Als ongekozen adjudant van president Donald Trump heeft Elon Musk wel degelijk een democratisch mandaat om het Amerikaanse staatsapparaat fors te saneren en te stroomlijnen, zegt hij zelf. De federale overheid zou volgens hem in de greep zijn van „een ongrondwettelijke vierde tak van overheid: bureaucraten”. Meer dan de president of het Congres zouden zij het in de VS werkelijk voor het zeggen hebben. Musk: ,,Wat betekent democratie dan nog?”
Dat heeft de in Zuid-Afrika geboren techmiljardair dinsdag verklaard tijdens een gezamenlijk persmoment met de president in diens Oval Office. Gekleed in een zwarte overjas, met een zwart MAGA-petje op en zijn kleuterzoon X Æ A-Xii aan zijn been of op zijn schouders, zette Musk uiteen welk misbruik van belastinggeld zijn pseudoministerie voor Overheidsefficiëntie (DOGE) al zou hebben aangetroffen. Trump luisterde goedkeurend toe, zittend aan zijn Resolute desk.
Privédata
De afgelopen drie weken drong Musk met een legertje IT-experts, dat hij vooral rekruteerde binnen zijn techimperium, verschillende onderdelen van de federale overheid binnen. Daarbij verschaften de soms nog piepjonge programmeurs zich toegang tot computersystemen met deels gevoelige overheidsinformatie en privédata van miljoenen Amerikanen. Naar eigen zeggen om, met behulp van onder meer AI-software, op zoek te gaan naar verspilling van overheidsgeld.
Volgens Musk en Trump is hierbij al voor „tientallen miljarden” aan „fraude, misbruik en corruptie” aan het licht gekomen. „En we zijn pas net begonnen”, aldus de president, die voorspelde dat het bedrag dat zo bespaard kan worden uiteindelijk kan oplopen „tot wel 1.000 miljard dollar”.
Trump vroeg Musk om enkele voorbeelden te geven van de gevonden ‘verkwisting’. Die noemde daarop onder meer de gebrekkige handhaving van zogenoemde ‘niet-betaal-lijsten’ waar „terroristen en fraudeurs” op gezet worden. Hierdoor zouden „de blanco cheques het gebouw uit vliegen”. „Het is echt mindblowing.”
Ook met de sociale zekerheid zou gefraudeerd worden, stelde Musk. Zo zou zijn team honderdvijftigjarigen hebben aangetroffen die een uitkering ontvangen. „Die mensen zijn óf dood, óf zouden heel beroemd moet zijn en een plek in het Guinness Book of Records verdienen”, schamperde hij, zonder bewijs te leveren voor deze bewering.
Daarnaast zou DOGE een heel praktisch beletsel hebben gevonden waardoor niet méér ambtenaren met (vervroegd) pensioen gestuurd kunnen worden. Dit aantal zou beperkt worden tot tienduizend per maand, omdat personeelsdossiers fysiek moeten worden opgeslagen in een oude steengroeve. „Als de schaftlift kapot is, kunnen er zelfs nog minder verwerkt worden”, stelde Musk. Deze archiefmijn, gelegen in westelijk Pennsylvania, bestaat daadwerkelijk.
Integriteit
Musk en Trump belegden hun persconferentie van ongeveer een half uur na toenemende kritiek van Democraten op de informele regeringsrol van Musk. Ook perkten verschillende rechters vorige week de bevoegdheden van DOGE in, uit vrees voor de integriteit van de overheidssystemen waartoe de medewerkers van DOGE zich toegang hebben weten te verschaffen.
Zo moest het ministerie van Financiën in een dinsdag openbaar geworden rechtbankdocument erkennen dat één DOGE-medewerker de bevoegdheid had om niet alleen het betalingssysteem kan lezen, maar ook zaken kan aanpassen. Van die ‘read-write-access’ zou hij geen gebruik hebben gemaakt. Deze inhuurkracht werd vorige week ontslagen nadat er racistische tweets van hem waren opgedoken, maar gedurende het weekeinde – na wat tweets van Musk en vicepresident J.D. Vance – werd hij opnieuw in dienst genomen.
Musk ontkende dat er een risico is op belangenverstrengeling, bijvoorbeeld omdat zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX veel overheidsopdrachten binnenhaalt. „Ik stel die contracten niet zelf op.” Bovendien zou DOGE „zeer transparant” zijn, omdat het informatie deelt op zijn account op X – het sociale medium dat Musk óók bezit.
Staatsbankroet
DOGE heeft zich ten doel gesteld om voor 4 juli 2026, de dag dat de VS hun 250ste verjaardag vieren, minstens 1.000 en liefst 2.000 miljard dollar aan besparingen te vinden. Volgens Musk is deze bezuinigingsoperatie nodig omdat anders een staatsbankroet onvermijdelijk wordt. Als voorbeeld noemde hij het feit dat de rentelasten nu al meer bedragen dan de defensie-uitgaven. Vorig jaar betaalden de VS circa 881 miljard dollar aan rente, een verdriedubbeling ten opzichte van 2017.
De staatsschuld is met bijna 37.000 miljard dollar historisch hoog en het begrotingstekort bedraagt circa 6 procent (tweemaal de toegestane norm in bijvoorbeeld de Europese Unie). De begroting terugsnoeien is, volgens Musk, „niet optioneel, maar essentieel”. Bovendien zouden ook „doorsnee Amerikanen” profiteren van zijn bezuinigingsoperatie, omdat die zou leiden tot een lagere inflatie en lagere leenkosten op consumentenkredieten.
Het is een chronisch probleem dat de nodige miljarden uit de Amerikaanse schatkist weglekken. Menig Democratisch en Republikeins voorganger van Trump verklaarde de afgelopen decennia al strakker te gaan toezien op de begroting. In de praktijk liep die ambitie vast in de bureaucratische krochten van Washington. Bovendien hebben de VS de luxe dat hun dollar de mondiale reservemunt is, waardoor begrotingsdiscipline niet snel zal worden afgedwongen door de financiële markten.
Afgelopen begrotingsjaar werd er, volgens een inventarisatie van de federale overheid zelf, 236 miljard dollar aan ‘onterechte betalingen’ verricht. Het grootste deel via zorgfondsen Medicaid en Medicare en werkloosheidsuitkeringen. Volgens het Government Accountability Office, het Amerikaanse equivalent van de Rekenkamer, ligt de werkelijke overbesteding nog hoger: 521 miljard dollar, ofwel 8 procent van de begroting.
Het ministerie van Defensie, bijvoorbeeld, is erom berucht dat het deze eeuw nog nooit een boekhoudkundig onderzoek (‘audit’) doorgekomen is. Ook op het Pentagon zal Musk zich daarom gaan storten, is al duidelijk. Minister Pete Hegseth van Defensie verwelkomt zijn hulp expliciet en wees deze week al aan waar hij kan gaan zoeken: klimaatbeleid. „We zijn er niet voor om de thermostaat van de planeet te repareren, maar om oorlogen te winnen.” (Het Pentagon onderzoekt de gevolgen van klimaatverandering voor de stabiliteit in de wereld.)
Belastingverlagingen financieren
Musk heeft onmiskenbaar ook een persoonlijk financieel motief te saneren: de belastingdruk van hem en andere gefortuneerde Amerikanen laag houden. De enorme belastingverlagingen die Trump in zijn eerste termijn doorvoerde lopen eind dit jaar af en hun verlenging zou het tekort de komende tien jaar met 5.000 tot 11.000 miljard dollar laten groeien, aldus het onafhankelijke Committee for a Responsible Budget. De staatsschuld zou oplopen tot 150 procent van het bbp.
Dit gat is niet te dichten met alleen het opsporen van misbruik of fraude, het ideologisch wegbezuinigen van ontwikkelingshulp of klimaatbeleid, of het laten afvloeien van honderdduizenden ambtenaren. Zeker door de toenemende vergrijzing zou er onherroepelijk óók gesnoeid moeten worden in Medicaid, Medicare, sociale zekerheid en veteranenpensioenen.
Over zulke versoberingen, die electoraal zeer gevoelig liggen, gaat wettelijk gezien nog altijd het Congres. Gevraagd of Trump het eens was met de Republikeinse senator Rand Paul, die onlangs stelde dat DOGE-bezuinigingen nog wel een fiat van de volksvertegenwoordiging nodig hebben, antwoordde Trump dinsdag vaag. „Ik denk het wel. Als er een stemming nodig is om fraude op te sporen… dan vind ik het prima.”
