Volgens de man die zich in het middelpunt van de formatie bevindt, is er niets aan de hand. „We hebben gewoon gesprekken, en we gaan door”, aldus Pieter Omtzigt dinsdagochtend, na een kort informeel bezoekje aan informateur Ronald Plasterk in het Tweede Kamergebouw.
Gewoon? De onderhandelingen van de afgelopen weken in de Schrijfkamer hebben deze week plaatsgemaakt voor informele gesprekken op het ministerie van Justitie, waar de gesprekspartners ongezien en zonder camera’s kunnen aankomen en vertrekken. Informateur Plasterk, die uiterlijk maandag 12 februari zijn voorlopige verslag moet inleveren, is daar niet bij.
En hoelang ze doorgaan? De rechtse formatiepoging bevindt zich op een kritiek punt, melden ingewijden aan NRC. PVV, VVD en BBB kijken nadrukkelijk naar Nieuw Sociaal Contract en partijleider Omtzigt, maar daar heerst twijfel over de volgende stap. En die is afgelopen dagen niet weggenomen.
Lekkende critici
Het is een veeg teken dat de partijen hun verschillen niet binnenskamers houden. Al langer delen ze via X politieke boodschappen en onderlinge sneren uit die achter de schermen tot irritatie leiden. Maandag grepen de onderhandelende partijleiders het medium ineens aan om hun eensgezindheid te benadrukken – behalve Omtzigt.
PVV-leider Geert Wilders gaf het startschot: „De kiezer heeft gesproken. En wil een ander beleid. Ik vind dat de inzet van de partijen die nu onderhandelen dan ook echt moet zijn om er samen uit te komen. Dat moet ook echt gaan lukken. Omdat dat het beste is voor Nederland!”
Van VVD en BBB kreeg Wilders direct bijval. „Sluit ik me helemaal bij aan”, zei Dilan Yesilgöz. Van der Plas reageerde daar weer onder: „Zo staat BBB er ook in.” Omtzigt had zich op X in het weekend nog kritisch uitgelaten over Van der Plas, die zich in zijn ogen niet kritisch genoeg uitsprak over dreigende uitspraken van boerenvoorman Mark van den Oever. Nu bleef hij stil.
Dezelfde avond kwam ook het lekken vanuit de partijen weer op gang. De Telegraaf citeerde een anonieme ingewijde uit de formatie die de „terugtrekkende bewegingen” van Omtzigt hekelde. Dat zal de sfeer niet verbeterd hebben: van Omtzigt is bekend dat hij uiterst getergd kan reageren op lekkende critici.
Bovendien heeft Omtzigt te maken met partijgenoten die al even kritisch zijn. Van de vier partijen voerde hij tijdens de afgelopen weken de meeste ruggespraak met zijn fractie. Hij wil later deze maand, na het verschijnen van het verslag, ook op een extra bijeenkomst met zijn leden in gesprek.
Lees ook
Niet de Grondwet, maar de financiën leiden tot verdeeldheid in de kabinetsformatie
Dubbelzinnig
Communicatie tijdens een formatie is altijd dubbelzinnig. Onderhandelende partijen hebben een belang om de rangen gesloten te houden en elkaar niet al te veel te beschadigen, indien ze eruit willen komen – maar dat kan botsen met andere belangen. Om niet de schuld te krijgen als een formatie klapt, bijvoorbeeld. Of: om de ander te dwingen door te praten of concessies te doen.
Het komt de andere partijen daarom niet per se slecht uit dat NSC door toedoen van de formatiepartners onder een vergrootglas ligt. Tegelijkertijd weten ze: een kabinet over rechts zónder Omtzigt is geen optie. Willen ze dat echt, en geen andere formatie of nieuwe verkiezingen, dan zit er weinig anders op dan de NSC’ers te paaien met een mix van liefde en drang.
Welke rol Ronald Plasterk daarin nu kan spelen, is onduidelijk. De informateur wijst graag op de inhoudelijke overeenkomsten tussen de partijen. „De formatie is niet enorm ingewikkeld en hoeft niet heel lang te duren”, schreef hij na de verkiezingsuitslag in zijn laatste column voor De Telegraaf.
Dat de formatie die Plasterk voor ogen had anders uitpakt, nota bene onder zijn leiding, is deels het gevolg van gebeurtenissen na de verkiezingsavond. De VVD opteerde voor een gedoogrol, Omtzigt zei niet alleen in een kabinet met PVV en BBB te willen stappen. De aangenomen spreidingswet is volgens Wilders een „serieus probleem”, terwijl NSC binnenskamers duidelijk heeft gemaakt dat de wet niet afgezwakt mag worden. Dat zou geen goed begin zijn voor de rechtsstaat, is de gedachte.
Chemie
Zulke verschillen zijn overkomelijk, elke formatie heeft ze, maar dan is wel iets anders nodig: chemie. De partijen wekken echter niet de indruk dat ze echt op elkaar vertrouwen. Wilders’ berichten op X, waarin hij de afschaffing van de publieke omroep bepleit en Yesilgöz „zuur” noemde, maken hem onvoorspelbaar.
PVV en BBB maken zich intussen weinig populair met kostbare voorstellen en hun financiële kennis en prioriteiten wekken argwaan. Van Omtzigt blijft onduidelijk of hij echt bereid is mee te doen, laat staan of hij zijn fractie meekrijgt.
Gaat het lukken? Plasterk heeft zijn strategie al eens aangepast. Vooraf was het voornemen van de vier partijen om elkaar eerst diep in de ogen te kijken over de rechtsstaat en de Grondwet en daarna verder te praten over de inhoud. Dat is anders uitgepakt: de twee thema’s zijn door elkaar heen besproken.
Met de nieuwste gesprekken verdwijnt Plasterk, de man die de chemie moest kweken, in deze cruciale week zelfs helemaal naar de achtergrond. Van de suggestie dat dit een eenvoudige formatie zou worden, is weinig meer over.
Lees ook
Moeizame gesprekken, weinig chemie: met de deadline in zicht wordt de formatie ‘heel erg spannend’
