Toen Gay Talese in 1953 als 21-jarige journalist bij The New York Times begon, wilde hij schrijven over ‘nobodies’: mannen en vrouwen die door zijn collega’s werden genegeerd of over het hoofd gezien. Later, in veelgeroemde portretten van Frank Sinatra en Joe DiMaggio in de jaren zestig, leunde hij op meelopers in hun entourage. Talese dompelde zich onder, werd onderdeel van de coterie rondom de zanger en de honkballer en verkeerde maanden in hun gezelschap, in de hoop op een treffend citaat of een opmerkelijke scène.
Zeventig jaar later en inmiddels de negentig gepasseerd volgt Talese als ‘oude schrijver’ in de eerste twee van zijn uit drie delen bestaande nieuwe boek het spoor terug. Hij beschrijft hoe hij begon en stapsgewijs zijn horizon verbreedde: krant, tijdschrift, boek. In de jaren zestig, zeventig en tachtig had hij succes met lijvige werken over The New York Times, de maffia en seks in Amerika.
Toen kwam de klad erin. Ideeën voor nieuwe boeken liepen op niets uit of werden afgewezen door uitgevers. De registratie van dit falen in A Writer’s Life (2006) bevestigde enkel dat hij op een dood spoor was aangeland. Het boek werd nauwelijks opgemerkt en verkocht slecht. Toen hij vervolgens in een interview verklaarde met name door schrijvers en niet door schrijfsters te zijn beïnvloed leek het met hem gedaan. Talese werd weggezet als een relikwie uit een niet-inclusief tijdperk.
In de eerste twee delen van Bartleby and Me. Reflections of an Old Scrivener zet Talese nog eens uiteen dat hij zich een schrijversleven lang aangetrokken heeft gevoeld tot personen in de marge. Dat is misschien interessant voor wie niet bekend is met zijn werk, maar minder voor de lezer voor wie die thematiek gesneden koek is. En dan, in het lijvige derde deel, springt hij van het verleden naar het heden en vervangt oude kost voor een even sprankelend als dieptriest verhaal. In Nicholas Bartha en Cordula Hahn heeft hij twee voor hem onweerstaanbare obscure personen gevonden. De pijnlijk nauwgezette reconstructie van hun leven geeft het boek een onweerstaanbare ondergangsgloed.
Bartha, alias Dr. Boom, voldoet niet helemaal aan het profiel van een nobody. De 66-jarige arts blies op 10 juli 2006 zijn huis in Manhattan op en overleed vijf dagen later aan de verwondingen die hij daarbij opliep. De extreme actie van Bartha was even groot nieuws: een man die met voorbedachten rade en op spectaculaire wijze een einde maakt aan zijn leven, daar sloegen de media massaal op aan. Pas nadat de journalistieke karavaan verder was getrokken sloeg Talese toe. Een drie jaar durend onderzoek volgde.
Verzengende haat
Wie was deze Bartha en hoe kwam hij tot zijn daad? En in het verlengde daarvan: wie was Cordula Hahn, zijn ex met wie hij ruim twee decennia was getrouwd en die hij op het laatst van zijn leven haatte tot op het bot? Die haat was zo verzengend dat er met hem niet viel te praten over partner-alimentatie, met als gevolg dat het verschuldigde bedrag opliep van ruim een miljoen naar vier miljoen dollar. Geld dat Bartha niet bezat en waarvoor hij eerst zijn huis met een geschatte waarde van zeven miljoen had moeten verkopen.
Bartleby and Me ontleent zijn inspiratie aan de hoofdpersoon van een verhaal uit 1853 van de Amerikaan Herman Melville. Bartleby is, net als Bartha, een sombere, plichtsgetrouwe man die decennialang zijn beroep van klerk uitoefent, zonder arbeidsvreugde maar ook zonder morren, tot hij op een dag ineens werk weigert met de woorden: ‘Liever niet.’ (I would prefer not to.) En net als Bartha voert Bartleby zijn daad van verzet tot het uiterste door: hij verliest eerst zijn baan, belandt in de gevangenis en versterft daar door eten te weigeren. Boodschap: liever dood dan werken voor een baas die je verafschuwt, in een systeem dat je afwijst.
Bartha was een workaholic met één hobby, zijn huis. Om zich dat te kunnen veroorloven en zijn gezin te onderhouden – Cordula en hij hadden twee dochters – werkte hij dag en nacht. Hij draaide dubbele diensten in ziekenhuizen en had daarnaast ook nog een privépraktijk aan huis. Hij had noch tijd voor, noch behoefte aan een sociaal leven. De laatste twee jaar van zijn huwelijk wisselde hij geen woord met Cordula, volgens haar advocaat een vorm van geestelijke mishandeling. Net als Bartleby was Bartha secuur in zijn werk, hij maakte nooit fouten. En net als Bartleby was hij een raadsel: hoe kan iemand zich zo eenzelvig en vreugdeloos door het leven slepen.
Ongelukkige huwelijken
Een essentieel verschil tussen de fictieve Bartleby en Bartha is dat de klerk een archetypische vrijgezel was en de arts getrouwd. Het huwelijk van Bartha en Cordula was echter ronduit rampzalig. Aanvankelijk denk je nog dat ze goed bij elkaar passen: beiden zijn kinderen van deels Joodse ouders die in de Tweede Wereldoorlog ondergedoken zaten: Nicholas in zijn vaderland Roemenië, Cordula in Nederland na een gezinsvlucht uit Tsjechoslowakije. Ze ontmoeten elkaar als student in Rome en vestigen zich in New York, waar zijn ouders wonen.
Daar gaat het mis: hij werkt tot hij erbij neervalt en gelooft in de Amerikaanse droom. Zij verlangt naar Europa en haar familie. Hij kijkt vooruit, zij achteruit. Hij is tegen een echtscheiding, zij wil van hem af. De financiële afwikkeling van die onvermijdelijke breuk is het begin van zijn einde. Bartha vergelijkt het rechtssysteem in New York met het nazi-regime en het communistische bewind in Roemenië: als rechtschapen individu ben je kansloos. Hij blaast zijn bakstenen Amerikaanse droom op. In zijn afscheidsbrief noemt hij het puin waaronder hij is bedolven een lijkkist van 7 miljoen dollar.
Bartleby and Me is een onevenwichtig boek. In de eerste delen schetst Talese een fragmentarisch en deels bekend beeld van zijn journalistieke loopbaan. Dat hij zichzelf omschrijft als een geestverwant van Bartleby doet bovendien geforceerd aan. Ja, hij ging met tegenzin aan de slag met het portret van Sinatra, nadat de hoofdredacteur van het tijdschrift Esquire hem daartoe opdracht gaf. In het laatste deel laat Talese echter zien dat hij als 91-jarig ageless wonder nog tot grootse daden in staat is. Als literair journalist velt hij geen oordeel over de levens van Bartha en Hahn. Hij beschrijft hun rampzalige huwelijk, en gunt de lezer daarover het laatste woord.
Lees ook
dit interview met Talese
Leeslijst
