De raad van de Midden-Limburgse gemeente Roerdalen geeft geen groen licht voor een stiltecentrum van vrouwen van de maharishi-organisatie in het buurtschap Paarlo. Een voorstel van B en W om de bestemming van een perceel te veranderen van ‘agrarisch’ in ‘matschappelijk’ om de bouw mogelijk te maken werd woensdag weggestemd.
In het geplande Women’s International Centre for Internal Hapiness and Wellbeing zouden vijftig vrouwen gaan samenleven en mediteren voor rust en vrede. Het stiltecentrum is gelieerd aan de organisatie van Maharishi Mahesh Yogi (1918-2008), die zijn wereldhoofdkwartier vlakbij in de bossen bij Vlodrop heeft. De maharishi verwierf bekendheid in de jaren zestig door the Beatles en the Rolling Stones.
Bezwaar omwonenden
Omwonenden hadden bezwaar tegen de omvang van het geplande stiltecentrum. Dat zou vele malen groter worden dan de hoeve die ooit op dezelfde plek stond. Bovendien vreesden de mensen in en rond Paarlo de mogelijke vormen die het gebouw kan aannemen. Met het aannemen van het voorstel van B en W was toestemming verleend voor een bepaald bouwvolume en was – bij gebrek aan welstand in het buitengebied – binnen die vastgestelde maten alles mogelijk geweest.
In de gemeenteraad stemde uiteindelijk alleen de fractie Roerstreek Lokaal! voor de plannen. Jan Bruggenthijs, inwoner van Paarlo, noemt het afwijzen van de bouw „een stap in de goede richting. Maar de Maharishi-organisatie heeft veel geld en kan best weleens naar de rechter stappen. Al hoop ik dat projectleider Conny Postel zich houdt aan eerdere uitspraken tegen NRC.” Daar liet ze doorschemeren dat de plannen bij veel weerstand „in het collectieve bewustzijn” misschien wel definitief zouden worden afgeblazen.
Postel zegt dat dit nu ook haar persoonlijke gevoel is, maar dat ze er niet alleen over gaat. „Volgende week bekijken we daarom alle opties en ook de daaraan verbonden kosten.”
De knolcyperus is een hardnekkig onkruid dat zich graag nestelt in landbouwgewassen. Gevreesd, zegt advocaat Redmer Keizer, omdat het zich zo razendsnel verspreidt. Voor je het weet zit de knolcyperus overal en is de hele landbouwgrond besmet.
Maar dat is niet waarom Redmer Keizer zich zorgen maakt over de knolcyperus. Hij is de advocaat van de werkgroep ‘Laat Heerle met Rust’, dat een asielzoekerscentrum in het Noord-Brabantse dorp Heerle probeert tegen te houden. En laat nou juist in het weiland waar het nieuwe azc staat gepland, de onkruidplant gevonden zijn. Daardoor kan er niet worden gebouwd, vindt Keizer. „Anders is het niet meer mogelijk om de knolcyperus die in de grond zit te bestrijden.” Hij sprak er vorige week over in de gemeenteraad die over de plannen vergaderde.
Zo kwamen we er achter dat het COA deze locatie zélf ook een slecht idee vond
Woensdagavond besloot de raad van Roosendaal, waar Heerle onder valt, om van de azc-plannen af te zien. De locatie zou bij nader inzien niet geschikt zijn. Die uitkomst zorgde volgens een verslag van BN de Stem voor luid applaus, gejuich en omhelzingen bij de honderd aanwezige burgers op de publieke tribune, die daarna buiten aan de champagne gingen.
Het gemeentebestuur van Roosendaal wilde maximaal driehonderd vluchtelingen opvangen op een locatie ten zuiden van het Brabantse dorp Heerle, maar door verzet gaat dat niet door. Belangstellenden reageren verheugd.
Marco de Swart / ANP
Zo ging het deze week in meer gemeenten. Ook in het Groningse Bedum werd woensdag besloten af te zien van een beoogde locatie. Op dezelfde dag moest in het Brabantse Best een informatieavond over een azc voortijdig worden afgebroken. Relschoppers probeerden de zaal binnen te dringen.
Actie in stilte
Spandoeken, vuurwerk en varkenskoppen: het zijn de agressieve protesten tegen asielzoekers die vaak het nieuws halen. Maar ook in stilte wordt er volop actie gevoerd: door juristen die met brieven, bezwaarprocedures en rechtszaken azc’s proberen te blokkeren.
Zoals Redmer Keizer, die in Heerle de knolcyperus onder de aandacht bracht. Het onkruid was niet zijn enige argument. „Eerst hebben we een procedure aangespannen om alle stukken over de plannen op te vragen”, vertelt Keizer. Op last van de rechter moest opvangorgaan COA al haar interne documenten over de gekozen locatie in Heerle vrijgeven. „Zo kwamen we er achter dat het COA deze locatie zélf ook een slecht idee vond. De plek ligt tussen een spoorlijn, een snelweg en een afvalverwerker. Het is eigenlijk de slechtst denkbare locatie.”
Daarmee konden de bezwaarmakers de lokale politiek onder druk zetten: waarom een plek uitkiezen die zelfs volgens het COA problematisch is? Was het bovendien niet ‘inhumaan’ voor de asielzoekers, om hun opvang neer te zetten naast een stinkende afvalverwerker? Mede op basis van die argumenten verwierp de gemeenteraad woensdag het azc-plan.
Redmer Keizer vertelt dat hij vaker verzoeken krijgt om omwonenden van beoogde azc’s bij te staan. Zo werd hij ook ingeschakeld om protest aan te tekenen tegen een azc in het Brabantse Berlicum. Maar dat bleek al niet meer nodig: de raad zette eerder deze week zelf de plannen in de ijskast, na felle protesten.
De impact op flora en fauna is niet goed onderzocht en kan ernstige gevolgen hebben voor het landschap en beschermde diersoorten
De actiegroep die de opvang in Berlicum juridisch wilde aanvechten, stelde dat de huisvesting van asielzoekers slecht zou zijn voor de natuur. De locatie stond namelijk gepland in een „waardevol natuurgebied”, het Aa-Dal, zo stelden de initiatiefnemers. „De impact op flora en fauna is niet goed onderzocht en kan ernstige gevolgen hebben voor het landschap en beschermde diersoorten.”
Geuroverlast
De natuur wordt vaker aangegrepen door juristen om asielopvang te dwarsbomen. Zo dient volgende week een rechtszaak over een azc in de gemeente Baarn, aangespannen door de stichting ‘Behoud het Borrebos’. Ook die zegt zich zorgen te maken over de impact op de natuur. De regels zouden voorschrijven dat in het bos geen nieuwe gebouwen mogen komen.
Een Haagse banketbakker deed onlangs met succes een beroep op de vereisten voor geuroverlast en geluidsoverlast, in een rechtszaak tegen een noodopvang in de buurt. De bakker won de zaak tegen de gemeente Den Haag en het COA, die opnieuw de impact van de locatie op de milieuvereisten moeten onderzoeken.
In het Zuid-Hollandse Numansdorp heet het dat omwonenden „niet tegen asielopvang zijn, maar wel tegen de gekozen locatie” – ze namen advocaat Mark West in de arm om de plannen aan te vechten. En ook daar werden alle bestuursrechtelijke argumenten van stal gehaald.
Maar is er dan nog ergens een geschikte locatie te vinden, als omwonenden overal advocaten inschakelen?
Het gebied zou „planologisch gezien” niet bestemd zijn als opvanglocatie, het zou alleen een „agrarische functie” kunnen hebben. De opvang zou bovendien niet passen binnen het „open landschap met kenmerkende doorzichten”, zo schreef Mark West in een brief „namens een groot aantal bewoners uit Numansdorp” begin november aan de gemeenteraad. Daarna vond een inspraakavond met vijfhonderd deelnemers plaats.
Nog diezelfde maand besloot de gemeente af te zien van het plan, verwijzend naar sommige argumenten uit de advocatenbrief: de asielopvang zou onder meer de „natuur- en landschapswaarden” aantasten en problemen opleveren voor de „verkeersontsluiting”.
Een verstandig besluit, vindt advocaat West, omdat de locatie bij Numansdorp volgens hem „echt niet geschikt” was. Maar is er dan nog ergens een geschikte locatie te vinden, als omwonenden overal advocaten inschakelen? „Er is vast wel ergens in Nederland een goede locatie”, zegt advocaat West. Waar, dat weet hij ook niet.
Lees ook
Waar wel vluchtelingen worden opgevangen, hebben minder mensen er een probleem mee
Een dag nadat Haagse politici besloten om consumentenvuurwerk te gaan verbieden, begon in Maastricht het jaarlijkse congres van het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap (NOG). Daar loopt ook de grootste voorvechter voor dat verbod rond, glunderend. NRC zocht hem op.
Kinderoogarts Tjeerd de Faber (69) is op zegetocht. Uitgerekend in Zuid-Limburg, de streek waar hij opgroeide, en waar ze de Nederlandse liefde voor vuurwerk maar slecht begrepen. „Wij zagen misschien een of twee pijlen in de hele straat. Je gaat daar – paf, weg – toch niet al je geld aan uitgeven? Hier spaarden mensen voor carnaval, dat was hét feest. En van het geld voor een paar pijltjes kon je ook twee biertjes kopen.”
De vrouw bij de balie van het congrescentrum zei dat ze „een groot zwak” voor u en uw campagne heeft. U wordt gevierd.
„Ja, ja. Laat ik het zo zeggen: veel mensen feliciteren me. Het is eindelijk gelukt, zeggen ze dan. Dit is de kroon op mijn carrière. Als ik zie hoe lang we hiervoor hebben moeten strijden…”
De Faber opereerde in de jaren negentig op 2 of 3 januari zoveel jonge vuurwerkslachtoffers in het Rotterdamse Oogziekenhuis dat hij wel eens wilde kijken hoe het er tijdens de jaarwisseling aan toeging. „Ground zero”, noemt hij dat. Helaas is 31 december óók de trouwdag van De Faber en zijn vrouw. „Ik heb in mijn leven één hele goede beslissing gemaakt, en dat was om met mijn vrouw te trouwen. Maar dat deed ik wel op de verkeerde datum. Ik heb sinds 2000 geen trouwdag helemaal met mijn vrouw kunnen vieren, behalve toen we 25 jaar getrouwd waren.”
U begon vuurwerkslachtoffers te turven, eerst alleen in Rotterdam en toen u voorzitter van het NOG werd pakten jullie het landelijk op. Was een vuurwerkverbod toen al een thema binnen uw beroepsgroep?
„Twintig jaar geleden was ik een roepende in de woestijn, een ouwe zeiksnor. Dan was het 1 januari en schreef de pers: het was weer een rustige jaarwisseling. En dan dacht ik: goddomme, moeten jullie eens hier komen kijken. Het ene jaar had je een ramp in Utrecht, dan in Nijmegen, dan weer in Den Haag. Al die kindertjes… en dan hun ouders erbij.”
Waarom grijpt hun leed u zo aan?
„Ik heb met mijn eigen kinderen het nodige meegemaakt. Mijn oudste zoon werd geboren met een ernstige handicap aan zijn handen. Zijn klasgenootjes vroegen of dat door vuurwerk kwam. En mijn dochter is na vijf maanden overleden aan wiegendood. Dan krijg je toch antennes voor het verdriet van andere ouders. Die machteloosheid, die is zo herkenbaar. Een kind verliezen is het ergste wat een ouder kan overkomen.”
Het ging van kinderlijk onschuldig naar een jaarlijks terugkerende horrornacht
Hoe zag u de vuurwerktraditie de afgelopen twintig jaar veranderen?
„Dat ging van kinderlijk onschuldig naar een jaarlijks terugkerende horrornacht. In mijn jeugd zei men: tel je vingers na. Je vingers, dat was het eigenlijk, want er was vooral knalvuurwerk. Het zit in ons menselijk wezen om onszelf ieder jaar te willen overtreffen, denk ik. Het moet altijd harder. Op een gegeven moment is die vuurwerktraditie helemaal uit de hand gelopen, het werd een vrijbrief voor anarchie.”
Wanneer merkte u dat de publieke opinie begon te kantelen?
„Samen met collega’s heb ik in 2014 op advies van Ahmed Aboutaleb een website opgericht met een vuurwerkmanifest dat mensen konden ondertekenen. Het eerste jaar hadden we zo’n tienduizend handtekeningen. Dat waren vijfduizend échte mensen en vijfduizend namen van huisdieren. In 2020 kregen we er na die ramp in Arnhem, waar een vader en zijn zoontje om het leven kwamen door vuurwerk, in één klap vierhonderdduizend handtekeningen bij. De sneeuwbal werd steeds groter.”
Had u dat verwacht, dat ‘uw’ vuurwerkverbod er zou komen tijdens het meest rechtse kabinet ooit?
„Toen deze regering afgelopen zomer aantrad, dacht ik: dat wordt nog eens vier jaar wachten. Ik had altijd het plan mijn pensioen uit te stellen totdat het was gelukt, maar ik wilde niet nog eens vier jaar wachten omdat er een rechts kabinet zit. Maar ik ben afgelopen jaarwisseling toch weer gaan werken, dat werkt voor mij als een soort supercharger, ik was daarna weer helemaal opgeladen. Toen zeiden na de jaarwisseling ook de politie, brandweer en hulpverleners: zo kunnen we niet meer door. Dat is waar de politiek nu voor zwicht.”
Als je het nog een jaarwisseling laat doorrotten, wacht ons een oerknal
Het is nog niet zeker of het verbod dit jaar of pas volgend jaar wordt ingevoerd.
„Als je het nu weer een jaarwisseling laat doorrotten, dan zal dit een van de ergste jaren ooit worden. Want iedereen denkt: dit is de laatste keer, dan maar dubbel inkopen. Dan wacht ons een oerknal. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.”
Hoe dan ook: u kunt met pensioen.
„Ik heb altijd gezegd: mijn patiënten in het ziekenhuis kunnen me nog niet missen en thuis ben ik nog niet welkom. Maar komende jaarwisseling zit ik met mijn familie in het buitenland. Dan zijn mijn vrouw en ik 43 jaar getrouwd. De jeugd mag het van mij overnemen, en jullie zullen steeds minder van mij zien.”
Lees ook
Een vuurwerkverbod hangt in de lucht. Maar hoe duur is dat? ‘Vernietiging alleen al kost 250 miljoen’
‘Hoe marxisme het onderwijs ruïneerde’, ‘Waarom wordt Ramadan gepromoot door de Nederlandse overheid?’, ‘Energiebedrijven trekken de stekker uit windturbinepark op zee’, ‘Verliest communistisch China de controle over zijn burgers?’
Zomaar wat koppen boven artikelen op de website van Civitas Christiana. Dat is de conservatief-katholieke stichting waartegen kenniscentrum voor seksualiteit Rutgers een kort geding heeft aangespannen dat deze donderdag dient. Rutgers dagvaardt de stichting vanwege de „aanhoudende leugens en laster die Civitas blijft verspreiden over Rutgers en de Week van de Lentekriebels”. Deze jaarlijkse projectweek op basisscholen over seksualiteit is afgelopen maandag begonnen. Dit jaar kwam Civitas met het Zwartboek Lentekriebels waarin de stichting Rutgers onder andere beschuldigt van het seksualiseren van schoolkinderen.
Civitas Christiana maakt zich druk om een ogenschijnlijk allegaartje aan onderwerpen, zo lijkt na een snelle blik op de website. Dat is precies waardoor religiewetenschapper Ernst van den Hemel van het Meertens Instituut een paar jaar geleden geïntrigeerd raakte door de organisatie en er onderzoek naar begon te doen. „Ze voerden succesvolle campagnes op gebieden die weinig met elkaar te maken leken te hebben, zoals Zwarte Piet, schoolexcursies naar de moskee en het aardgasverbod.” In 2018 bijvoorbeeld, trok Civitas veel aandacht met een flyer in het Reformatorisch Dagblad, die bedoeld was als tegenreactie op posters van herenpakkenzaak SuitSupply, waarop twee mannen elkaar zoenen.
Wat al die onderwerpen met elkaar gemeen hebben, zegt Van den Hemel, is dat ze de zorgen van veel Nederlanders aanwakkeren over het behoud van hun cultuur. „Het zijn onderwerpen die inspelen op de emoties van mensen. Zo spreekt Civitas er ook niet-gelovigen mee aan, die zich er vaak niet van bewust zijn dat het om een christelijke organisatie gaat. En ze zijn goed met campagnes op sociale media. Als ze bijvoorbeeld de energietransitie agenderen, dan doen ze dat met een plaatje van zo’n blauwe gasvlam. Dat is een herkenbaar beeld dat doet denken aan vroeger, toen iedereen nog een gasfornuis had.”
Mailinglijst
Als je een petitie ondertekent van de stichting kom je op de mailinglijst, zegt Van den Hemel. „En via die mails probeert Civitas je geïnteresseerd te maken voor het christelijke geloof, als je dat nog niet bent.”
Civitas Christiana werd in 2014 opgericht door Hugo Bos (1971). Hij stopte in dat jaar met zijn werk als ergonoom om zich fulltime in te zetten voor de stichting. Hij zag „hoe alles kapot gaat in Nederland”, zei hij in 2019 in een interview met NRC. Het begon bij zijn verontwaardiging over abortus, maar al snel besefte hij dat dat onderdeel was van een groter geheel. „Hoe kijk je tegen het menselijk leven aan? Tegen voortplanting, het gezin?”
Hij haalde inspiratie uit het gedachtegoed van de van oorsprong Braziliaanse organisatie TFP (Tradition, Family, Property). De oprichter daarvan bepleitte een contrarevolutie: terug naar de christelijke, conservatieve waarden die sinds de Verlichting steeds meer naar de achtergrond zijn verdwenen. Bos begon de Nederlandse tak van TFP en noemde die Civitas Christiana.
Het gedachtegoed van TFP komt uit de anticommunistische theologie; die invloed zie je terug bij Civitas
Civitas heeft een aantal doorlopende campagnes: Cultuur onder Vuur („tegen socialisme, islamisering en klimaatdwang”), Gezin in Gevaar (tegen „genderideologie, de lhbt-dictatuur en tegen de seksualisering van kinderen”), Stirezo Pro Life („voor de ongeboren kinderen, tegen de massamoord door abortus”).
Volgens Van den Hemel is Civitas „traditionalistisch katholiek”. „Ze vinden de huidige koers van de kerk te progressief, willen de paus weer aan de macht in Europa en zien een groot gevaar vanuit links voor de westerse cultuur. Het gedachtegoed van TFP komt uit de anticommunistische theologie; die invloeden zie je terug bij Civitas.”
Donaties
Tegen NRC zei Bos in 2019 dat de stichting aanvankelijk financiële steun kreeg van TFP, maar toen niet meer. Uit de laatste gedeponeerde jaarrekening van Civitas, uit 2022, blijkt dat Civitas bijna 1,6 miljoen euro aan donaties kreeg. Hoe groot de achterban precies is, is onduidelijk. Tegen De Gelderlander zei Bos in 2019 dat hij over een adressenbestand beschikte dat 220.000 namen telde van mensen die ooit een petitie van de stichting hebben ondertekend. Voor antwoorden op vragen om recentere cijfers was Civitas niet bereikbaar.
Al in 2019 had Civitas Christiana de wind in de zeilen. Christelijk rechts begon zich toen steeds vaker en met succes in het publieke debat te mengen. Zoals rond de Nashvilleverklaring, waarin homoseksualiteit en trans identiteit worden afgewezen en die zo’n 250 handtekeningen kreeg van onder anderen predikanten en voorgangers. Of bij de grote winst van Forum voor Democratie tijdens de Provinciale Statenverkiezingen van 2019. Partijleider Thierry Baudet flirtte destijds regelmatig met het religieus geïnspireerde conservatisme, met uitspraken als „God is rechts”, en zag samenwerkingen met de SGP wel zitten.
Na 2019 heeft Civitas de wind alleen maar méér mee gekregen. Tijdens de coronapandemie vond conservatief Nederland meer en meer medestanders in het wantrouwen tegen de overheid en de coronamaatregelen. De Nederlandse politiek maakte een ruk naar rechts, met als meest recente voorbeeld de overwinning van de PVV bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2023. En waar de afgelopen jaren meer aandacht kwam voor thema’s als genderdiversiteit, euthanasie en abortus, werd het tegengeluid ook steeds luider.
Zo werd schrijver Pim Lammers twee jaar geleden met de dood bedreigd toen bekend werd dat hij het kinderboekenweekgedicht zou schrijven, vanwege een eerder gepubliceerd verhaal van zijn hand over seksueel contact tussen een kind en diens voetbaltrainer. Conservatieve organisaties, influencers en BN’ers beschuldigden Lammers ervan pedoseksuele fantasieën te verspreiden. Civitas Christiana begon de petitie ‘Geef geen podium aan pedofilie-schrijver’ en verzamelde in korte tijd zesduizend handtekeningen.
Lees ook
De ‘antigenderbeweging’ klinkt steeds luider in Nederland. ‘Hun waarden worden bedreigd. Dus worden ze uitgesprokener’
Zwartboek Lentekriebels
Dit jaar heeft de stichting de aanval geopend op de Week van de Lentekriebels. Op het omslag van het 75 pagina’s tellende Zwartboek Lentekriebels – dat gratis als e-book te bestellen is via de website van Civitas – staat een klein meisje dat met opengesperde ogen in de camera kijkt en van achteren bij haar schouders wordt gegrepen door twee grote mannenhanden. In het boek neemt Civitas Christiana het lesmateriaal van Rutgers en voorlichtingsboeken van anderen uitgebreid door. Daar verbinden de schrijvers vervolgens conclusies aan, zoals dat Rutgers kinderen zou aanzetten tot zelfbevrediging en „lhbt-indoctrinatie”.
Goede voorlichting leidt er juist toe dat jongeren láter seksueel actief worden, omdat ze hun eigen grenzen kunnen aangeven
Volgens Luc Lauwers, adjunct-directeur van Rutgers, zijn losse zinnetjes in een andere context opgeschreven. Als voorbeeld noemt hij een les die gaat over grenzen aangeven en voor jezelf herkennen wanneer iets wel of geen fijn gevoel is. Door het uit de context te halen, lijkt het alsof kinderen worden aangezet tot seksueel gedrag, zegt Lauwers. Rutgers heeft inmiddels bewust een aantal demolessen online gezet die in het Zwartboek worden aangehaald, zodat mensen zelf kunnen zien waar het lesmateriaal uit bestaat.
„Het gaat van pedofilie tot het zogenaamd seksualiseren van kinderen. Daar klopt niks van”, aldus Lauwers. „Wij gaan uit van een wetenschappelijke onderbouwing. Goede voorlichting leidt er juist toe dat jongeren later seksueel actief worden, omdat ze hun eigen grenzen kunnen aangeven.”
Katholieke kerk
De stichting heeft het Zwartboek ook in fysieke vorm verspreid. Pastoor Jan-Jaap van Peperstraten van het bisdom Haarlem-Amsterdam kreeg het op de deurmat, maar heeft het ongelezen weggegooid. „Dat is een standaardtactiek van traditionalisten, ze bombarderen je met proza. Daar ben ik vrij immuun voor.”
Hij kijkt met „de nodige scepsis” naar Civitas Christiana. Hij vindt dat de „confronterende manier van communiceren” een dialoog over „gevoelige en intieme onderwerpen” heel lastig maakt. „En waar ik veel bezwaar tegen maak is hun terugkerende suggestie dat ze op een bepaalde manier een erkende katholieke organisatie zijn. Terwijl ze dat niet zijn.” Van Peperstraten wordt weleens aangesproken op standpunten van de stichting. „Dan wordt me gevraagd of dat het standpunt van de katholieke kerk is en denk ik: hó, nee!”
In kerkelijk Nederland is de invloed van Civitas en soortgelijke clubs goed merkbaar, zegt Gert-Jan van Leeuwen. Hij is voorzitter van ChristenQueer, een organisatie voor christelijke lhbti’ers, maar benadrukt dat hij over dit onderwerp op persoonlijke titel spreekt. „We gaan graag het gesprek aan met kerken over dit onderwerp, maar merken dat we de laatste tijd bij sommige moeilijker binnen komen. Daar worden we minder makkelijk gevraagd om een lezing te geven of een programma te verzorgen. Daarom doen we nu meer digitaal.” Van Leeuwen merkt die terugtrekkende beweging vooral in de orthodox-protestantse en de orthodox-evangelische kerken.
Dat is een ontwikkeling van de laatste paar jaar, ziet Van Leeuwen. „Het is een beweging die steeds meer de overhand krijgt. Je merkt in gesprekken dat het narratief van Civitas zorgt voor scepsis. Vroeger was die tegenkracht er ook, maar toen kon je nog wel goed met elkaar in gesprek. Nu de lobby hardnekkiger wordt, merken we dat gesprekken sneller verharden.”
Lees ook
Blootplaatjes in de klas? Gender in groep 2? Dilemma’s in lesmethodes
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130350765-ed0505.jpg|https://images.nrc.nl/yNA3JVPZnH9UpL2xlruuAnBL7Lc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130350765-ed0505.jpg|https://images.nrc.nl/H0uXQVCllhnrge3HGUqiEg-K-IA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130350765-ed0505.jpg)
