„Binnen tien minuten was het gebeurd.” Twee jaar geleden begon Max Spakman (23) uit Delft op advies van een vriend te investeren in bitcoin. Van influencers op Instagram leerde hij dat je door te speculeren op de koers veel geld kunt verdienen. Dat viel tegen. Hij gokte dat de koers omhoogging, hij ging omlaag. Kosten: 1.500 euro.
‘Finfluencers’ zijn populair blijkt uit Hoe ben jij je geld de baas? – een maandag verschenen onderzoek naar het financieel gedrag van jongeren tussen de zestien en negentien jaar. Bijna alle ondervraagde jongeren (98 procent) hebben weleens een post gezien van een influencer over geld, 77 procent zegt dat ze die regelmatig tegenkomen.
Week van het Geld
En dat heeft effect: twee derde van de jongeren die finfluencers volgen, geeft aan dat die hun financiële keuzes weleens beïnvloeden. Bijna een derde gelooft, mede door sociale media, dat de kans op snel rijk worden groot is. Een eigen bedrijf bezitten biedt volgens 49 procent van de jongeren de grootste kans daarop, gevolgd door beleggen (aldus 37 procent) en handelen in crypto (30 procent).
Het onderzoek, waarvoor meer dan duizend jongeren zijn ondervraagd, verschijnt in het kader van de Week van het Geld, een jaarlijks initiatief van het platform Wijzer in geldzaken. Door het hele land worden op scholen en mbo’s cursussen gegeven om jongeren doordachter financiële keuzes te laten maken.
communicatiewetenschapperEva van Reijmersdal Veel jongeren willen niets weten van de risico’s. En ze krijgen te horen dat iedereen rijk kan worden met de juiste mindset
Dat is hard nodig, zegt communicatiewetenschapper Eva van Reijmersdal. Ze doet aan de UvA onderzoek naar influencermarketing. „Finfluencers spelen een grote rol in de financiële vorming van jongeren.”
Dat is niet zonder risico, zegt ze. „Hoewel sommigen goede bespaartips geven, zijn er veel finfluencers die een onrealistisch beeld van beleggen tonen.” Van Reijmersdal noemt als voorbeeld het aanprijzen van riskante cryptomunten, zonder dat wordt gezegd dat er veel geld verloren kan worden.
Het rooskleurige beeld van beleggen verklaart mede de grote populariteit van finflueners, zegt Van Reijmersdal. „Anders dan ouders of opgeleide financiële adviseurs, tonen zij alleen de successen. Veel jongeren willen niet horen wat de risico’s zijn. Bovendien wordt gezegd dat succes een keuze is, dat iedereen rijk kan worden, als je maar de goede mindset hebt.”
Digitale vrienden
Wat ook meespeelt, is de hechte band die jongeren met finfluencers opbouwen. Naast financiële adviezen geven ze ook een inkijkje in hun dagelijks leven. Ze laten zien dat ze naar de sportschool gaan, of op vakantie. Via livestreams en comments gaan ze met hun publiek in gesprek. Van Reijmersdal: „Het zijn een soort digitale vrienden, dat maakt de volgers extra beïnvloedbaar.”
De Autoriteit Financiële Markten (AFM) zegt influencers die vooral over geld berichten „in de gaten te houden”. Voor het geven van beleggingsadvies is een vergunning nodig. De finfluencers zitten wat dat betreft in een grijs gebied, zegt Van Reijmersdal. Ze zeggen: „Ik geef geen advies, ik laat gewoon zien hoe ík succesvol ben geworden.”
Max Spakman investeert nog altijd in crypto, maar neemt minder risico en heeft ook een ‘normale’ baan. „Meerdere inkomsten zijn belangrijk in deze onzekere tijden.” Dat iedereen veel geld kan verdienen, gelooft hij niet meer. “Anders zou iedereen wel rijk zijn.”
Lees ook Hoe ‘oppervlakkige en materialistische’ influencers symbool staan voor het hypercompetitieve tijdperk
Een zwaan, daar begon het mee. Zo’n grote witte, lief koppie, oranje snavel, waar je met z’n tweeën riant op kunt drijven. Precies zo eentje als op de strandfoto – die waarvoor Effe uit Turkije op z’n handdoek poseert.
De eerste die ermee op de foto ging was zangeres Taylor Swift. In een zwembad, samen met haar vriend. Dat was in de zomer van 2015, voor het oog van haar ruim honderd miljoen volgers op Instagram. Daarna ging het los. De opblaaszwaan was overal uitverkocht, een nieuwe markt voor ‘inflatables’ geboren.
Lange tijd was het opblaasspul vooral bedoeld om te blijven drijven. Opblaasboten hadden nut voor militairen, met opblaasbandjes leerden kinderen zwemmen. De eerste opblaasbedden en -boten voor de vrije tijd verschenen in de jaren 50. In de decennia erna poogden meubelfabrikanten ook van opblaasbanken en -stoelen een succes te maken, maar dat mislukte. En sinds de jaren 80 zijn inflatables – van opblaasdier tot palmboom, springkussen en glijbaan – niet meer weg te denken uit het openbare leven. Je vindt ze op stranden en in winkelcentra, op festivals, bruiloften en kinderfeestjes.
Maar nog voordat Taylor Swift haar iconische zwanenfoto postte, hadden bedrijven al goed door dat voor de inflatable – ook wel ‘floatie’ – een nieuw, gouden tijdperk was aangebroken. „Instagrammability”, zegt Goof Lukken, vrijetijdsonderzoeker bij Breda University. „Daar draait het om.”
Want vrije tijd is onderdeel geworden van onze lifestyle, zegt Lukken. „Laten zien wat je in je vrije tijd doet, bepaalt mede je identiteit.” En de westerling hééft steeds meer vrije tijd, en wil daar méér mee doen. „We besteden ons geld liever aan belevenissen dan aan een nieuwe auto of keuken, blijkt uit onderzoeken. We willen unieke momenten meemaken.”
Die ook nog eens aantrekkelijk zijn voor de foto. Daarvoor kun je op vakantie naar Bali of Thailand. Op de foto in een infinity pool, met een kameel of krokodil. Maar wat is er goedkoper dan een opblaaskrokodil? Lukken: „Met opvallende opblaasartikelen kun je ervaringen dichter bij huis in beeld markeren als iets unieks”. Betaalbaar voor iedereen.
De floatie is wereldwijd een miljardenmarkt. .Populair zijn de unicorn, de donut, de roze flamingo. Maar je vindt ze ook als alpaca, ijsje, pinguïn, palmboom, eend, schildpad, waterscooter, vliegtuigboot, kameel, dolfijn, watermeloen et cetera. En zelfs als een opblaasbaar party-eiland met ingebouwde koelbox. De fabrikant kan ze in platte dozen in bulk per container vanuit China verschepen, waardoor ze via sites als Temu en Alibaba nóg goedkoper zijn.
Alleen, zie ze na gebruik maar weer eens in die doos terug te krijgen. En dat is wel een punt, zegt Lukken. Bij sommige stranden vind je inmiddels speciale afvalbakken waar je het opblaasplastic in kwijt kunt, want nadat ze het één keer gebruikt hebben, gooien velen hun floatie weer weg. „Het gaat om gemak, zichtbaarheid. Maar duurzaam is het niet.”
Krijgen we wel voldoende mensen op de boot? Die vraag schoot al snel door het hoofd van Sharan Bala (39) toen het idee opkwam om met een boot speciaal voor intersekse personen mee te varen bij de botenoptocht tijdens Pride in Amsterdam. „Er zijn maar weinig mensen die volledig open zijn over dat ze intersekse zijn”, zegt Bala.
Voor het eerst varen intersekse personen op zaterdag met hun eigen boot mee met de Canal Parade, het grootste evenement tijdens Pride in Amsterdam. Bala, filmmaker en kunstenaar, richtte ‘Spread the Word’ op, een collectief voor intersekse mensen, dat de organisatie van de boot op zich nam. Ongeveer de helft van de negentig mensen op de boot zijn intersekse personen, de rest zijn allies– bondgenoten. Bala: „Ik denk dat er niet eerder zoveel intersekse mensen openlijk bij elkaar zijn gekomen in Nederland.”
In Nederland zijn naar schatting zo’n 190.000 mensen wiens hormonen, geslachtsorganen of chromosomen niet passen binnen het hokje man of vrouw. Voor veel van hen is het heel spannend om naar buiten te treden, merkt Bala. „Ik heb veel berichten ontvangen van mensen die wel mee willen op de boot, maar niet durven. Dat is echt totaal begrijpelijk. Als je je hele leven wordt verteld dat je er beter niet over kunt praten, is het een hele grote stap om ineens op een boot te gaan staan. Op live televisie.”
Ook Sharan Bala deelde het met niemand, zelfs niet met vrienden en familieleden buiten het gezin. Dat veranderde vijf jaar geleden, toen die lotgenoot Marieke Schoutsen ontmoette, nadat hun therapeut hen aan elkaar had voorgesteld. „Zo belangrijk is het dus om mensen te ontmoeten met dezelfde ervaringen, om iemand te hebben die je begrijpt.” Ze besluiten samen een documentaire te maken, Kiezen, snijden, zwijgen, die vorig jaar werd uitgezonden door de VPRO en waarin ze onder andere hun geheim vertellen aan vrienden en medische dossiers doornemen.
Geheimhouding
Jarenlang was het protocol om bij baby’s van wie het geslacht niet kon worden vastgesteld, één geslacht te kiezen, ze op jonge leeftijd te opereren en er daarna niet meer over te praten. „Die geheimhouding, of die nu werd opgelegd zoals dat vroeger gebeurde, of meer impliciet bestaat zoals tegenwoordig, is funest voor mensen”, zegt Miriam van der Have, directeur van het NNID, Expertisecentrum seksediversiteit.
Van der Have richtte het NNID op in 2013 met als doel belangenbehartiging en het vergroten van de zichtbaarheid van intersekse personen. De organisatie wil alle niet-noodzakelijke medische behandeling voor intersekse kinderen onder de twaalf jaar verbieden – vanaf die leeftijd mogen kinderen pas zelf beslissen.
In 2017 stelde de Raad van Europa vast dat het onnodig medische ingrijpen bij intersekse kinderen zonder hun toestemming in strijd is met de mensenrechten. Maar tot nu toe ging het Nederlandse kabinet nog niet over tot een wettelijk verbod op non-consensuele en niet-noodzakelijke medische behandelingen. Afgelopen maand maakten demissionair staatssecretaris Mariëlle Paul (Funderend onderwijs en emancipatie, VVD) en minister van Volksgezondheid Eddy van Hijum (NSC) in een kamerbrief bekend een onderzoek uit te voeren naar de voor- en nadelen van regulering.
Paars-geel
Tijdens Pride in Utrecht, waar het NNID al enkele jaren meevaart met een boot, zag Van der Have hoe belangrijk zo’n botenparade kan zijn. „Ik zat met een groep mensen op het terras die zeiden: ik wil wel komen, maar ik wil niet dat mensen zien dat ik intersekse ben. Door de juichende mensen aan de kades durfden ze uiteindelijk toch een paars-geel shirt aan te trekken, de kleuren van de vlag voor intersekse mensen. En dus uit te komen voor wie ze zijn. Dat is minstens zo belangrijk als politieke verandering.”
Zaterdag vaart het NNID ook mee op de intersekse-boot, te herkennen aan de gele vlaggen met daarin een paars hart en de banners met de leus: Love every body.
Ik heb veel berichten ontvangen van mensen die wel mee willen op de boot, maar niet durven
De paars-gele boot vaart als tweede door de grachten, na de boot van de organisatie met daarop bijna alle Pride-ambassadeurs. Bijna alle, want ambassadeur Marleen Hendrickx (34), theatermaker en intersekse activist, koos ervoor op de intersekse-boot mee te varen. „Ik kan gelukkig wel zwaaien naar mijn mede-ambassadeurs.”
Niet eerder vroeg de Pride-organisatie een intersekse persoon als ambassadeur. „Dat is denk ik omdat de emancipatie van intersekse mensen de meest recente is, na die van de andere letters van de lhbti-gemeenschap”, zegt Hendrickx. Ze heeft vergeleken met de andere ambassadeurs een relatief rustige week. „Als ambassadeur word je vooral voor ‘jouw’ letter ingezet. En er zijn niet zoveel activiteiten voor intersekse personen.”
Queergemeenschap
Niet ieder intersekse persoon voelt zich onderdeel van de queergemeenschap, zegt Hendrickx. „Maar de manier waarop intersekse mensen behandeld worden komt voort uit dezelfde heteronormatieve gedachte waar lhbt’ers tegen strijden: je hebt een man en een vrouw en die kunnen geslachtsgemeenschap met elkaar hebben. Daarom ben ik geopereerd.”
Vanaf haar tiende werd Hendrickx ingelicht door de artsen dat ze intersekse is. Ze vertelden haar dat mensen om haar heen het niet zouden begrijpen, haar misschien zouden pesten of het contact zouden verbreken. Toen ze 22 was en het na jaren van zwijgen aan haar omgeving vertelde, haalden mensen hun schouders op. „Ze zeiden: o wat kut voor je, en dat was het. De discrepantie tussen wat artsen me vertelden en de werkelijkheid was zó groot. Ik dacht: alle intersekse mensen moeten dit weten, dat die hele geheimhouding onzin is.”
Toen Hendrickx voor het eerst meevaarde op de prideboot van het NNID in Utrecht, in 2023, vond ze het de eerste tien minuten ongemakkelijk. „Waarom klappen jullie voor mij? Ik doe helemaal niks.” Dat gevoel maakte plaats voor trots. „Ik voelde echt: we zijn er en we gaan nooit meer weg. Alsof ik aan het vliegen was. Dat gevoel gun ik ieder intersekse persoon.”
Wanneer ze voor het eerst een Amerikaan ontmoette? Paleontoloog Melanie During (1989) hoeft er niet lang over na te denken: dat was digitaal, in haar gametijd. „Ik was achttien en zat op de havo in Alkmaar”, vertelt ze in een van de ruime vertrekken van het Natuurmuseum Fryslân, waar haar vriend conservator is. „Ik kreeg een relatie met Marco, een gymnasiast die verslaafd was aan gamen. Ik werd óók verslaafd, en leerde veel Amerikaanse gamers kennen.”
Het viel haar in die tijd op dat Amerikanen „heel lief, heel vriendelijk” zijn, maar ook „onzeker en kwetsbaar”. Omdat gezondheidszorg in de Verenigde Staten duur is, en veel Amerikanen onverzekerd zijn, startten gamers de ene na de andere crowdfundingsactie. Ze waren vaak ten einde raad, zegt During. Omdat ze een operatie niet konden betalen, of een financiële schuld hadden door een moeilijke bevalling.
During stopte met gamen (en met Marco) om zich te kunnen concentreren op wat haar van kinds af aan fascineert: de geschiedenis van de aarde. We kunnen de grond waarop ons huis staat als een gegeven beschouwen, zegt ze, maar zo vanzelfsprekend is die niet. „Alle continenten hebben wel eens ergens anders gelegen, en dat heeft grote gevolgen voor het klimaat en de organismen op die continenten.”
During – vanwege haar roze haar wel ‘de rockster van de paleontologie’ genoemd – ging na het vwo aardwetenschappen studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Ze merkte al snel dat Amerika the place to be is voor aardwetenschappers, al is het maar vanwege de vele overblijfselen van dinosaurussen die er zijn aangetroffen. Voor haar promotieonderzoek aan de Universiteit van Uppsala heeft ze in het Amerikaanse North Dakota naar de laatste dinosauriërs gezocht.
Vulkaanuitbarsting
During heeft grote bewondering voor bepaalde Amerikaanse auteurs van de geologieboeken die ze tijdens haar opleiding las. Zoals geoloog Walter Alvarez, zoon van Nobelprijswinnaar Luis Alvarez. Hij werd bekend door de ontdekking van een kleilaag, rijk aan het zeldzame element iridium, dat veel voorkomt in meteorieten. Zijn conclusie: het uitsterven van dinosaurussen is het gevolg van een meteorietinslag, zo’n 65 miljoen jaar geleden, waarbij het inslagmateriaal de atmosfeer in werd geblazen.
In 2012 bezocht During de VS voor het eerst. Ze was 23 en had een essay geschreven voor een keuzevak over de geschiedenis van de big bang. Daarin onderzocht ze de maatschappelijke gevolgen van een vulkaanuitbarsting op IJsland in 1783. „Een gigantische uitbarsting”, zegt ze. „Europa was twee jaar in totale duisternis gehuld, de gevolgen waren véél groter dan bij de vulkaanuitbarsting van 2011 op IJsland, die het vliegverkeer in Europa platlegde. Omdat er niet meer geoogst kon worden, brak hongersnood uit. Dat heeft uiteindelijk geleid tot de Franse Revolutie.”
Haar docent vond het essay zó origineel, dat hij het zonder haar medeweten indiende bij de organisatie van een conferentie over big history in Michigan. Prompt werd During uitgenodigd om een lezing te geven.
Foto’s Jagoda Lasotha
Lift naar Grand Rapids
Eén probleem: ze moest de reis naar Michigan zelf bekostigen. In die tijd leefde ze van een Wajong-uitkering, omdat ze als kind aan scoliose en hypermobiliteit leed. „Ik heb bij meerdere mensen geld moeten lenen.”
Om geld te besparen wilde ze naar Toronto vliegen en daar overnachten bij de verloofde van een nicht van haar vader (die ze nog nooit had ontmoet). Daarvandaan met de bus naar de Nederlandse enclave Grand Rapids in Michigan, waar ze, via Airbnb, een betaalbare slaapplaats bij een kunstenares had gevonden. Na de conferentie met de bus weer terug naar Toronto, om daar te overnachten voor de terugreis.
Het liep anders. Bij haar verre familie in Toronto kon ze na de conferentie niet opnieuw terecht, en de kunstenares in Grand Rapids bleek mijlenver van het busstation te wonen. Overkomelijke obstakels, zo zou blijken, dankzij de vriendelijkheid van de Amerikanen die ze als gamer ook al ervaren had.
Bij het busstation bood een Amerikaan haar spontaan een lift naar haar logeeradres aan. „Hij vertelde dat zijn dochter in haar eentje door Europa reisde. Ze was even oud als ik, en hij hoopte dat zij óók een lift zou krijgen als ze in mijn situatie zou belanden.”
En toen bleek dat ze niet meer bij haar familie in Toronto kon overnachten, bood een IT’er die ze op de conferentie had ontmoet aan om samen een roadtrip te maken, en haar op tijd voor haar terugvlucht naar Toronto te brengen. Ze bezochten onder meer het Field Museum in Chicago, waar ’s werelds grootste en meest complete skelet van een T. rex te bewonderen is. De IT’er, Heathe, hielp haar uit groothartigheid, zegt During. „We zijn nog steeds bevriend.”
Op de conferentie had ze ook de door haar bewonderde Walter Alvarez ontmoet. Die stapte na haar lezing op haar af en bedankte haar, omdat ze de relevantie van geologie zo goed duidelijk had weten te maken. Een gave die maar weinig geologen hebben, zei hij.
Serie De VS & wij
Deze zomer interviewt NRC Nederlanders die een sterke persoonlijke band met de VS hebben. Veranderen hun gevoelens en ideeën over het land, nu dat onder Trump zo verandert?
Na die eerste kennismaking met de VS heeft During het land nog meerdere keren bezocht. Zoals in 2015, toen ze als student vrijwilligerswerk deed bij natuurhistorisch museum Naturalis in Leiden, en met een groep medewerkers deelnam aan de opgraving van een massagraf van vijf dinosaurussen in Wyoming. „Wyoming is veel conservatiever dan Michigan. Ik had toen al roze haar, en merkte dat ik extra vriendelijk moest lachen om vervelende opmerkingen voor te zijn.”
Maar Amerikanen waren ook onder de indruk van haar, merkte During. Zoals de rancher die zijn land (tegen betaling) ter beschikking stelde aan Naturalis. Hij vroeg of ze wel eens met een pistool had geschoten, en was verbaasd toen During al haar mannelijke collega’s het nakijken gaf bij het schieten op een target van stro. „‘Ik heb nog véél meer wapens’, zei hij. ‘Wil je die ook uitproberen?’”
Toen ze in 2017 vanaf het vliegveld door North Dakota reed, op weg naar een opgravingsterrein voor haar masterscriptie over gefossiliseerde zoetwatervissen, merkte ze hoe de sfeer in het land was veranderd sinds de verkiezingszege van Donald Trump in 2016. „Ik reed door kleine dorpjes, waar het volhing met Trump-vlaggen. Een ongezonde vorm van persoonsverheerlijking. Ik voelde aan alles dat ik mijn mening voor me moest houden.”
Foto Jagoda Lasotha
De laatste jaren zijn Amerikanen „sneller getriggerd”, merkt During. Ze gaan „met gestrekt been discussies in”. Vooral mensen in achtergestelde gebieden, waar de armoede groot is. „Ze hebben het gevoel dat ze kunnen zeggen en doen wat ze willen. Ze hoeven hun gelijk niet meer te bewijzen.”
In 2023 werd During in North Dakota „weggejaagd” door een stel landeigenaren. Met collega’s deed ze veldwerk op openbaar terrein; hun auto hadden ze geparkeerd op een plek waar de landeigenaren net wilden gaan maaien. „In plaats van met ons in gesprek te gaan, scholden ze ons de huid vol, driftig heen en weer benend. Hoewel ze geen wapens bij zich leken te dragen, voelde het bedreigend. We zijn direct vertrokken.”
Het weerhield During er niet van de plek een klein jaar later weer te bezoeken. Ze boekte een ander hotel, dekte haar roze haren af om minder op te vallen, en informeerde vooraf bij het Bureau of Land Management waar ze het best de auto kon parkeren. „Niet ver van die plek ben ik over een grote dino gestruikeld.”
Laptop ingenomen
Het plan is om half september terug te keren voor verder onderzoek naar die dinosaurus. Ze heeft al een ticket en de vereiste elektronische reistoestemming (ESTA). Maar anders dan bij al haar voorgaande bezoeken aan de VS, maakt ze zich zorgen dat ze misschien de grens niet overkomt. „Hoe vaak ik wel niet op wetenschapsfora lees dat collega’s op een vliegtuig terug werden gezet. Omdat ze in de privésfeer kritiek op Trump hadden geuit. Omdat ze iets onwelgevalligs op sociale media hadden geschreven. Soms wordt een telefoon of laptop ingenomen. Een enkele keer belandt iemand kort in de cel.”
Van bevriende collega’s in de paleontologie en geologie hoort ze dat onderzoeksbeurzen worden ingetrokken. Voor projecten die van algemeen nut zijn, omdat ze over grondstoffen gaan voor batterijen, zonnecellen en warmtepompen. „Aardwetenschappers worden vaak weggezet als woke klimaatwappies. Mensen beseffen niet dat ze ook zoeken naar grondstoffen voor producten waar niemand zonder kan, zolang er geen duurzame alternatieven zijn.”
Ze sluit niet uit dat de Amerikaanse overheid haar „in de gaten houdt”, en heeft haar sociale media nog eens goed nageplozen op kritische uitspraken. Of ze haar laptop meeneemt, weet ze nog niet. „Ik zou het vervelend vinden als ik die moet inleveren omdat ze alles willen doorzoeken.” Maar één ding weigert ze aan te passen: haar haarkleur. „Dat zou zelfverloochening zijn.”
En die hartelijkheid waar ze als tiener voor viel, komt ze die in Amerika nog tegen? „Oh ja, die is er nog steeds”, zegt During. „Ik ervaar die in winkels, restaurants en bij pompstations. Overal zijn mensen in voor een praatje, benieuwd naar die vreemde. Maar ik maak me wel zorgen over die lieve, vriendelijke mensen. In hoeverre wordt hun hartelijkheid bedreigd?”
Wie zich tot Trump heeft bekeerd, zal moeite hebben om hartelijk te blijven, denkt During. Want het helpen van je medemens wordt in het huidige politieke klimaat niet als iets moois gezien. Of zoals Trumps voormalige rechterhand, Elon Musk, zei: de fundamentele zwakte van de westerse beschaving is empathie. „Toen ik dát las moest ik wel even slikken.”
