Ooit stelden dokters (en kwakzalvers) hun diagnose door pis te kijken en zelfs te proeven. Soms was die zo zoet dat de mieren erop afkwamen, en de diagnose die daarbij hoorde heette ‘honingzoete doorstroming’, diabetes mellitus dus. Tegenwoordig hebben meer dan een miljoen Nederlanders diabetes, de meesten ‘type 2’, door overgewicht.
Suiker in overvloed, door hoogleraar Martijn Brouwers, gaat over suiker. Specifieker: over fructose, fruitsuiker, dat in fruit én in allerlei bewerkt voedsel zit, zoals frisdrank.
In de 18de eeuw zag een dokter in Karlsbad met behulp van gepolariseerd licht dat de suikerkristallen in de urine van een patiënt niet rechtsdraaiend waren, zoals bij glucose, maar linksdraaiend. Het was dus fructose! De patiënt had een zeldzame aangeboren afwijking waardoor hij fructose – een fantastische energiebron – ongebruikt uitplaste.
Een vergelijkbare afwijking, milder en ongevaarlijk, helpt onderzoekers van nu om te laten zien welke ziekten allemaal verband houden met fructose. Mensen die door erfelijke aanleg minder fructose verwerken, krijgen bijvoorbeeld minder vaak darmkanker. Fructose is niet de enige, maar wel een belangrijke verantwoordelijke voor allerlei welvaartsziekten, schrijft Brouwers.
Zijn fascinatie voor de werking van het lichaam, en het waarom ervan, valt niet uit de lucht. Als internist-endocrinoloog in het Maastricht UMC+ ziet hij elke dag patiënten met diabetes type 2. Als onderzoeker zag hij dat fructose in de lever dezelfde schade kan aanrichten als alcohol. Niet zo gek dus dat fructose de hoofdrol speelt in dit publieksboek.
Dat we tegenwoordig ziekmakend veel suiker eten is te verklaren uit de evolutie. De voorkeur voor zoet was essentieel om te overleven voor jager-verzamelaars. Maar de evolutie gaat langzamer dan er frisdrankautomaten bij komen. Het lichaam slaat te veel suiker nog steeds op als vet, ook al is er voedsel in overvloed.
Dit verhaal is bekend, maar Brouwers kan het nu eens goed uitbenen. Zijn uitleg over „evolutionaire mismatchziekten” is boeiend, maar soms wat ingewikkeld of stijf geformuleerd. Anekdotes over piskijkers en weetjes over puistjes, tandwormen en seks, maken Suiker in overvloed toch goed verteerbaar. En zoals te verwachten: het draait natuurlijk uit op een oproep aan de overheid om de overmatige consumptie van ongezond eten tegen te gaan.
Brouwers’ boodschap is helder. Gesuikerde frisdrank is ongezond. De oplopende zorgkosten rechtvaardigen overheidsbemoeienis. Het is een politieke plicht – lees de Grondwet – om de volksgezondheid te bevorderen.
En ja, de nieuwe afslankmedicijnen werken geweldig. Maar als Brouwers in het zwembad een te zwaar jongetje een zak chips ziet wegwerken, vraagt hij zich af: „Is ons antwoord dat we zijn gezondheidsproblemen gaan oplossen met een pilletje of een spuitje? Gaan we kinderen die hun dorst lessen met een halve liter Pepsi met 25 gram fructose echt behandelen met medicijnen?”
Lees ook
Lees ook: Suiker met het effect van alcohol
