Omdat de Israëlische oorlogen in Gaza en Libanon politiek te gevoelig ligt, is er woensdag geen nationale tv-avond voor de inzamelingsactie van Giro555. In plaats daarvan brengen de drie grote zenders twee keer een korte update van tien minuten over de actiedag, om half negen en om elf uur ’s avonds. Presentatoren van de updates zijn Herman van der Zandt, Renze Klamer en Tooske Ragas. Ook overdag geven zij korte updates op NPO 1 en schakelen ze met live-programma’s van de verschillende zenders. De publieke radio zendt ook updates uit.
De commerciële radiostations van DPG, Mediahuis en Talpa hebben, net als de tv-zenders, een gezamenlijke uitzending afgewezen. „De situatie rond deze oorlog is zo complex dat het een te grote uitdaging zou zijn om in een nationale tv-show recht te doen aan alle gevoeligheden”, zegt een woordvoerder van de NPO. Wegens die gevoeligheid zullen die updates niet over de oorlog gaan, treden er geen artiesten op, en zitten er minder bekende Nederlanders in het belpanel.
Bij vorige acties, zoals rond de aardbeving in Turkije in 2022 en de oorlog in Oekraïne in 2023, organiseerden de gezamenlijke omroepen geregeld een avondvullende tv-show op primetime. Bij diverse eerdere acties werd er ook voor het huidige model gekozen: geen aparte uitzending maar updates tussendoor.
Tien hulporganisaties, verenigd in Giro 555, houden een actiedag om geld in te zamelen voor noodhulp aan vluchtelingen en andere slachtoffers in Gaza, Libanon, Syrië de Westelijke Jordaanoever en Israël. De publieke omroep, RTL en Talpa ondersteunen de actie vanuit het actiecentrum in het museum Beeld en Geluid in Hilversum. De oorlog maakt veel los in Nederland: sommigen zien Israël als de agressor die zich schuldig maakt aan oorlogsmisdaden, anderen verdedigen Israëls recht om zich te verdedigen tegen aanvallen van de milities van Hamas en Hezbollah. Hierdoor is de 555-actie ook omstreden. Dat er ook geld naar Israël dan wel Gaza gaat, stuit op weerstand.
Vorige week donderdag tijdens een overleg tussen de publieke omroepen uitten AvroTros, Omroep Max en PowNed bezwaren tegen de opzet van de actie. Zo leek het hun niet handig dat Oxfam Novib meedoet omdat die organisatie stelling neemt tegen Israël in de oorlog. Jan Slagter van Max: „Mensen in nood – en dat zeg ik met klem – moeten geholpen worden. Maar geef het geld dan alleen aan het Rode Kruis, een organisatie die iedereen vertrouwt.”
Veldziekenhuis Gaza
Dominique Weesie van PowNed sluit zich hierbij aan: „Natuurlijk doen we wel mee, je kunt er geen nee op zeggen. Maar we hebben geen uitzending op woensdag dus voor ons speelt het niet. Ik heb alleen wat kritische vragen gesteld. De berichtgeving over het conflict is nogal eenzijdig. Niet alle slachtoffers zijn onschuldig. Daar zitten ook Hamasstrijders tussen.” Peter Vlemmix van Ongehoord Nederland wil niet met NRC praten en verwijst naar een eerdere uitspraak in De Telegraaf: „Hoewel ON menselijk leed altijd vreselijk vindt, staat ON sceptisch tegenover de voorgenomen actie.” De actie zou volgens hem niet voldoen aan de eisen van „objectieve journalistiek”.
Daniëlle Brouwer van het Rode Kruis en Giro555 bedrukt het onpartijdige en neutrale van de actie: „Laten we het alsjeblieft deze Giro555 niet hebben over de oorzaken van de oorlog, maar over mensen die vluchten en die in angst leven.” Het ingezamelde geld gaat volgens haar nooit naar overheden en wordt voornamelijk besteed aan watervoorziening en het bouwen van vluchtelingenkampen. Ook heeft het Rode Kruis een eigen veldziekenhuis in Gaza. Waarom ook geld inzamelen voor Israël? „We bieden hulp aan die de overheden zelf niet kunnen geven. In Israël is dat psychosociale hulp aan kinderen en jongeren.”
Roos Groen van Oxfam Novib zegt over kritiek dat haar organisatie partijdig zou zijn: „Alle hulporganisaties die zijn aangesloten bij Giro555 zijn gecommitteerd aan humanitaire principes en zijn er voor alle mensen in nood, waar ze ook leven en wat hun achtergrond ook is.” Eerder won Oxfam Novib een proces om de Nederlandse levering van F35-onderdelen aan Israël te verhinderen: „Dat was een rechtszaak tegen de Nederlandse staat om zich aan het internationaal recht te houden. Wij zijn kritisch over alle strijdende partijen.”
Empathisch menstype
Volgens René Bekkers, hoogleraar filantropie aan de VU Amsterdam, is het niet eerder voorgekomen dat een 555-actie op zo’n manier omstreden was. „Eerdere bezwaren gingen over de effectiviteit van acties. Wordt het geld wel goed besteed?” Een nuance is dat bezwaren tegen inzamelacties, zo blijkt uit onderzoek, doorgaans komen van een menstype dat toch al niet aan goede doelen geeft. „Wie geven er? Dat zijn empathische mensen die sterker begaan zijn met het lot van anderen, die meer vertrouwen hebben in anderen en in goede doelen. Mensen die nooit geven hebben een ander wereldbeeld. Die zien vooral strijd. Meestal bevinden die zich aan de uiteinden van het politieke spectrum.”
Bekkers stelt dat oorlogen doorgaans minder geld opbrengen dan rampen. „Mensen zijn minder bereid om te geven als ze de slachtoffers ook als daders kunnen zien – als die hun eigen problemen zouden hebben veroorzaakt. Daarom legt Giro555 nu zo de nadruk op de onschuld van de slachtoffers”. Ze noemt als voorbeeld de actie in 2022 rond de oorlog in Oekraïne die 184 miljoen euro opbracht. „Het Nederlandse publiek zag de Oekraïense bevolking toen als slachtoffer. Dan geven ze wel.”
Een andere overweging om niet te geven kan volgens Bekkers zijn dat de situatie zo uitzichtloos is dat een gift een druppel op een gloeiende plaat lijkt. Dat zou kunnen verklaren waarom 555-acties rondom conflicten in het Midden-Oosten doorgaans weinig opbrengen.
De doorslaggevende reden voor het slagen of falen van een inzamelingsactie, zegt Bekkers, is de mate van media-aandacht. Zo gezien zou het niet handig zijn dat er geen grote tv-show komt.
