes uit de vrachtwagen naar de garagebox is versleept, verkoopt Luc ze door vanaf 850 euro per doos. Voor 1.000 euro zet hij ze voor de klant in elkaar. Die krijgt zijn adres via een bericht op Whatsapp. En na verkoop netjes een factuur.
Zijn nichtje krijgt een mini-fatbike, omdat ze vandaag twaalf is geworden
En ja, hij kan ook een ander scherm op het stuur zetten, waarop met een viercijferige pincode de maximale snelheid ingesteld kan worden op 50 kilometer per uur. En, niet onbelangrijk: met het scherm kan de fatbike ook weer begrensd worden op 25 kilometer – handig voor als een rollerbank van de politie in zicht is.
„Pas op voor rollerbanken met het mooie weer, bestel op tijd je display”, luidt de reclame voor de schermen op Lucs kanaal. In de reacties onder de video bevelen mensen elkaar apps aan waarop je kunt zien of er een rollerbank op de route is.
Het opvoeren van een fiets is op zich niet verboden, maar het verkopen van een fatbike die harder kan dan 25 kilometer per uur wel, tenzij deze gekeurd is als bromfiets of het duidelijk is dat hij niet bedoeld is voor op de openbare weg. Toch ziet Luc het niet als iets slechts wat hij doet. Hij haalt immers alleen de begrenzing van de fiets eraf. En dan kiezen de klanten er zelf voor om hard te gaan. „Uiteindelijk is het aan de mensen zelf”, zegt Luc. „Wie drugs wil, vindt drugs. En wie snel wil gaan op een fatbike, vindt daar een weg voor. Als ik het niet doe, doet iemand anders het wel.”
Zweem van goedkeuring
Alles draait om motorvermogen en snelheid. Producent, verkoper, toezichthouder, klant – voor allen is de doorslaggevende factor hoe hard de fatbike kan. Een aangedreven tweewieler wordt voor de wet een brommer als de trap-ondersteuning hem sneller laat gaan dan 25 kilometer per uur of als hij een motorvermogen heeft van meer dan 250 watt.
Ziedaar de verleiding voor producenten en verkopers. De klanten willen een zo snel mogelijke fiets, maar ze willen geen helm dragen, ze willen niet van het fietspad af en ze willen niet wachten tot ze 16 jaar zijn en dan een rijbewijs halen – zoals met de bromfiets. Daarom zie je dat fatbikes worden aangeboden als elektrische fiets, terwijl ze sneller kunnen en een hoger vermogen hebben dan is toegestaan.
Zo’n snelle fatbike kan alleen legaal worden geïmporteerd, verkocht en bereden als hij een ‘typegoedkeuring’ heeft gekregen van een keuringsdienst, zoals RDW in Nederland. Maar dan zou hij weer in de categorie brommer vallen en dat is ongunstig voor de verkoop. In de praktijk gebeurt dat niet, laat de RDW weten.
Toch komt de term vaak terug op websites van fatbikeverkopers. Een woordvoerder van de RDW denkt dat zij daarmee een „zweem van goedkeuring” proberen te geven aan fietsen die eigenlijk niet de openbare weg op mogen. Soms wordt ook het logo van de RDW erbij gezet.
En dan is er nog de truc van verkoop voor „gebruik op eigen terrein” waarmee aanbieders proberen te laveren tussen de regelgeving en de snelheidshonger van de klanten. Op Fatbike.nu wordt zo een fatbike met „1000 watt extra motorkracht” aangeboden voor een meerprijs van 100 euro. Op die website staat ook een handtekening zodat de verkoop extra officieel lijkt. Bij nadere beschouwing blijkt die van Oprah Winfrey te zijn.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/08/09103634/data120005159-4f377b.jpg)
Uit alles blijkt dat aanbieders hun klanten vooral lokken met snelheid. Een verkoper op Marktplaats biedt een „fiets van 750watt met een 250watt uiterlijk” aan. En op AliExpress klaagt iemand dat de fiets niet zo krachtig is als verwacht. De verkoper antwoordt dat de fiets is gelabeld met 250 watt „omdat EU-naleving vereist is”. De suggestie: met wat aanpassingen gaat hij heus sneller.
RTL Nieuws kreeg een offerte voor de ‘V20pro’ van de Chinese fabrikant QM-Wheel in handen. Daarop stond dat het vermogen van de fietsmotor drie keer hoger was dan op de sticker op het motorblok werd aangegeven. De fatbike bleek in een paar seconden te accelereren naar ruim 40 kilometer per uur.
Vorige maand legde de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) beslag op een partij van 6.000 „relatief goedkope fatbikes” van Chinese makelij. Volgens de inspectie waren ze ingevoerd als elektrische fiets maar hadden ze „de technische kenmerken van een bromfiets”. Momenteel onderzoekt de inspectie waar de fatbikes vandaan komen. Eerder liet de ILT weten dat het „niet te voorkomen” is dat dit soort fatbikes op websites te koop worden aangeboden omdat „aan de buitenkant niet te zien is of het gaat om een fiets met trapondersteuning of een bromfiets.”
De overheid holt vooralsnog achter deze snel gegroeide markt aan. Bij een elektrische fiets mag de fabrikant zelf vaststellen of deze aan Europees vastgestelde richtlijnen voldoet, en dus komt er geen test van de RDW aan te pas. Toezichthouder ILT kan geen maatregelen opleggen aan aanbieders van buiten de Europese Unie – en dat zijn er heel veel. Een fiets die van buiten de Europese Unie wordt besteld, moet wel langs de douane, maar die controleert geïmporteerde fietsen alleen „vanuit fiscaal perspectief”, dus of de inhoud van een container met de administratie strookt.
Hobbelpaarden
De goedkope fatbikes hebben voor een tweedeling in fatbikewereld gezorgd. Reclameteksten als ‘100% legaal’ moeten de ene fatbike van de andere onderscheiden. Ook prijzen aanbieders hun fatbikes aan met de claim dat ze niet van „een garagebox” komen, of van de Bazaar in Beverwijk. Die markt heeft namelijk een reputatie als het offline walhalla van het goedkopere fatbikesegment.
Een verkoper bij een kraam op de Bazaar, vlak voor de ingang van hal 31 aan de Randweg, snapt de heisa niet. „Alles komt van God en uit China”, zegt hij. Hij vindt het „hypocriet” om de goedkope fatbikes af te schilderen als slecht en wijst even naar het oosten. „Dat komt omdat de dure merken in Amsterdam jaloers zijn.” In zijn kraam staan hobbelpaarden, kinderzitjes, trapauto’s en vooral: fatbikes. „We verkopen al tientallen jaren alleen kinderproducten” verklaart de verkoper. „Maar we hebben een paar meter voor fatbikes vrijgemaakt.”
Een moeder overlegt wat met haar zoon en stopt hem dan een handvol biljetten toe om er een exemplaar à 850 euro in contanten mee af te rekenen. De jongen mag de briefjes zelf aan de verkoper geven. Hij krijgt er een fatbike en een zwart plastic tasje voor terug. Daar zit de oplader in.
„We verkopen eigenlijk niet aan kinderen onder de 15 jaar”, zegt de verkoper, terwijl hij wat aan de geldbuidel pulkt die om zijn middel is gespannen. Hij wil niet met zijn naam in de krant, maar dit wil hij gezegd hebben. „Tenzij hun ouders erbij zijn. Dan is het niet mijn verantwoordelijkheid wat er gebeurt.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/08/09103636/data120005118-429974.jpg)
Bij een kraam even verderop inspecteert Ran Orie (49) uit Spijkenisse – zwart spijkerjasje, grote Ray-Ban zonnebril – een rijtje fatbikes. Hij is hier voor zijn nichtje dat vandaag twaalf is geworden. Op een mini-fatbike zoemt ze weg voor een proef-ronde op het brede asfalt tussen de rijen marktkramen. Orie wil haar de fiets geven omdat ze het zo goed doet op school. En hij haalt er meteen ook een voor zijn eigen kinderen. Hen kan hij niets weigeren. Hij is gescheiden, zegt-ie. En voor zijn werk veel in het buitenland, dus zijn kinderen ziet hij bijna nooit. „En wat moet je dan?”
Terwijl zijn nichtje haar rondje rijdt maakt Orie de grote gebaren die bij afdingen horen. Als hij hoort dat de garantie niet drie maanden maar drie dagen is, loopt hij even weg.
Orie is een internationale handelaar in natuursteen, en dus is dit „peanuts” voor hem, zegt hij voordat hij zich abrupt omdraait om de deal toch te sluiten. Hij koopt drie kleine fatbikes voor in totaal 1.050 euro. Hij krijgt er gratis een speelgoedauto bij.
Met zijn kinderen gaat Orie ook onderhandelen, kondigt hij aan. Ze moeten een helm op. Want: „die dingen zijn hartstikke gevaarlijk”. Zowel zijn zoon als zijn dochter is fotomodel, zegt Orie. Hij legt zijn handen even op zijn wangen als hij denkt aan wat er met hun gezichten zou kunnen gebeuren.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124940228-e4b40b.jpg|https://images.nrc.nl/hs_1FkRd7uut_-gLRIC7xdQ3yzw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124940228-e4b40b.jpg|https://images.nrc.nl/-sMQ1nywi672XctpUkflN-7b_RM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124940228-e4b40b.jpg)
