Toen Studio Sport nog Sport in Beeld heette was de chef een heer van stand. Bob Spaak, een rijzige man in een grijs pak, leidde in de jaren zestig en zeventig een kleine redactie die de sporters aanvankelijk niet achterna reisde maar in de studio met hen keuvelde. Korrelige zwartwit-beelden waarin de interviewer in kostuum de sporter in trainingspak onder een wolk van sigaren- of sigarettenrook onschuldige vragen stelde.
De Zomerspelen van Mexico in 1968 waren ook voor Spaak, leermeester en groot voorbeeld van Mart Smeets, een nieuw avontuur. Hij interviewde op locatie gouden medaillewinnares Ada Kok en vroeg de zwemster naar haar escapades in het Mexicaanse nachtleven. Het klonk onschuldig, Spaaks flirterige ondervraging, maar ook toen al was Hilversum „een reservaat met eigen zeden en gewoonten”, schrijft Menno de Galan in zijn boek De Apenrots: Hoe het misging bij NOS Sport.
De Galan, pas gepensioneerd als journalist van Nieuwsuur en in de sportwereld bekend als schrijver van boeken over Ajax, spitte het rijke archief van Sport in Beeld door en sprak tientallen betrokkenen. Hij maakt in zijn boek overtuigend duidelijk dat pesterijen, seksisme en grensoverschrijdend gedrag – zoals in maart 2023 naar buiten kwam in een artikel in de Volkskrant – een voedingsbodem hadden in de beginjaren van Sport in Beeld.
Grote tieten
Tekenend is ook de wijze waarop Marga van Arnhem als eerste vrouw begin jaren zeventig werd bejegend door haar mannelijke collega’s. Kees Jansma, de laatste drie decennia van de vorige eeuw met tussenpozen afwisselend commentator en leidinggevende, blikte in een boek uit 2016 terug op hun kennismaking. „Ik kijk naar een vrouw, die iets van tennis weet, die grote tieten heeft, rookt en geheel op zichzelf door de omroep banjert.” Over de sfeer op de redactie schreef Jansma: „Het zijn allemaal kleine ikkies. Van teamgeest is geen sprake. Pure egotripperij.”
Ad van Liempt was van 1986 tot 1988 hoofdredacteur van Studio Sport. Hij trof „echt een raar stel” aan. „Vergaderingen waren een wedstrijdje sportkennis. Een aantal Amsterdamse vechtersbaasjes had het voor het zeggen. Het idee van de apenrots, met top-apen en volgelingen. Er waren dagelijks veldslagen.”
De Galan citeert Smeets uit diens boek in 1998 over „de hijgerige heertjes” op de redactie die na het werk ontspanden bij bier, sigaretten en „vrij ingewikkelde liefdesstanden” op de beeldschermen. „Twee weken geleden stond Bettine Vriesekoop nog wat na te praten terwijl achter haar vol overgave gepijpt, geneukt, gelikt, gestampt, gerukt en gebeft werd. Ik weet niet of ze het doorhad, maar we bleven zo staan dat zij met haar rug naar de monitoren stond en hoopten dat die vrije oefeningen snel voorbij zouden zijn.”
Presentatrice Griselda Visser, die volgens de mannen op de redactie was aangenomen omdat ze „het neukertje van hun chef was”, werd beginjaren negentig vergeleken met een raamprostituee: „Als er straks mannen voorbijkomen, hoeveel vraag je dan?”
Jansma en Smeets waren met Jack van Gelder en Tom Egbers de verpersoonlijking van de machocultuur. Dat veel mannelijke collega’s vrouwonvriendelijke taal uitsloegen of erger, werd hen door alle chefs vergeven, althans in het openbaar. Volgens de voorlaatste hoofdredacteur, Maarten Nooter, sprak hij hen er achter gesloten deuren wél op aan. Maar hij geeft toe: „We hebben vaker eerst en vooral naar de inhoud en de voortgang van programma’s gekeken en te weinig naar de mensen.”
Naar aanleiding van het Volkskrant-artikel kwam er een onderzoeksrapport van de commissie-Van Rijn met de veelzeggende titel ‘Niets gezien, niets gehoord, niets gedaan’. In het rapport vallen de woorden ‘vriendjespolitiek’, ‘familiecultuur’ en ‘maffiacultuur’. De zeventigers Smeets, Jansma en Van Gelder waren net op tijd vertrokken, voordat het artikel in de Volkskrant de wantoestanden bij NOS Sport aan de kaak stelde.
Zestiger Egbers wordt door diverse bronnen ‘geil’ genoemd. Hij had een buitenechtelijke affaire met een vrouwelijke stagiair die hij nadien zou hebben geïntimideerd en belandde na publicatie hierover op een zijspoor. Overigens wilden de genoemde ‘mastodonten’ ondanks herhaaldelijk verzoek niet praten met de auteur.
Afgefakkeld
Over de hoofdpersoon in het onthullende Volkskrant-artikel, de jonge presentatrice Aïcha Marghadi die zich vernederd voelde door met name Smeets en Van Gelder, vertellen de meeste ondervraagden dat ze haar verhaal geloven. Maar ook dat ze de noodzakelijke sportkennis miste. Klankbord en oude rot Joop Vernooy: „Het was een leuke meid, echt een Amsterdamse. Ze had een zekere flair, dacht dat ze veel wist. Die branie kon worden uitgelegd als sterallures. Daarmee maakte zij zich kwetsbaar. Als je dan een foutje maakt, word je meteen afgefakkeld.”
Er kwam begin 2023 na het vertrek van Nooter een nieuwe hoofdredacteur, Gert-Jaap Hoekman, die schoon schip moest maken. „Liever een leuke sfeer op een bijveldje dan geen leuke sfeer in de Champions League”, zei hij in een interview. Na die uitspraak werd hij door een deel van de redactie niet meer serieus genomen. De Galans retorische vraag ‘haalt Hoekman de Kerst?’ werd beantwoord vlak nadat het boek bij de drukker lag. Hij is eerder deze maand na een dienstverband van nauwelijks een jaar vertrokken.
De Galan verdient lof, maar met een apart hoofdstuk over Smeets gaat hij zijn boek te buiten. Diens ‘acceptatie’ van dopegebruik en adoratie van dopingzondaar Lance Armstrong worden uitvoerig beschreven en belachelijk gemaakt. Het lijkt op een persoonlijke afrekening. Smeets was lang niet de enige wielerjournalist die de Amerikaan op handen droeg. Alleen daarover zou je al een boek kunnen schrijven.
