„Triiiiing, triiiiing.” Overdreven hard speelt sociaal advocaat Dick Brouwer (65) op kantoor in Ede het eerste contact met zijn cliënte Nadia na. „Ik doe geen familierecht, dus sla mij maar over. Ik heb daar totaal geen verstand van”, zo zegt Brouwer haar.
Maar dan vertelt Nadia dat haar ex-man in korte tijd vijftien juridische procedures tegen haar voerde. Dat die procedures haar financieel aan de rand van de afgrond hebben gebracht. En dat ze geen advocaat meer kan vinden die haar nog wil bijstaan omdat ze de rekening niet kan betalen.
Zo veel procedures? Dat lijkt Brouwer sterk. Dan zou er iets grondig mis zijn met het rechtssysteem. Met de telefoon in zijn hand kijkt hij op naar de zwart-witfoto van Martin Luther King aan de muur. „Ik dacht: ik ben verdomme toch niet voor niets advocaat geworden.” Vanwege zijn getroebleerde jeugd doet Brouwer nooit familierechtszaken, maar de vrouw aan de andere kant van de lijn raakt hem. „Kom maar langs”, antwoordt hij. „Maar dan wil ik wel dat je alle beschikkingen, arresten en vonnissen meeneemt.”
Brouwer valt bijkans van zijn stoel als Nadia de week daarop haar dossier laat zien. In twee jaar tijd blijkt ze inderdaad in vijftien juridische procedures met haar ex-partner verwikkeld te zijn geraakt. Het kostte haar ruim 50.000 euro aan advocatenkosten, terwijl haar ex-man, die een uitkering ontvangt, nagenoeg gratis procedeerde. Hij komt namelijk in aanmerking voor een ‘toevoeging’ vanwege zijn lage inkomen: een advocaat op kosten van de staat.
„Een gemiddelde crimineel komt minder vaak bij de rechtbank dan ik”, zegt Nadia met een zure glimlach. „Daar ben ik heel erg boos over, maar ik heb de afgelopen jaren geleerd om dat niet toe te laten. Het kost alleen maar negatieve energie.” Voor de gelegenheid is ze naast Brouwer aangeschoven achter diens donkerhouten bureau vol dossiermappen.
De twee willen graag hun verhaal doen om aandacht te vragen voor een weeffout in het rechtsstelsel. Een waarvan volgens hen veel rechters en andere advocaten ook niet op de hoogte zijn. Die weeffout schept de mogelijkheid tot ‘juridische stalking’, waarbij de ene procespartij de andere eindeloos achternazit en op kosten jaagt.
Gevlucht voor haar man
Nadia’s verhaal begint in 2019, vertelt ze. Drie maanden zwanger van haar tweede kind vertrekt ze met haar driejarige dochter, naar haar ouders – zo’n 75 kilometer verderop. Die plaats blijft, net zoals haar achternaam, op verzoek van Nadia onvermeld. Ze wil de privacy van haar jonge kinderen en carrière in de ambtenarij beschermen.
„Eigenlijk ben ik gevlucht”, vervolgt Nadia. Ze is mishandeld en voelt ze zich thuis niet meer veilig. In de buurt van haar ouders vindt ze, mede dankzij haar zwangerschap, snel een eigen huis.
De ex-man accepteert het vertrek niet. Vanaf dan volgen de juridische procedures elkaar snel op. „De eerste rechtszaak startte hij in januari 2020. Hij eiste dat ik met de kinderen zou terugverhuizen omdat ik zonder zijn toestemming was verhuisd”, zegt Nadia. „Dan neem je een advocaat in de arm, want je krijgt een brief van de rechtbank dat je verplicht bent met advocaat te verschijnen.” Dat geldt voor alle procedures binnen het familierecht.
De man verliest de zaak. Maar daarbij blijft het niet. „Daarna gingen de rechtszaken over alles wat je maar kan bedenken”, vertelt Nadia. Nadat ze de echtscheiding aanvraagt, eist hij dat de rechter hem het volledige gezag over de kinderen toekent. Hij procedeert meermaals over de partner- en kinderalimentatie die Nadia hem moet betalen. Via een kort geding vecht hij de verdeling van de zorg- en opvoedtaken en de feestdagen- en vakantieregeling aan. Ook probeert hij via de rechter vakantiegeld van zijn ex toegekend te krijgen om met de kinderen op vakantie te kunnen.
Ondertussen richt de man zich ook op Nadia’s omgeving. Hij daagt haar werkgever voor de rechter om haar jaaropgave te bemachtigen om te controleren of ze wel genoeg alimentatie betaalt. Dat zorgt voor bijzonder veel ongemak op haar werk. Tevens dient hij klachten in tegen de kinderopvang en een medewerker van de vrouwenopvang. De verloren zaak over het terugverhuizen probeert hij in Marokko – het stel is tevens voor de Marokkaanse wet getrouwd – over te doen. Daar eist hij dat Nadia op straffe van een dwangsom wordt verplicht met de kinderen weer bij hem in te trekken. Tevergeefs.
Ongelijke strijd
Een zware conflictscheiding dus. De strijd is echter verre van gelijk. Terwijl Nadia ruim 250 euro per uur aan haar advocaat kwijt is en haar advocatenkosten binnen twee jaar de 50.000 euro passeren, procedeert haar ex-man vrijwel gratis. Omdat zijn jaarinkomen lager is dan 33.200 euro komt hij voor gesubsidieerde rechtsbijstand in aanmerking en betaalt de Raad voor Rechtsbijstand zijn advocaten. Per zaak hoeft hij ‘slechts’ een eigen bijdrage van een paar honderd euro te betalen. En omdat in de familierechtspraak zelden een kostenveroordeling wordt uitgesproken – het vergoeden van de griffiekosten en een deel van de advocatenkosten van de tegenpartij – loopt hij bij verlies geen financieel risico.
Dat dit misbruik in de hand kan werken, schetste toenmalig minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind (D66) vorig jaar maart in een brief aan de Tweede Kamer. „Gesubsidieerde rechtsbijstand mag niet dienen als een onnodige escalatie van strijd in scheidingsprocedures.” Hij stelde de kwestie van (financiële) ongelijkheid te hebben besproken met de Nederlandse orde van advocaten, de Raad voor Rechtsbijstand en de rechtspraak, maar een oplossing kwam uit die gesprekken niet. Op basis van toevoegingen en het aantal procedures konden volgens de minister geen conclusies worden getrokken over welke procedures noodzakelijk zijn en welke als onnodige escalatie worden ingezet.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/07/08165922/web-2606ZAT_LEV_juridische_stalking2.jpg)
Het dossier van Nadia. „Een gemiddelde crimineel komt minder vaak bij de rechtbank dan ik.”
Foto Dieuwertje Bravenboer
„Het systeem is heel slecht ingericht op voorkomen van deze vorm van misbruik na scheiding”, constateert Ariane Hendriks, docent familierecht aan Tilburg University. Ze schreef met familierechtadvocaat Ingrid Vledder een boek over intieme terreur, een ernstige vorm van partnergeweld, dat na de zomer verschijnt. Ook juridisch misbruik, zoals bij Nadia, wordt daarin uitgelicht.
Hendriks, voormalig advocaat, wijst erop dat het familierecht heel kwetsbaar is voor juridisch misbruik. „Het familierecht biedt eindeloos mogelijkheden om rechtszaken te starten, over de omgangsregeling met de kinderen, het aanpassen van alimentatie, een vakantie in het buitenland en ga zo maar door.”
Volgens haar is aan de voordeur daar weinig aan te doen: mensen hebben het recht naar de rechter te gaan. Maar als een zaak eenmaal aanhangig gemaakt is, kan de rechtspraak wel degelijk ingrijpen. Hendriks’ ervaring is dat rechters zelden uitzoomen en vaak alleen naar de ene zaak op hun bureau kijken. „Rechters zouden er veel alerter op moeten zijn of er sprake is van een patroon van juridisch misbruik.”
Is dat het geval, dan dient de rechter „het gedrag van de pleger te begrenzen”, bijvoorbeeld door wél een proceskostenvergoeding op te leggen en veel sneller dan nu gebeurt het gezamenlijke gezag te beëindigen, als een ouder dat misbruikt om onnodige rechtszaken te starten. „Begrip tonen voor het slachtoffer is ook belangrijk. Nu worden ouders door rechters vaak aangesproken alsof ze er allebéí voor zorgen dat er zo veel rechtszaken zijn.”
De advocaat of de huur
Begrip ervaart Nadia maar weinig binnen de rechtspraak. Ze heeft een serieuze baan, twee jonge kinderen en worstelt tegelijk met de spanning die de juridische procedures teweegbrengen.
Begin 2022 wordt het haar te veel. Op donderdag is er een zitting in hoger beroep in de echtscheidingszaak en de maandag daarop een kort geding – waar ze wel zonder advocaat mag verschijnen. „Dan kom je die donderdag na de rechtszaak uitgeput thuis, moet je vrijdag stukken typen om jezelf te verweren en maandag weer verschijnen. Je hebt niet eens ruimte om bij te komen.”
Ze legt haar hart op tafel en vertelt de rechter dat zij een uitgeputte alleenstaande jonge moeder tegenover zich heeft. „Ik zei: ‘Ik kan het niet uitleggen op verjaardagsfeestjes dat ik elke maand bij de rechtbank moet verschijnen’.” De rechter kijkt haar verwonderd aan en zegt dat ze dan maar een advocaat moet nemen. Ook informeert ze sceptisch hoe moe Nadia echt is. „Ik stond hier”, beeldt Nadia met haar handen uit. „En zij heeft mij eraf geduwd. De volgende dag heb ik mijn manager gebeld en me ziekgemeld.”
De keuze was: of de advocaat betalen of de huur
Eind 2022 moet Nadia een keuze maken: of de advocaat betalen of de huur. Ze is inhoudelijk tevreden over haar advocaat, maar hij is zakelijk. „De factuur moest steeds op tijd betaald zijn, anders stopte alle hulp.”
Ten einde raad belt ze met advocaten in haar regio en vraagt of die iets voor haar kunnen betekenen. Nadia verdient meer dan 33.200 euro bruto per jaar en komt dus niet voor gesubsidieerde rechtsbijstand in aanmerking. Haar pro bono bijstaan zien de ongeveer tien advocaten die ze belt niet zitten.
En dan neemt Dick Brouwer op. Bij hem raakt haar verhaal een gevoelige snaar. Nadat ze elkaar hebben ontmoet, besluit hij haar gratis bij te staan. „Dick is voor mij een cadeautje”, zegt Nadia dankbaar, terwijl ze naar Brouwer kijkt. „Zonder advocaat voelt het echt heel onveilig.”
Brouwer wordt al snel zelf ook onderdeel van het juridische conflict. Nadia’s ex-man is een procedure gestart voor een bijdrage in de kosten voor de verzorging en opvoeding van de kinderen, die ook bij hem verblijven. In het verweerschrift waarmee Brouwer begin 2023 reageert, schetst hij de rechtbank het bredere perspectief van Nadia’s situatie. Hij spreekt van „een tsunami aan procedures” die de ex-man „gelijk een stalinorgel” op zijn cliënte afvuurt. Dat Nadia’s ex verzoekt om een bijdrage in de kosten, vindt Brouwer niet te rijmen met de reizen die de man de afgelopen jaren maakte naar de Canarische Eilanden, Londen, Barcelona, België en Marokko. „Waarschijnlijk heeft de man nog wat behoefte aan wat extra benzinegeld om zijn reisjes wat verder uit te breiden. Bovendien is de vliegtaks iets verhoogd”, schrijft de advocaat.
Brouwer belandt door deze woorden voor de tuchtrechter. De ex-man dient namelijk vier tuchtklachten in – ook voor tuchtklachten is gesubsidieerde rechtsbijstand beschikbaar. Tot Brouwers ontzetting, krijgt de man nog deels gelijk ook. In maart 2024 wordt hij door de driekoppige Raad van Discipline berispt, omdat hij zich onnodig grievend heeft uitgelaten. Ook wordt hem kwalijk genomen dat hij niet de-escalerend optrad, zoals advocaten bij familiezaken behoren te doen.
„Ik heb toen wel even op het punt gestaan om te stoppen”, vertelt Brouwer. Dat een rechter en twee collega-advocaten hem tuchtrechtelijk veroordelen, terwijl hij – een tikje vilein – een bredere misstand aankaart, vindt hij onverteerbaar. Net zozeer als dat van hem werd verwacht dat hij zich de-escalerend opstelde in een zaak die al volledig was geëscaleerd door toedoen van de tegenpartij. „Maar toen heb ik opnieuw gedacht: ik ben toch niet voor niets advocaat geworden.”
Niet ingericht op detecteren van misbruik
Brouwer zet de hulp aan Nadia door. Nadat een rechter al eens constateerde dat het Nadia’s ex-man te doen lijkt „om het frustreren van de vrouw door telkens een nieuwe procedure tegen haar te starten”, dient Brouwer een klacht in bij de Raad voor Rechtsbijstand, die steeds een toevoeging aan haar ex-man verleent. Stopt die vergoeding van de advocatenkosten, dan stoppen de procedures, zo redeneren Nadia en hij.
Brouwer vertelt dat het systeem van de Raad voor Rechtsbijstand niet is ingericht op het detecteren van misbruik. Zo lang een cliënt zich met een relevante rechtsvraag bij een advocaat meldt en niet boven de inkomensgrens uitkomt, geeft de Raad vrijwel automatisch een toevoeging af. Dan valt het ook niet op als iemand, zoals de ex-man van Nadia, meer dan tien advocaten verslijt.
De Raad stelt desgevraagd in 2024 in totaal 82 meldingen van misbruik van gesubsidieerde rechtsbijstand te hebben ontvangen. Daarop is één melding gegrond verklaard en de gesubsidieerde rechtsbijstand met terugwerkende kracht ingetrokken. Vragen over individuele gevallen – en dus de zaak van Nadia – wil de Raad niet beantwoorden.
Achter de schermen ontvangt Brouwer in november 2024 wél een reactie. „Wij zien de constante procedures waar [Nadia] in wordt betrokken als een voortdurende vorm van geweld”, schrijft een medewerker van de Raad. Maar in plaats van de gesubsidieerde rechtsbijstand aan de ex-man te stoppen, komt de Raad met een andere oplossing.
Bij hoge uitzondering krijgt Nadia eveneens een toevoeging en worden Brouwers kosten voor vijf procedures betaald . „Het is goed dat de Raad de situatie als een voortdurende vorm van geweld kenmerkt, maar dit is natuurlijk geen oplossing voor het probleem”, fulmineert Brouwer. „En bovendien is het zeer arbitrair: waarom niet tien procedures? Of drie?”
Nadia’s ex-man stelt zich ondertussen van geen kwaad bewust te zijn. Afgelopen februari verscheen hij op suède schoenen en in vlotte spijkerbroek, gele trui en met gebruind gezicht bij het Hof van Discipline in Utrecht waar Brouwer beroep tegen zijn tuchtrechtelijke veroordeling had ingediend. De man ontkende alle aantijgingen aan zijn adres. Samen met zijn advocaat lichtte hij toe dat juist hij het slachtoffer is. „Meneer procedeert niet om te procederen, maar voor een gerechtvaardigd doel”, benadrukte zijn advocaat. Verwijzend naar de verhuizing van Nadia stelde hij dat „ouders dat soort dingen behoren te overleggen”.
Dan valt het ook niet op als iemand tien advocaten verslijt
Snikkend reageerde de ex-man op Brouwers claim dat Nadia niet bij de zitting aanwezig was omdat ze angst heeft voor haar ex. „Dat zijn misleidende bewoordingen”, vertelde hij met hoge stem, verwijzend naar soortgelijke uitingen die Brouwer ook bij het gerechtshof en de klasjuf zou hebben gedaan. Zijn kinderen haalt hij al jarenlang iedere vrijdagmiddag op. Bij dat scenario past Nadia’s angst helemaal niet. „Ik heb hier oprecht last van, vanuit mijn hart.”
In april, als de uitspraak volgt, krijgt niet de ex-man, maar Brouwer gelijk. Van onnodige polarisatie is volgens ’s lands hoogste tuchtrechter geen sprake. Brouwer had wellicht andere bewoordingen kunnen kiezen, maar zijn woorden waren correct en functioneel in het kader van de belangenbehartiging van zijn cliënte „mede gezien het tot dan toe grote aantal gevoerde procedures en de impact van die procedures op cliënte”.
Brouwer is tevreden met die uitspraak, maar vindt het nog steeds onverkwikkelijk dat hij in eerste aanleg werd veroordeeld. En bovendien lijkt Nadia’s ex-man het weinig te deren. Begin juni stond Brouwer wéér voor de tuchtrechter omdat de man opnieuw een tuchtklacht – vergezeld van 178 pagina’s toelichting – tegen hem indiende.
Brouwer hoopt de stortvloed aan procedures te stoppen door de vlucht naar voren te nemen. Zo is hij een zaak gestart tegen de ex-man over vermeend verzwegen vastgoed in Marokko. Bovenal hopen hij en Nadia dat rechters die dit soort zaken op hun bord krijgen, leren om niet naar de individuele zaak kijken, maar naar het patroon van juridisch misbruik daarachter. „Ik vind dat het rechtssysteem mij in de steek heeft gelaten”, zegt Nadia fel. De juridische procedures beheersen haar leven al jaren. „Het voelt alsof ik aangeschoten wild ben, een makkelijke prooi voor een rancuneuze ex.”
