Generatie Z groeit op in een tijd van heftige paradoxen

Babyboomers? Revolutionair totdat ze zelfzuchtig en conservatief werden. Van flowerpower naar greed is good. Generatie X: de patatgeneratie, de generatie nix, nihilistische vrijheids- en welvaartsgenieters. Generatie Y, de millennials: narcistisch, gemakzuchtig en oppervlakkig idealistisch.

Stereotyperingen te over als het gaat over generaties. Maar dan Generatie Z: wat is dát eigenlijk voor cohort?

De grenzen tussen generaties zijn altijd vaag, en stereotyperingen veel te simplistisch, maar veel bevolkingsonderzoekers en marketingbureaus rekenen mensen die geboren zijn tussen 1997 en 2012 tot Generatie Z. Zij zijn de opvolgers van de millennials (ruwweg geboren tussen 1981 en 1996). De pubers, de studenten en starters van nu. Nu deze generatie als zelfstandige volwassenen de maatschappij binnen begint te komen, dringt de vraag zich op: hoe onderscheidt Gen Z zich van de voorgaande?

Natuurlijk zijn verschillen binnen generaties vaak groter dan verschillen tussen generaties. Maar generaties delen wel specifieke culturele en maatschappelijke omstandigheden die hen – in ieder geval deels – vormen. Voor Generatie Z zijn die omstandigheden op het eerste oog nogal uitdagend: zij komt tot bloei in een periode waarin een pandemie, klimaatcrisis en een oorlog in Europa het nieuws domineren. En het is de eerste generatie die volledig online is opgegroeid, met alle kansen en bedreigingen die daarbij horen.

„Het zijn de eersten die moeten disconnecten in plaats van connecten met internet”, zegt socioloog John Boy, die aan de Universiteit Leiden onderzoek doet naar het effect van opgroeien op Instagram. De online-wereld moet je tegenwoordig uitzetten in plaats van dat je hem actief moet aanzetten. „Ze zijn hoger opgeleid, mondialer georiënteerd, en verbondener dan ooit”, zegt Martijn Lampert wiens marktonderzoeksbedrijf Glocalities de opvattingen en eigenschappen van Generatie Z onderzoekt in twintig landen. „Wat eruit springt is dat deze jonge mensen te maken hebben met grote onzekerheid”, aldus onderzoeker Lonneke van den Berg van het demografisch onderzoeksinstituut Nidi.

Veel onderzoeken en enquêtes naar Generatie Z zijn het over een aantal aspecten opvallend eens. Deze jonge generatie is tegelijkertijd kwetsbaarder én mondiger; bevlogener én beperkter; zelfbewuster én zwaarmoediger dan eerdere generaties. Deels lijken dat ‘gewoon’ eigenschappen van jonge mensen, maar voor deze specifieke groep jonge mensen valt op dat ze opgroeien in een tijd met grote, soms tegenstrijdige omwentelingen, waar zij hun eigen weg in moeten vinden. Wat zijn de drie grote paradoxen van Gen Z?

1 Grenzeloze vrijheid maar enorme stress

„Nog maar een aantal decennia terug lag het meer vast welk pad je moest bewandelen”, zegt socioloog en demografie-onderzoeker Lonneke van den Berg. „Op je 25ste was je waarschijnlijk al getrouwd of woonde je samen. Tegenwoordig zijn die normen veel losser. Er is heel veel vrijheid, misschien zelfs wel druk, om je eigen, unieke pad te kiezen.”

De vrijheid om zelf te bepalen hoe jezelf te profileren, je identiteit zelf samen te stellen is vrijwel grenzeloos. Maar dat leidt juist tot meer conformisme dan onderzoeker John Boy aanvankelijk had verwacht. Hij had onder deze generatie extreem veel diversiteit verwacht, maar trof het tegenovergestelde aan. „Als je veel tijd doorbrengt op Instagram, lijkt het soms alsof je telkens naar dezelfde foto zit te kijken.” Er is opvallend veel groepsdruk om dezelfde esthetiek te posten, op dezelfde manier te poseren, dezelfde soort teksten te plaatsen, signaleert Boy.

Jongeren denken opvallend veel, bijna constant, na over hoe ze zichzelf positioneren ten opzichte van anderen, volgens het onderzoek van Boy. Ze groeien op in een digitale sociale omgeving waar iedereen meekijkt, waar alles bewaard blijft, waar je sociale profiel belangrijk is voor je carrièrekansen, en waar het veel draait om sociale vergelijking.

Het geluksniveau bij 18-tot 25-jarigen is sterk afgenomen

Dat kan verrijkend zijn voor de vorming van hun identiteit, het kan extreem leerzaam zijn. Maar ook nogal overweldigend, ziet Boy: „Interviews met deze generatie over hun gebruik van sociale media zijn soms halve therapiesessies. Ben je iemand die bikinifoto’s post, of niet, en wat vind je eigenlijk van anderen die dat wél doen?”

Behalve onmisbare sociale omgevingen worden sociale media zo ook plekken waar mensen veel stress, angst en sociale druk kunnen ervaren. En dat drukt behoorlijk zwaar op een deel van deze generatie. Het geluksniveau bij 18-tot 25-jarigen is de afgelopen jaren sterk afgenomen, ook sterker afgenomen dan bij andere leeftijdsgroepen. In 2000 gaf 91 procent van de adolescenten tegenover het CBS aan dat ze zich gelukkig voelden, in 2021 was dat 81 procent. Daarbij spelen meer factoren een rol dan alleen sociale media, maar het verband staat voor steeds meer onderzoekers wel vast.

2 Cultureel onafhankelijk maar economisch afhankelijk

De lossere rolpatronen staan in ook in contrast met de economische mogelijkheden. De menukaart aan identiteiten, van carrière tot gender tot politieke kleur, is gevarieerder dan ooit. Maar kan deze generatie haar potentie als de meest cultureel onafhankelijke generatie ooit benutten?

„Economisch gezien zijn Gen Z’ers namelijk juist afhankelijker dan millennials waren op die leeftijd”, signaleert Lonneke van den Berg. Een vast contract, een eigen woning: dat lijken voor velen van hen luxeproducten uit een ander tijdperk. Had in 2011 40 procent van de 15- tot 25-jarigen met betaald werk een vast contract, in 2021 was dat nog maar 17 procent. Ook is de gemiddelde leeftijd waarop mensen op zichzelf gaan wonen gestegen: in 2020 waren jongeren gemiddeld 23,7 jaar toen ze uit huis gingen, in 2012 was dat nog 22,8 jaar.

De afhankelijkheid van ouders neemt toe, wat ook de onderlinge kansenongelijkheid vergroot. Het maakt meer uit hoe goed je ouders je kunnen ondersteunen. Waar je wieg staat, is belangrijker geworden voor hoe jij je leven kunt invullen.

Het verschil tussen theoretisch en praktisch opgeleid is mede daardoor een groeiende kloof in deze generatie.

En dat leidt ook tot een groeiende polarisering wat betreft politieke voorkeuren en maatschappelijke waarden, constateert marktonderzoeker Lampert. Hij ziet twee dominante subgroepen in Generatie Z ontstaan. Eén groep, ongeveer een derde, noemt hij de creatives: dat zijn progressieve, maatschappelijk georiënteerde idealistische jongeren die zich veel bezighouden met sociale rechtvaardigheid en het klimaat. Ook ongeveer een derde bestaat uit de challengers: een meer op persoonlijke groei, uiterlijk en materialisme gerichte groep. Heel grof samengevat is het het verschil tussen de volgers van Greta Thunberg en de volgers van de Kardashians. „Het is dus zeker geen eenduidige generatie”, zegt Lampert. Ook wat dat betreft groeit een splitsing binnen deze jonge generatie. Die onderlinge verschillen in fundamentele waarden is een potentiële bron van grote polarisatie binnen Gen Z, denkt hij.

3 Revolutionair idealistisch maar constant afgeleid

Vooral bij de zogeheten creatives van Generatie Z zit veel idealisme, op het revolutionaire af, blijkt uit de internationale cijfers van Glocalities. Ze zijn significant meer dan andere leeftijdsgroepen geïnteresseerd in mensenrechten, klimaat, het voorkomen van racisme en zeer progressief als het gaat om genderrollen. „Er broeit een culturele revolutie die nu nog vaak wordt onderschat”, zegt Lampert. Hij vergelijkt het met de jaren zestig, waarin ook een deel van de jongeren in opstand kwam tegen een strenge patriarchale moraal.

Maar kan de generatie met de kortste aandachtsspanne ooit daadwerkelijk de wereld veranderen? Het is immers ook de generatie die constant wordt afgeleid door de sociale druk via hun schermpjes.

„Je ziet dat sociale bewegingen sneller groot kunnen worden via sociale media. Maar er is ook het idee dat het nu té snel kan gaan. Dat protestbewegingen opvlammen en uitdoven als een aangestoken papiertje”, zegt socioloog John Boy. „Sociale verandering is uiteindelijk gebouwd op kleine groepen toegewijde mensen die jaren met iets bezig zijn.” De vraag is dan of Gen Z zich ook meer op die manier kan organiseren. Worden jongeren zich bewust, niet alleen van de crises die hun leven bepalen, maar ook van de valkuilen van hun digitale omgeving?

Boy ziet in ieder geval lerend vermogen. „Jongeren trekken lessen uit het verleden. Je ziet dat jonge activisten bij Extinction Rebellion nu expliciet bezig zijn met de vraag hoe ze de organisatie langer houdbaar kunnen maken.” De vluchtigheid die maatschappelijke bewegingen ineffectief maakte waaraan veel millennials deelnamen, zoals Occupy Wallstreet, kán ook dienen als leergeld voor de volgende generatie, denkt hij.

Als ze leren omgaan met de intense krachten en tegenkrachten van de digitale wereld, kan het revolutionaire deel van Gen Z een golf van veranderingen inzetten, denken veel onderzoekers. Hoe dan ook wordt deze generatie vanzelf een keer groot.

---

Gen Z over Gen Z

Zeven jongeren van de Hogeschool Rotterdam aan het woord over hun generatie:

Naomi van Duijn (22)

‘We hebben twee van onze prime years gemist’

„Je krijgt toch een beetje een standaardplaatje mee van je opa en oma, maar ook van je ouders. Een plaatje dat je gaat studeren, een huis zoeken, je krijgt kinderen, je wordt gelukkig oud.

„Het voelt alsof de politiek vooral die mensen van middelbare leeftijd vertegenwoordigt. Die al lekker gesetteld zijn, een huis hebben en een goed inkomen. Van hen mag het allemaal gewoon zo blijven. Maar voor ons vervaagt het standaardplaatje. Want moet ik wel kinderen krijgen? In wat voor klimaat en wereld komen mijn kinderen dan terecht? Het is niet vanzelfsprekend dat dat allemaal goedkomt.

„En dan hebben we ook nog in onze prime years de lockdowns meegemaakt. Dat is toch twee jaar die we hebben gemist. Ik miste mijn vrienden, ik miste met vakantie kunnen gaan. Waarom moest ik dat nu meemaken? Ik kon daar echt boos om worden. Maar het heeft ons misschien sneller volwassen gemaakt.

„Ik heb bewust TikTok niet gedownload, want het is gemaakt om je verslaafd te maken. Er zijn overal dingen die ons proberen te grijpen en vast te houden, die zeggen ‘kom hier, kom hier en raak aan mij verslaafd’. Ik denk dat onze generatie zich daar een beetje tegen moet beschermen.”

Sami Martins Ribeiro (25)

‘Het verschil is dat wij als generatie ruimte durven in te nemen’

„Ik vond de Hogeschool Rotterdam niet helemaal inclusief. Ik wilde daar onderzoek naar doen en had een mail geschreven naar de opleidingsmanager. Mijn moeder zei: ‘O my god, ga je nu echt een mail schrijven naar de opleidingsmanager?’ Toen realiseerde ik me dat we er anders in staan. Het verschil is het ruimte innemen: dat ik wél ruimte durf in te nemen: ‘Ja, ik heb een mening en die mag ik gewoon laten weten.’

„Ik voel me natuurlijk onzeker, maar dat betekent niet dat ik me niet zal uitspreken. Al zit ik te trillen, dan nog zal ik mensen de waarheid zeggen. En ik denk dat onze generatie echt iets kan veranderen.

Dat heb ik zelf ook gemerkt. Ik heb die mail verstuurd en ik heb uiteindelijk een heel mooi platform voor inclusiviteit kunnen opzetten op de Hogeschool. ”

Stéphane Fluks (23)

‘Alles voelt als een soort competitie: harder, beter, sneller’

„Ik moest eerlijk gezegd opzoeken wat Gen Z was, ik had geen flauw idee. Ik ben me er niet erg van bewust dat ik van een bepaalde generatie ben.

„Deze generatie zit heel veel online, maar dat heeft wel gevolgen. Door het internet en sociale media word je geconfronteerd met wat er allemaal mogelijk is in de wereld. Je ziet waar alle influencers zijn en hoe mooi het daar is. Daardoor ben ik snel geneigd om te denken: wat is het leukste vakantieland om naar toe te gaan? Het leukste restaurant? Het wordt een soort competitie. Het moet altijd maar harder, beter, sneller, hoger, leuker.

„Ik heb veel kansen en daar kan ik blij van worden, maar als ik dan een nieuwsbericht lees dat de zelfdoding onder onze generatie stijgt… dat is wel echt een zorg voor mij. Er zitten zoveel mensen thuis in een bubbel afgesloten. Daar is geen ruimte voor, want het moet allemaal maar mooi en goed zijn.”

Kubra Yildiz (23), vierdejaarsstudent bedrijfskunde

‘Wij zijn bewuster, meer bezig met impact dan vorige generaties’

„Ik ben een nakomertje, mijn broer is tien jaar ouder. In mijn omgeving is het belangrijk om veel geld te verdienen. Ik vind het belangrijk om én geld te verdienen én wat te kunnen betekenen voor de maatschappij. Mijn familie snapt er weinig van als ik ze dat vertel. Wij jongeren zijn ons bewuster van onze impact dan vorige generaties.

„Ik ben van Turkse komaf en vroeger hoorde ik van oudere nichten over discriminatie, waar niks aan werd gedaan. Nu worden die verhalen steeds vaker online gedeeld en daardoor denk ik niet meer zoals vroeger dat ik de enige ben en 1-0 achter sta in de maatschappij. Het delen van die verhalen helpt om verandering te brengen. Ik ben nu juist blij dat ik een andere etniciteit heb en toch in Nederland ben geboren. Ik zou in geen enkele andere generatie geboren willen zijn.”

Valerie Bauer (20)

‘Ik heb geleerd om deprimerend nieuws buiten te sluiten’

„Wij zijn een generatie die meer openminded is. Dat zit ook in kleine dingen, zoals dat best veel niet-moslims nu een dag meedoen met de ramadan. Op sociale media komen zulke onderwerpen sneller voorbij.

„Een onderwerp als klimaat komt ook veel harder binnen als je het constant in video’s online voorbij ziet komen. Maar ja, ik kan er in mijn eentje niet echt iets aan veranderen, ook al doe ik in mijn eigen omgeving mijn best. Misschien heb ik daarom mezelf ook wel een beetje aangeleerd om deprimerend nieuws buiten te sluiten. Ik focus liever op de oplossingen. Als ik dat niet zou doen, dan zou ik nooit meer slapen.”

Leyton Sijpkens (19),

‘Schermen voelen als een muur waar ik tegenaan loop’

„Het valt vooral op hoeveel iedereen bezig is met zijn scherm. Ik studeer Applied Data Science & Artificial Intelligence en ik denk dat de technologie om ons heen kan helpen bij het creëren van kansengelijkheid, in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Daar ben ik vooral positief over.

„Tegelijk zie je ook hoe mensen geïsoleerd kunnen raken door diezelfde technologie. Die schermen voelen als een muur waar ik keihard tegenaan loop. Ook als je begint met studeren bijvoorbeeld. Iedereen zit in zijn eigen wereld en echt persoonlijk contact in de colleges is er weinig. Als je daar dan ook niet echt gevoel voor hebt, dan kan je het niet snel opbouwen. Dat is lastig.”

Timo ten Berge (23)

‘Ik heb het gevoel dat nu alle poorten openstaan’

„Alles staat nu online, goede en slechte dingen. Ik leerde ooit bij geschiedenis over Richard Feynman, die zei dat technologie een sleutel is naar de poorten van de hemel én van de hel en dat het aan de mensen is om te beslissen welke poort ze openmaken. Ik heb het gevoel dat nu alle poorten openstaan.

„Internet en kunstmatige intelligentie zetten ook het onderwijs op zijn kop. Iedereen is nu expert en je kan alles online leren, ook al heb je dan geen papieren bewijs. Daarom weet ik soms ook niet meer helemaal waar een diploma voor dient. Het voelt soms bijna alsof je alweer achterloopt op het moment dat je je diploma hebt gehaald.”