Griekenland keek niet om naar Libië, nu komen er meer migranten naar Kreta

Het lijken tegenstrijdige berichten: in dezelfde week dat de Europese grensbewakingsdienst Frontex haar cijfers over de eerste zes maanden van dit jaar publiceerde en concludeerde dat het aantal „illegale grensoverschrijdingen” naar de Europese Unie met 20 procent is afgenomen, kondigde Griekenland aan de komende drie maanden geen asielverzoeken te behandelen van mensen die vanuit Noord-Afrika zijn vertrokken. Wie toch aankomt op een Grieks eiland, wordt opgepakt en vastgezet.

De reden: een gigantische toename van het aantal migranten dat Griekenland bereikt, met name Kreta. Op het Griekse eiland kwamen alleen al in de eerste week van juli 1.500 migranten aan. Sinds begin dit jaar zijn dat er ruim negenduizend, veel meer dan de vijfduizend migranten die in heel 2024 op Kreta aankwamen.

Vrijwel alle migranten die de afgelopen maanden op Griekse bodem landden, zijn vertrokken vanuit Libië, een route die een jaar geleden nog veel minder gebruikt werd. Ook het aantal migranten dat vanuit Libië naar Italië oversteekt, is in de eerste maanden van dit jaar fors gestegen. In de eerste helft van 2024 kwamen er 14.000 migranten aan uit Libië, dit jaar staat de teller al op ruim 27.000, op een totaal van 30.000 migranten.

Er zijn dus minder migranten die naar Europa trekken – met name in Polen, de Baltische staten en de Balkan zijn minder grensoverschrijdingen geweest. De migranten die het continent nog wel proberen te bereiken, nemen een andere route. Dat leidt tot grote zorgen bij Griekenland en Italië, maar hun roep om hulp heeft bij hun mede-lidstaten in de EU en bondgenoten binnen de NAVO nog tot weinig concrete steun geleid.

Dat andere Europese landen niet staan te springen om zich in deze zaak te mengen, heeft niet alleen te maken met het feit dat zij zelf minder last hebben van de toegenomen migratiestroom, ze willen ook hun vingers niet branden aan het diplomatieke schaakspel. De Middellandse Zee tussen Libië, Italië en Griekenland is namelijk een web aan geopolitieke verhoudingen.

Vissersboten

Wie de situatie wil snappen, moet Italië en Griekenland loskoppelen, zegt Jalel Harchaoui. Volgens de Libië-expert bij RUSI, een Britse denktank gespecialiseerd in defensie- en veiligheidsvraagstukken, kwam de schok voor de Italianen al een paar jaar geleden.

„Er vertrokken altijd al migranten in rubberboten vanuit het westen van Libië naar Italië”, zegt Harchaoui, die eerder verbonden was aan het Instituut Clingendael. „Maar eind 2022 zagen de Italianen opeens grote, stabiele vissersboten aankomen, met wel 600 tot 750 migranten per boot. En wat nieuw was: deze boten vertrokken niet vanuit het westen van Libië, maar vanuit het oosten.”

Dat is een belangrijk verschil in de Libische context, waar de politieke situatie zeer instabiel is sinds de val van dictator Moamar Gaddafi in 2011 en de daaropvolgende Libische burgeroorlog, waarin verschillende partijen vochten om de macht. Na een periode met soms wel drie regeringen wordt het Noord-Afrikaanse land sinds 2022 de facto bestuurd door twee regeringen: de door de VN erkende regering van Nationale Eenheid in Tripoli, onder leiding van Abdul Hamid Mohammed Dbeibeh, en de regering van Nationale Stabiliteit van generaal Khalifa Haftar in de oostelijke plaats Benghazi.

Zoom in

Zoom in

De verschuiving in 2022 van het westen naar het oosten van Libië als vertrekplaats, heeft met meerdere ontwikkelingen te maken, zegt Harchaoui. Door economische problemen in Egypte kwamen veel vluchtelingen naar Libië . Daarnaast zag generaal Haftar een verdienmodel in de migranten, uitgevoerd door aan hem gelieerde milities. Vluchtelingen betalen soms wel tweeduizend euro om mee te kunnen, dus een volle vissersboot levert smokkelaars een hoop geld op. „Mensensmokkel was Haftar niet vreemd”, zegt Harchaoui. „Hij organiseerde samen met de toenmalige Syrische president Bashar al-Assad directe vluchten tussen Damascus en Benghazi om geld te verdienen.” Ook is volgens Harchaoui niet uit te sluiten dat Haftar de oversteek met vissersboten stimuleerde om de druk op Europa op te voeren om zijn regering te erkennen.

Die strategie had effect. De Italiaanse premier Giorgia Meloni begon een charmeoffensief. In mei 2023 nodigde ze de 81-jarige generaal uit om naar Rome te komen, een jaar later bracht ze een bezoek aan Haftar in Benghazi. Die bezoeken gingen gepaard met gevlij en beloftes van economische steun. Als tegenprestatie beloofde Haftar in te grijpen. Hij kon niet alle vertrekkende migranten tegenhouden, maar wist wel een einde te maken aan de grootschalige smokkelpartijen met vissersboten. De aantallen liepen terug, Meloni kon opgelucht ademhalen.

Maritiem conflict

Een ander effect van de aangehaalde banden tussen Italië en Oost-Libië was dat een deel van de migranten een andere bestemming zocht. Na Italië is Kreta het dichtstbij, zeker vanuit Oost-Libië. Het duurde alleen even voor Griekenland de toename opmerkte: vorig jaar vielen de rubberboten vanuit Libië niet zo op in het totaal aan aankomende migranten in Griekenland, altijd al een van de landen in Europa waar de meeste mensen aankomen.

Bovendien maakte Griekenland zich geen zorgen om Libië, zegt Harchaoui. In 2019 werd Haftars poging om Tripoli in te nemen voorkomen door een Turkse interventie met gewapende drones. Sindsdien was de regering in Benghazi op de hand van Griekenland, dat ook een lastige verhouding heeft met Turkije. Toen Turkije en Tripoli in november van datzelfde jaar een overeenkomst tekenden waarin ze het oostelijke deel van de Middellandse Zee claimen als hun Exclusieve Economische Zone, waarin ze het recht hebben om te vissen en grondstoffen als olie en gas te winnen, werd de situatie helemaal gespannen. Griekenland tekende protest aan bij de Verenigde Naties, gesteund door Cyprus, Egypte én Haftar.

Zoom in

Maar dit jaar kwam Griekenland voor een dubbele schok te staan: toen Athene een aanbesteding uitschreef voor exploratie- en exploitatielicenties in een gebied ten zuiden van Kreta, uitten zowel de regering in Tripoli als die van Haftar hun kritiek. Ze vonden dat een schending van de maritieme rechten van Libië. Een paar weken later, toen de zomer zich aandiende en de zee kalmer werd, schoot het aantal migranten vanuit Libië omhoog.

De Griekse regering reageerde meteen door twee marineschepen naar de wateren ten zuiden van Kreta te sturen, begin deze maand kwam daar de asielstop bij.

De verbazing die de Grieken ervaren, is volgens Harchaoui onterecht. „Griekenland heeft al jaren geen buitenlandbeleid ten opzichte van Oost-Libië. Ze hebben ook niet in de gaten gehad dat Turkije op succesvolle wijze toenadering zocht bij Haftar, onder meer met beloftes van economische samenwerking, wapens en investeringen. Het wordt lastig voor de Grieken om die relatie te herstellen, ze hebben liggen slapen.”

Persona non grata

De Griekse aanpak laat ook nu te wensen over, concludeert Harchaoui. Na het mobiliseren van twee marineschepen bracht de Griekse minister van Buitenlandse Zaken Giorgos Gerapetritis een bezoek aan Libië. „Begin juli ontmoette hij Haftar, om hem te vragen actie te ondernemen op het gebied van migratie, maar hij kwam met lege handen. Dat is niet een teken dat hij Haftar serieus neemt.”

Haftars frustratie bleek twee dagen later, toen hij de delegatie van Eurocommissaris van Migratie Marcus Brunner – die onder meer uit de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken en de Griekse minister van Migratie bestond – tot persona non grata bestempelde. Na hun bezoek aan Tripoli eerder op de dag strandden ze op de luchthaven van Benghazi.

Gezien vanuit het Libische perspectief verlenen zij Europa een dienst door de migranten tegen te houden. Daar moet dan wel iets tegenover staan, anders houden ze ermee op.

Italië heeft de afgelopen periode ook verzaakt, stelt Harchaoui. „In 2023 en 2024 heeft Meloni veel stappen gezet, maar daarna is de aandacht opgedroogd, terwijl de druk op Libië niet minder is geworden.” Door economische problemen in Egypte en de aanhoudende oorlog in Soedan komen er grote aantallen migranten Libië binnen. „Gezien vanuit het Libische perspectief verlenen zij Europa een dienst door de migranten tegen te houden. Daar moet dan wel iets tegenover staan, anders houden ze ermee op.”

Volgens Italië zijn de toegenomen aantallen migranten die vanuit Libië de oversteek maken het gevolg van Russische invloed in het Noord-Afrikaanse land. „Onzin”, zegt Harchaoui. Net als Turkije is Rusland bezig zijn invloedssfeer in het land te vergroten, onder meer door te proberen een haven te verkrijgen. Maar bewijs van betrokkenheid bij migratie, zoals Rusland eerder deed aan de oostelijke grens van de Europese Unie, heeft de Libië-expert nog niet gezien. Hij noemt de beschuldiging aan het adres van Rusland strategie om met Libië te kunnen samenwerken op het gebied van migratie. „Ze maken Poetin de bad guy, zodat ze nog steeds zaken kunnen doen met Haftar.”

Zoom in

Delen





Mail de redactie