Georgische demonstranten vrezen ‘door Europa te worden vergeten’

Posted on by admin

De avond valt wanneer de eerste demonstranten zich verzamelen bij het Europa-plein in de Georgische stad Batoemi aan de Zwarte Zee. In de dikke laag ingeklonken sneeuw voor het gebouw van het Constitutioneel Hof is een smal pad vrij gemaakt. Al dagen teistert hevig winterweer de westelijke regio’s van het land.

Jongeren met Georgische vlaggen om de schouders begroeten elkaar en stampen hun voeten warm. Een oudere man zwaait met een Georgische en een Europese vlag en roept „Sakartvelos gaumarjos! Leve Georgië!„ Om de stemming erin te krijgen heft een vrouw in een gele jas een Georgisch lied aan, dat naarmate de groep demonstranten groter groeit, ontaardt in meerstemmig gezang.


Al honderd dagen lang protesteren Georgiërs tegen de antidemocratische koers van regeringspartij Georgische Droom van de sterk pro-Russische oligarch Bidzina Ivanisjvili. Sinds zijn partij eind oktober de overwinning van de parlementsverkiezingen claimde, zijn gesprekken over toetreding tot de EU stilgelegd, worden repressieve wetten aangenomen en critici vervolgd. Eind december werd vertrekkend president Salome Zoerabisjvili vervangen door de kleurloze oud-voetballer Micheïl Kavelasjvili, een loyale zetman van Ivanisjvili, wiens mandaat noch door de overwegend pro-Europese Georgiërs, noch door de EU wordt erkend.

Niet bereid om toe te geven aan de roep om nieuwe, eerlijke verkiezingen, slaat de regering van Georgische Droom keihard terug. Honderden demonstranten werden al opgepakt en vervolgd, tientallen belandden in het ziekenhuis. Mensenrechtenorganisaties spreken van systematisch geweld en marteling in politiecellen. Met gezichtsherkenningscamera’s sporen de autoriteiten demonstranten op. Sommigen hebben voor duizenden euro’s boetes opgelegd gekregen.

Op het Europa-plein in de Georgische stad Batumi is een smal pad sneeuwvrij gemaakt.
Foto Irakli Kurua
Al honderd dagen lang protesteren Georgiërs tegen de antidemocratische koers van regeringspartij Georgische Droom van de sterk pro-Russische oligarch Bidzina Ivanisjvili.
Foto Jerome Gilles/NurPhoto via Getty Images

Desinformatie

Ook in Batoemi trotseert een harde kern van demonstranten al maanden weer en wind. De 18-jarige student Luka Natsvlisjvili en zijn 17-jarige vriendin Nuce komen iedere avond naar het Europa-plein. Hij werd half januari opgepakt. Niet door de politie, maar door titoesjki: gemaskerde hooligans, die namens de overheid de demonstranten belagen. „Ik werd weggesleept naar een politiebus. Op het bureau werden we uitgescholden en geïntimideerd”, zegt Natsvlisjvili, die twaalf dagen in een isoleercel zat.

Hoewel de demonstraties steeds kleiner worden, wil hij de strijd niet opgeven. Hij is doodsbenauwd dat zijn land qua repressie Rusland achterna gaat en voelt zich diep verwant met de strijd van de Oekraïners tegen Poetin. Zijn laatste hoop is gericht op Europese hulp en sancties. „We willen Europa laten zien dat we vechten voor de democratie. Maar we weten ook dat Europa vaak heel traag reageert.”

Wat in Oekraïne gebeurt, kan hier ook gebeuren. Juist kleine landen als Georgië zouden niet alleen moeten staan

Margot
lerares Engels

Een jonge vrouw met zwarte krullen voegt zich bij de groep. De 23-jarige Margot is lerares Engels en probeert kinderen daarnaast mediawijsheid bij te brengen. „De propaganda van de overheid is enorm. Kinderen moeten leren om zich niet te laten misleiden door desinformatiecampagnes. Maar helaas heeft de meerderheid van de bevolking geen idee wat er gebeurt en zijn ze doodsbang voor represailles.”

Ze vertelt hoe moeilijk het is om de energie en moed te vinden om iedere avond weer de straat op te gaan. „Jongeren vrezen voor hun toekomst en voor een leven onder Russisch bewind. Hoop is wat ons drijft. Maar het is moeilijk om te blijven hopen als we het gevoel hebben door Europa te worden vergeten. Wat in Oekraïne gebeurt, kan hier ook gebeuren. Juist kleine landen als Georgië zouden niet alleen moeten staan.” Ze grijnst, maar in haar stem klinkt ontreddering. Haar achternaam wil ze liever niet in de krant.

Persvrijheid

Hoe ver de regering inmiddels durft te gaan om critici de mond te snoeren, blijkt uit de zaak van de Georgische journalist Mzia Amaglobeli, oprichter van de lokale krant Batumelebi. Op 11 januari werd ze tweemaal opgepakt. Eerst omdat ze een sticker opplakte, daarna omdat ze de politiechef van de stad een klap in zijn gezicht had gegeven, nadat hij haar had belaagd. Haar hangt vier tot zeven jaar cel boven het hoofd wegens geweldpleging.


Lees ook

Wie is de rijke zakenman die de woede van Georgiërs opwekt?

Oligarch Bidzina Ivanisjvili (midden) maandag tijdens een betoging van aanhangers van de regering voor een wet tegen ‘buitenlandse agenten’.

Volgens haar advocaten is zowel aanklacht als bewijs onrechtmatig, vertelt hoofdredacteur Eteri Turadze op de redactie van de krant. Aan het balkon hangt een spandoek waarop haar vrijlating waarop wordt geëist. In het trappenhuis hangen sinds kort camera’s, ter beveiliging van de ruim dertig journalisten die hier werken. Aan de muur van Turadze’s kantoor hangt een exemplaar van het Franse weekblad Charlie Hebdo, met de woorden „Je Suis Charlie.

De Georgische journalist Mzia Amaglobeli kan vier tot zeven jaar cel krijgen voor geweldpleging, nadat ze zich verzette tegen belaging door een politiechef. In de rechtbank toont ze een boek van journalist en Nobelprijswinnaar voor de Vrede Maria Ressa.
Formula TV via AP

Ze vertelt hoe Amaglobeli in de cel opnieuw werd belaagd door de politiechef. „Hij sloeg en bespuugde haar in blinde woede, andere agenten moesten hem van haar aftrekken. Ook kreeg ze geen water en mocht ze geen advocaat bellen.” Uit protest ging Amaglobeli in hongerstaking, die ze pas na 38 dagen op aandringen van artsen en collega’s onderbrak. Afgelopen dinsdag werd ze opnieuw voorgeleid. De rechter besliste dat ze in voorarrest moet blijven en verwierp alle klachten van de verdediging over de rechtsgang. Internationale media- en mensenrechtenorganisaties voeren actie voor haar vrijlating.

Terwijl Amaglobeli haar proces afwacht, voert regeringspartij Georgische Droom de druk op de vrije pers steeds verder op. Eind februari kondigde premier Irakli Kobachidze hervormingen van de mediawet aan, naar eigen zeggen om polarisatie te bestrijden en de media „te vrijwaren van haat en onwaarheden.” Volgens critici is de nieuwe wet bedoeld om de persvrijheid in te perken en media hun inkomsten te ontnemen.

Geen kritische vragen

Zo wil de regering een speciale toezichthouder voor tv-zenders aanstellen, die zeggenschap krijgt over het journalistieke proces en journalisten onder het mom van objectiviteit kan beletten kritische vragen te stellen. De tweede aanpassing borduurt voort op de omstreden ‘Russische wet’, die organisaties met buitenlandse financiering dwingt tot registratie op straffe van boetes of gevangenisstraf. Daarmee kunnen ook media worden aangemerkt als ‘buitenlands agent’ en verliezen zij hun inkomsten.

„Pure censuur”, luidt Turadze’s oordeel over de plannen. Ook haar krant ontvangt buitenlandse subsidies voor journalistieke projecten, zoals berichtgeving uit het door Rusland bezette Abchazië.

De hoofdredacteur ergert zich aan de trage westerse reactie op de politieke crisis. „Georgische Droom zou nooit zo ver durven gaan, als het Westen harder had opgetreden”, zegt ze met donkere ogen. Wat haar betreft zijn harde en individuele sancties nodig, het bevriezen van tegoeden van leiders van Georgische Droom (GD) op westerse bankrekeningen, zoals de VS en het VK vorig jaar al deden. „Maar Europa reageert als gewoonlijk verschrikkelijk traag op Russische agressie. En veel hangt af van de uitkomst in Oekraïne en wat Trump en Poetin gaan doen.”

Bang

Hoe diep Georgische Droom zijn tentakels in de samenleving heeft, blijkt zestig kilometer noordwaarts in de havenstad Poti. Tijdens de korte Russisch-Georgische oorlog van 2008 werd de stad bezet door Russische troepen, die zich na een wapenstilstand terugtrokken in de door Rusland bezette provincie Abchazië. Van daaruit ondermijnt Moskou de stabiliteit van Georgië met provocaties en regelt het de import van gesanctioneerde goederen naar Rusland.

Begin december blokkeerden demonstranten de haven van Poti, maar sinds de winter is het stil op straat. Alleen bij het café van Eliso Janasjia (50) en haar man Irakli in de hoofdstraat niet ver van de haven riekt het naar gezelligheid.

Vroeger was Janasjia (50) journalist met een eigen krant en werkte ze bij een ngo. Maar het geld raakte op en de website van de krant werd door onbekenden gehackt. Nu runt ze een café waar ze bijeenkomsten organiseert over sociale thema’s. Met subsidie knapten ze het gebouw op, maar veel klandizie is er niet. „Het stadsbestuur moet ons niet. Wij zijn voor Europa en tegen wetteloosheid en corruptie. Wie hier koffie wil drinken wordt verdacht gemaakt.”

Eliso Janasjia (50) en haar man Irakli in hun café in havenstad Poti: „Wie hier koffie wil drinken wordt verdacht gemaakt.”
Foto Eva Cukier

Samen met zo’n twintig stadgenoten organiseerde Janasjia de afgelopen maanden demonstraties tegen de regering. Tot ze eind december werd aangevallen door een GD-medewerker . „Ze kwam hier binnengestormd en viel me aan. Ze trok aan mijn haar en riep dat we westerse agenten zijn.” Vol verontwaardiging laat ze een grote, kale plek op haar hoofd zien.

De gebeurtenis heeft de zenuwen en het moreel van de activisten geen goed gedaan. „Er waren nog maar vijf demonstranten over. De intimidatie is heel effectief, iedereen is bang. Zelfs mijn familie belde niet om te vragen hoe het gaat.” Iedere dag is ze bang dat de autoriteiten komen om haar café te sluiten en haar te arresteren. Janasjia weet niet goed meer hoe ze verder moet in de kleine stad en denkt, zoals veel Georgiërs, aan emigratie. „Maar waarheen? Mijn leven is hier.”

Related Posts

Waarom 2.000 euro per maand minder verdienen? Vrouwelijke rechters willen eerlijke compensatie

Ruim 2.000 euro bruto per maand. Zóveel minder verdient rechter Eline Groenendaal dan haar mannelijke collega, ondanks twintig jaar vergelijkbare ervaring. Daarom zit ze donderdag niet op de rechterstoel, maar staat ze samen met Bureau Clara Wichmann, een juridische stichting voor gendergelijkheid, en twee andere vrouwelijke rechters als eiser tegenover de Nederlandse staat bij het College voor de Rechten van de Mens in Utrecht.

De vrouwen voeren sinds 2018 strijd, en vandaag een dubbele: een collectieve zaak voor alle vrouwelijke rechters én drie individuele procedures. Met manifesten, Woo-verzoeken en aanmaningsbrieven hebben ze de afgelopen zes jaar geprobeerd de loonkloof onder de aandacht te brengen.

En die aandacht is er, blijkt wel vandaag: zo’n vijftig belangstellenden, voornamelijk vrouwelijke rechters, zijn als toehoorders aanwezig. Niet alleen de zaal is goed gevuld, ook in een naastgelegen ruimte wordt de zitting via een livestream gevolgd.

Deze zaak gaat over rechtvaardigheid. Wij vrouwen werden, en worden nog steeds, ongelijk beloond in de rechtspraak

Eline Groenendaal
rechter

De inzet: eerlijke compensatie voor iedereen die onder het oude salarissysteem viel, dat later werd aangepast. Sinds 1994 werd het laatstverdiende loon als basis gebruikt voor het salaris van rechters in opleiding (RIO’s), om zo mensen met relevante ervaring aan te trekken. De gedachte was dat anders mensen uit het bedrijfsleven veel meer zouden kunnen verdienen dan in de rechtspraak.

Dit systeem zorgde er bijvoorbeeld voor dat iemand die op de Zuidas werkte veel meer kon verdienen dan juristen die van de sociale advocatuur kwamen, en het betekende dat de loonkloof tussen mannen en vrouwen werd geïncorporeerd in de rechtspraak. Vrouwelijke rechters kregen bij aanvang van hun opleiding tussen de 3,5 en 10 procent per jaar minder betaald voor hetzelfde werk, zo blijkt uit onderzoek van Q-Intelligence.

Ongewogen werkervaring

Mede onder druk van eerdere protesten werd het beleid per 1 juli 2023 aangepast: iedereen werd ingeschaald op basis van zogeheten ongewogen werkervaring. Al was dat niet vanwege een onrechtmatig systeem, zo stelt de staat. „We willen de subjectieve beleving van vrouwelijke rechters niet ontkennen, maar we zien geen structurele ongelijkheid.”

De eisers nemen geen genoegen met het aangepaste systeem. De nieuwe regels gelden namelijk alleen voor vers ingestroomde rechters. Iedereen die vóór 1 juli 2023 begon, krijgt geen compensatie voor het misgelopen salaris. En dat vinden de vrouwen in strijd met het principe van gelijke beloning voor gelijk werk.

Groenendaal, aanwezig via een videoverbinding: „Deze zaak gaat over rechtvaardigheid. Wij vrouwen werden, en worden nog steeds, ongelijk beloond in de rechtspraak. Het is ongelooflijk dat de staat dat niet erkent en niet uit zichzelf alles doet om dat recht te zetten. Wat voor voorbeeld geef je dan?”

Rechter en mede-eiser Marlies Spooren sluit zich hierbij aan: „Een van de redenen waarom ik rechter ben geworden, is omdat ik geloof in een rechtvaardige samenleving, en voor mij betekent dat dat iedereen dezelfde kansen moet krijgen. Gelijk loon voor gelijk werk is een fundamenteel principe van rechtvaardigheid.”

Het systeem werkt juist neutraal, werpt de staat tegen, er wordt geen onderscheid gemaakt in sekse: „Ja, rechters worden voor hetzelfde werk anders betaald, maar dit werkt voor mannen en vrouwen hetzelfde”, zegt de vertegenwoordiger van de staat. „Bovendien werd het beleid destijds in 1994 ingevoerd met instemming van alle sociale partners.”

Impact

Hoewel het College voor de Rechten van de Mens geen bindende uitspraak kan doen, heeft het oordeel wel politieke en juridische impact. Het College toetst alleen op discriminatie en zal zich niet uitspreken over de vraag of er compensatie moet komen. Uitspraken van het College zijn wel gezaghebbend. Advocate Astrid Helstone van Stibbe, die samen met haar collega Fiona Stewart het Bureau Clara Wichmann en de vrouwelijke rechters bijstaat, zegt: „Dit is een startpunt. Een positief oordeel van het College versterkt onze zaak voor de rechter en is de eerste stap naar een eerlijke compensatie voor vrouwelijke rechters en officieren die benadeeld zijn door het inschalingssysteem.”

Na afloop verzamelen de vrouwelijke toehoorders zich, overwegend in een opgewekte stemming, bij de toiletten. „De staat gaat het met deze zaak nog zwaar krijgen”, zegt een van hen met een brede glimlach.

Het is nog niet bekend wanneer het College uitspraak zal doen.

Lees ook

Vrouwelijke rechters verdienen minder dan hun mannelijke collega’s en dat pikken ze niet (meer)

Nederland telt bijna 2.700 rechters, 61 procent van hen is vrouw.


Nieuwe stap naar Europese defensie: Italianen en Turken produceren samen hoogtechnologische drones

Vlak na de Russische inval in Oekraïne, in februari 2022, werden de drones van de Turkse familie Bayraktar zo belangrijk in de oorlog, dat de Oekraïners een ‘Bayraktar’-lied componeerden. Op Spotify staat nog altijd een lijst met verschillende versies.

De broers Selçuk en Haluk Bayraktar, bestuurders van dronefabrikant Baykar (dat op dit moment een vestiging in Kyiv bouwt), kwamen donderdag naar Rome om hun joint venture met het Italiaanse Leonardo tegenover de internationale pers toe te lichten.

Leonardo is een grote multinational in de defensie- en luchtvaartindustrie, met wereldwijd meer dan 53.000 werknemers. Het bedrijf heeft een stevige aanwezigheid in Italië, het ministerie van Economie en Financiën is voor 30 procent aandeelhouder.

Baykar, gevestigd in Istanbul, verkrijgt het leeuwendeel van zijn inkomsten met de export naar 36 landen. Selçuk Bayraktar, 45 jaar oud, behoort tot de generatie van relatief jonge, invloedrijke Turken. Hij is niet alleen bedrijfsleider van Baykar, maar ook de schoonzoon van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Er wordt gehint dat hij ooit zijn schoonvader zal opvolgen.

‘Lacune dichten’

De Turks-Italiaanse joint venture komt volgens Roberto Cingolani, gedelegeerd bestuurder van Leonardo, op een uiterst relevant moment, nu de wereld een geopolitieke verschuiving meemaakt. „Europa kampt met een lacune” inzake defensie, zegt Cingolani tijdens de ontmoeting met de Italiaanse en internationale pers in Rome. „En wij kunnen eraan bijdragen die te helpen dichten en te streven naar een veiliger continent.”

Volgens de Leonardo-topman is er sprake van „een zeer emotionele fase”. Cingolani: „In de VS vond net een belangrijke beleidswijziging plaats, en tegelijk gelooft niemand dat Rusland gewoon stopt. Europa zit geklemd in het midden. Het Europese continent moet dringend beseffen dat er iets moet veranderen. Vrede komt met een prijs.” Volgens Cingolani moeten Europese lidstaten niet ieder voor zich blijven denken, maar het belang van het continent vooropstellen. „Daarom moeten we consortia creëren en grensoverschrijdende joint ventures sluiten.”

De joint venture met het Turkse Baykar betekent concreet dat een Turkse drone wordt geoptimaliseerd met de technologie, zoals elektronica en kunstmatige intelligentie waar Leonardo sterk in is. Het eerste product dat de Turken en de Italianen samen willen maken, gaat uit van het Akinci-model van Baykar, een drone van zes ton die elk soort munitie kan dragen.

Het prototype moet al over een jaar klaar zijn. Terwijl de joint venture in Italië wordt gevestigd, zal de nieuwe drone zowel in Italië als in Turkije worden geproduceerd. De Italianen nemen het aeronautische certificeringsproces voor de EU voor hun rekening. Zo kan Baykar na goedkeuring zijn drones veel makkelijker verkopen, en in een groter gebied.

Onbemande gevechtsvliegtuigen hebben geen gevoelens of geweten

Selçuk Bayraktar
bestuurder dronefabrikant Baykar

Italiaanse technologie

Het Turkse bedrijf bouwt allerlei soorten grote drones, tot en met heuse onbemande jets, die in de toekomstige oorlogsvoering steeds vaker zullen worden ingezet, zegt Selçuk Bayraktar. „Onbemande gevechtsvliegtuigen zijn veiliger, want er is niet langer een piloot die een groot risico moet nemen. Ze hebben geen gevoelens of geweten, maar computergestuurde vliegtuigen zijn wel efficiënter dan de mens.”

In oktober sloegen de Italianen al de handen ineen met het Duitse Rheinmetall om een nieuwe Europese gevechtstank te produceren. De basis van het nieuwe voertuig wordt een bestaande tank van Rheinmetall, verrijkt met de hightech elektronica van Leonardo. De nieuwe samenwerking met de Turkse droneproducent Baykar volgt dezelfde logica: het basismodel komt van de Turken en wordt met Italiaanse technologie geoptimaliseerd.

Selçuk Bayraktar, topman van dronebedrijf Baykar, poseert bij de Kizilelma, een drone die grondaanvallen kan uitvoeren.
Foto Umit Bektas/Reuters

De Europese markt in onbemande gevechtsvliegtuigen, gewapende surveillancedrones en aanvalsdrones is in volle expansie. Leonardo en Baykar schatten dat de markt de komende tien jaar een omzet van 100 miljard dollar (92 miljard euro) bereikt.

Bij de joint venture met Rheinmetall investeerde de Italiaanse overheid 23 miljard euro. Dat is nu anders. Leonardo en Baykar gaan zonder overheidsinvestering of bestelling aan de slag. De productie van de nieuwe drone zal straks door de klant worden betaald.

Leonardo rekent als klant zeker niet alleen op het Italiaanse leger. „Elk leger heeft de behoefte zijn dronecapaciteit op te voeren”, zegt topman Cingolani. „Wij mikken met dit product op legers wereldwijd.”

Zonder Amerikanen is een ‘Europese NAVO’ een los verband van 29 nationale legers en legertjes

Concurrentie

„Deze joint venture is een zeer slimme strategische zet”, zegt Pietro Batacchi, hoofdredacteur van Rivista Italiana Difesa, een onafhankelijk vaktijdschrift over de defensiesector, in een reactie op de deal. „Door een nieuwe, hoogtechnologische Europese drone te creëren, gaan Leonardo en Baykar de concurrentie aan met de andere spelers op de markt, zoals het Amerikaanse General Atomics en de Israëlische bedrijven Elbit Systems en IAI.” Volgens de defensiespecialist zijn de Amerikanen vast niet opgetogen met deze nieuwe samenwerking.

In een recent gesprek met NRC, naar aanleiding van de joint venture met Rheinmetall, zei Leonardo-topman Roberto Cingolani al dat „Europa voor zichzelf moet kunnen zorgen”. Donderdag in Rome herhaalde hij zijn punt. „Voor een deel kan ik de Amerikaanse belastingbetalers ook wel begrijpen. Waarom zouden zij zoveel geld ophoesten voor de verdediging van de Europese grenzen, als wij zelf niet méér doen? Dit continent moet een meer solide NAVO-partner worden, en zo tegelijk ook een betrouwbaardere partner van de Amerikanen. Er is geen andere optie meer.”

Lees ook

De oorlog in Oekraïne schudt Europese defensie-industrie wakker: in La Spezia maken Italianen en Duitsers nu samen

In de fabriek van Leonardo in La Spezia wordt onder meer de tank Centauro II geproduceerd.


Belastingdienst schond jarenlang privacy van burgers met veelgebruikt computersysteem

De Belastingdienst heeft van 1998 tot 2018 „intensief” gebruik gemaakt van een computersysteem dat destijds al in strijd was met de privacywetgeving. Via het zelfgebouwde systeem RAM (‘Risico Analyse Model’) werd allerlei zeer gevoelige informatie van burgers gecombineerd die soms ook gedeeld werd met andere overheidsdiensten, zoals justitie en sociale diensten. Ook werden met behulp van RAM overzichten gemaakt van burgers met een tweede nationaliteit, die op basis daarvan mogelijk onderworpen werden aan fiscaal onderzoek. Hierbij zijn mogelijk grondrechten geschonden.

Dat blijkt uit een onderzoek van KPMG naar het gebruik van RAM, dat staatssecretaris Tjebbe van Oostenbruggen (Belastingdienst, NSC) donderdag naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Het onderzoek werd ingesteld nadat NRC het grootschalige gebruik van RAM had onthuld en de slordige omgang van de Belastingdienst met privacygevoelige gegevens.

Lees ook

Zo werd de Belastingdienst een veelpleger in het misbruik van persoonsgegevens

Zo werd de Belastingdienst een veelpleger in het misbruik van persoonsgegevens

Van Oostenbruggen schrijft nu aan de Tweede Kamer dat RAM niet aan de wettelijke privacy- en archiverings- en beveiligingseisen voldeed: „Ik stel vast dat de Belastingdienst RAM niet had moeten en mogen gebruiken en ik betreur dat”, schrijft hij. Het kabinet laat aanvullend onderzoek doen naar de vraag of er met het gebruik van RAM grondrechten van individuele burgers zijn geschonden. De uitkomsten hiervan worden in juni verwacht.

Politieke druk

Hoewel er intern al jaren zorgen waren over privacyschending, konden medewerkers van de Belastingdienst met RAM honderden gegevens van burgers uit andere systemen van de dienst aan elkaar koppelen, en zo speuren naar mogelijke fiscale overtredingen. Dat gebeurde intensief, zo ontdekte KPMG. In 2017 werden er uit RAM zo’n twintigduizend selecties gemaakt van burgers of bedrijven. In een eerder jaar ging het om 35.000 zoekopdrachten.

Daarbij kon uit alle gegevens worden geput waarover de Belastingdienst beschikte. Niet alleen persoonsgegevens zoals adres en leeftijd, maar ook de gegevens van de (fiscale) partner, de begindatum van de relatie, alle gegevens over inkomens, vermogens en schuld, hoeveel auto’s, beleggingen en vastgoed iemand had, en nog eens honderden andere gegevens.

Volgens Van Oostenbruggen werd de „behoefte aan een dergelijk systeem als RAM” destijds „versterkt door de gevoelde maatschappelijke en politieke druk om goed toezicht uit te kunnen voeren en waar nodig fraude te bestrijden met informatiegestuurd toezicht.”

Controle op welke zoekopdrachten belastingambtenaren in het systeem invoerden was er nauwelijks, concludeert KPMG. Zo’n tweehonderd medewerkers hadden onbeperkt toegang tot RAM en konden ook zoekopdrachten voor collega’s uitvoeren. Het was aan de gebruikers van het systeem zelf om te zorgen dat ze met hun zoektochten geen wetten overtraden. Ook was er geen controle op wat medewerkers daarna met de opgevraagde gegevens deden. Zo vond KPMG jaren na het uitzetten van RAM nog meer dan duizend spreadsheets met RAM-gegevens op netwerkschijven van de Belastingdienst. Onbekend is of RAM-gegevens buiten de dienst rondzwerven. Medewerkers konden informatie uit RAM ook „onbeveiligd via e-mail versturen of op USB-sticks plaatsen”.

Toeslagenschandaal

KPMG heeft tijdens het onderzoek veertien spreadsheets aangetroffen waarin burgers op grond van hun (tweede) nationaliteit waren geselecteerd. Hierbij ging het om mensen met de Bulgaarse, Roemeense, Afghaanse en Albanese nationaliteit. Betrokkenen gaven bij KPMG aan dat er ook zoektochten naar mensen met de Chinese, Italiaanse en Turkse tweede nationaliteit zijn uitgevoerd.

„Het aanwezig zijn van dergelijke gegevens in RAM vind ik niet juist, omdat die gegevens niet zomaar voor andere doelen verwerkt mochten worden en dat verwerking met waarborgen omgeven moesten en moeten zijn”, schrijft staatssecretaris Van Oostenbruggen hierover.

Het plaatsen van burgers op een dergelijke lijst ligt uiterst gevoelig, sinds bij het Toeslagenschandaal bleek dat grote aantallen burgers door de Belastingdienst onterecht op een fraudelijst waren geplaatst. Via het RAM-systeem werden volgens KPMG ook zoekopdrachten gedaan op basis van postcode. Hierdoor werden mensen mogelijk onderwerp van fiscaal onderzoek op grond van de buurt waarin ze woonden.

Uit het KPMG-onderzoek blijkt ook dat RAM gebruikt werd „om projecten die overheidsbreed werden uitgevoerd van data te voorzien”, schrijft Van Oostenbruggen aan de Tweede Kamer. Zo deelde de Belastingdienst onder andere gegevens van burgers met het Financieel Expertise Centrum (FEC), de Regionale Informatie- en Expertisecentra (RIEC’s) en de Landelijke Stuurgroep Interventieteams (LSI).