Extinction Rebellion blokkeert niet langer alleen snelwegen, maar voert ook een traditionele lobby

Eén ding moesten de activisten van Extinction Rebellion plechtig beloven, voordat ze afgelopen februari op gesprek mochten bij verkeersminister Mark Harbers (VVD). „Dat we onszelf niet zouden vastplakken aan de tafel van de minister”, vertelt Walter Wittkamp (58) van de klimaatbeweging. „Vind ik ook wel terecht. Uiteindelijk zaten we in een of ander anoniem vergaderzaaltje op het ministerie. Ze waren waarschijnlijk toch bang dat er iets met zijn mooie bureau zou gebeuren.”

Het ongewone bezoek kwam tot stand via een ambtenaar die belangengroepen rond Schiphol in kaart bracht, zegt Wittkamp, tot voor kort coördinator van de landelijke groep ‘politieke vertegenwoordiging’ bij Extinction Rebellion. In november hadden vijfhonderd activisten nog alle privévliegtuigen op Schiphol geblokkeerd, ruim tweehonderd waren gearresteerd. „Het is voor Den Haag heel belangrijk dat ze kunnen zeggen: wij praten met iedereen.”

Extinction Rebellion was aanwezig met drie mensen: Wittkamp, een mevrouw die zich ‘Odile non Fossile’ noemt, en een jongere rebel van 29 jaar. „Kijk, we kunnen moeilijk tegen Harbers zeggen: u maakt zich ook zorgen om uw kinderen, want die heeft hij niet. Dan helpt het als we een jong iemand meenemen die goed uit persoonlijke emotie kan vertellen.”

Wij zijn niet voor ijsberen, of zoiets. We zijn voor de maatschappij als geheel, de toekomst en het leven

In drie kwartier probeerden de activisten minister Harbers van hun standpunten te overtuigen: door klimaatverandering stevent de aarde af op massale sterfte van mensen, dieren en planten. ‘Duurzame luchtvaart’ op elektriciteit of synthetische brandstof is niet schoon en financieel onhaalbaar. Schiphol is een enorme vervuiler en moet snel maximaal krimpen.

Ik deel uw zorgen over klimaatverandering, zou Harbers hebben geconcludeerd, maar qua urgentie lijkt het alsof we op twee verschillende planeten leven. „Dat is precies het probleem”, antwoordde Wittkamp. „We hebben geen twee planeten.”

Het was een gesprek „op aanvraag”, in „zakelijke sfeer” en met „(grote) verschillen van inzicht”, bevestigt een woordvoerder van de minister. Vooraf is besproken dat het „een normaal gesprek” moest worden, het gezelschap zou te groot zijn geweest voor Harbers’ eigen werkkamer.

A12 ‘permanent’ bezetten

Deze zaterdag wil Extinction Rebellion opnieuw de A12 tussen het ministerie van Economische Zaken en de Tweede Kamer in Den Haag bezetten, nu „permanent”. De beweging verwacht de eerste dag meer dan 10.000 deelnemers. Ze zegt dag in dag uit om 12.00 uur ’s middags terug te komen, ook al worden de demonstranten verwijderd door de politie. Net zolang totdat hun eis is ingewilligd: een direct einde aan ‘fossiele subsidies’, regelingen die het gebruik van fossiele brandstoffen bevoordelen. De gemeente en het kabinet roepen de activisten op ergens anders te demonstreren.

Lees het artikel Niemand weet echt wat de regels voor demonstraties zijn

Het is de bekende strategie waarmee Extinction Rebellion groot is geworden: burgerlijke ongehoorzaamheid met geweldloze acties. Het is een internationale, decentrale beweging zonder leden of hiërarchie. In Nederland is alleen bekend dat hun nieuwsbrief ruim 33.000 abonnees heeft. Er zijn landelijke groepen als XR Ambtenaren, XR Zorgprofessionals, XR Landbouw, en veertig lokale groepen.

Maar los van alle straatacties en bezettingen zijn er ook klimaatactivisten die traditioneel lobbyen en netwerken, zoals bij minister Harbers. Extinction Rebellion komt over de vloer bij allerlei organisaties, van bedrijven en overheden tot kennisinstituten en politieke partijen, blijkt uit gesprekken met activisten. Ze vragen per mail om een gesprek, of worden soms uitgenodigd, al dan niet na een actie.

Zo is er goed contact met partijen zoals GroenLinks, D66 en de Partij voor de Dieren. Die laatste partij nam op een ledencongres in juni moties aan waarin de partij zich expliciet uitsprak voor Extinction Rebellion: de PvdD steunt de doelen en A12-acties, en zal deelname aan demonstraties door leden respecteren. Die moties waren ingediend door partijleden die ook actief zijn voor Extinction Rebellion. „Ik heb ze keihard moeten bevechten om een doorbraak bij het partijbestuur te forceren”, zegt activist Ingrid Ramaan.

D66-Kamerlid Raoul Boucke sprak twee keer uitgebreid met de beweging. „Het sterkt je wel in je werk”, zegt hij. „Het motiveert om door te gaan.”

Overeenkomst met boeren

Er is ook contact geweest met een meer kritische politieke partij, de BoerBurgerBeweging. BBB-leider Caroline van der Plas herinnert zich twee goede online-gesprekken met „hele gewone mensen”.

Meningsverschillen blijven er genoeg. „Zij zien klimaatverandering als hel en verdoemenis: als we nu niks doen, gaan we allemaal dood.” BBB ziet dat anders, al wil Van der Plas klimaatverandering niet ontkennen, zegt ze. „Ik denk ook wel dat de mens in de afgelopen 150 jaar dat proces misschien wel iets versneld heeft.”

Een overeenkomst zag Van der Plas na de gesprekken ook: wanhoop. „Boeren voeren actie omdat ze bang zijn voor hun bestaansrecht in Nederland. En eigenlijk is dat wat Extinction Rebellion ook doet.”

Afgelopen juni hebben klimaatactivisten verder een „aangenaam gesprek” gehad bij het Sociaal Cultureel Planbureau, bevestigt een SCP-woordvoerder. Het ging over termen rond klimaatverandering in rapporten die „niet alarmerend genoeg” zouden zijn, zegt zij.

In juni vorig jaar is er een afspraak geweest met de Onderzoeksraad voor Veiligheid, onder meer over de veiligheidsrisico’s van klimaatverandering – denk aan hitte, droogte en extremer weer. Dat was op verzoek van Extinction Rebellion, benadrukt een woordvoerder van de OVV.

In november 2020 hebben rebellen gepraat met president Klaas Knot van De Nederlandsche Bank, bevestigt DNB. Ook hebben activisten er een presentatie gegeven tijdens een „meet the expert-sessie”.

Bij de Rabobank hebben verschillende bestuurders met mensen van Extinction Rebellion gesproken, onder wie ex-bestuursvoorzitter Wiebe Draijer. „Die gesprekken verliepen op zich goed”, al zou de actiebeweging „feitelijk onjuiste statistieken” aanhalen over megastallen en de winst uit veeteelt, volgens de Rabobank.

De Pensioenfederatie, koepel van pensioenfondsen, heeft kort na de landelijke verkiezingen in maart 2021 gepraat met Extinction Rebellion. „We hebben aangeboden samen te werken in de formatieperiode om de urgentie van de problemen aan te geven”, zegt een woordvoerder. Ook had Extinction Rebellion een werkconferentie over de financiële sector en het klimaat van de Nederlandse Vereniging van Banken kunnen bijwonen. Daar is de beweging niet op ingegaan, zegt hij.

Vertrouwelijk is Extinction Rebellion weleens benaderd door werknemers van bijvoorbeeld een oliebedrijf en een grote gemeente, zegt Wittkamp. „Hoe kunnen wij duurzaamheid bij ons hoger op de agenda krijgen, vragen ze dan.”

In september vorig jaar had Extinction Rebellion een gesprek met klimaatminister Rob Jetten (D66) en staatssecretaris Marnix van Rij (CDA) van de Belastingdienst. Iedereen moet meedoen voor een duurzame toekomst, zei minister Jetten toen, volgens activist Lucas Winnips. „Daar sprongen wij bovenop. Onze eis is een eerlijke overheid. Dus wij zeiden: als u nou eens goed gaat communiceren over hoe groot de bedreiging is van klimaatverandering, dan gaan mensen vanzelf langs de deuren om te zeggen hoe erg het is.”

„Minister Jetten schetst regelmatig de zeer ernstige gevolgen van klimaatverandering”, reageert zijn woordvoerder.

Media-aandacht

„Het gaat hand in hand”, vertelt rebel Bart Budding uit Rotterdam. Hij zit in de lokale groep political strategy and change met zo’n twaalf mensen. „Hoe groter de acties, des te meer media-aandacht en leverage we krijgen. Maar we krijgen pas iets in beweging als we ook aan tafel zitten.”

„Wij spreken de overheid aan op haar zorgplicht voor het klimaat”, vult activist Lynn Vanheule uit de Rotterdamse groep aan. „Die boodschap moet wel landen bij de mensen die de besluiten nemen.”

Vorige week bijvoorbeeld bezetten zo’n honderd demonstranten van Extinction Rebellion enkele uren de Erasmusbrug in de stad. Het protest tijdens de Wereldhavendagen was tegen de Rotterdamse haven, de meest vervuilende van Europa.

Lees het artikel Een cursus actievoeren bij Extinction Rebellion: arrestatieles voor nette mensen

En deze week waren activisten Vanheule en Budding in het stadhuis voor een kennismakingsgesprek met de Rotterdamse klimaatwethouder Chantal Zeegers (D66). „Open en inhoudelijk”, noemt Zeegers dat gesprek. „Ik praat met iedereen, ook ontkenners van klimaatverandering.”

De grootse fractie in de raad, Leefbaar Rotterdam, was niet te spreken over de bezetting van de Erasmusbrug. „Waterkanon erop! Wegspuiten die handel”, twitterde de partij. Datzelfde Leefbaar stond afgelopen januari wel open voor een gesprek met de klimaatactivisten. De beveiliging van het stadhuis doorzocht eerst goed hun tassen, vertelt Vanheule.

„Wij hebben een open grondhouding. Zij wilden weten hoe hier de hazen lopen”, zegt Thijs Pince van der Aa, een van de twee beleidsmedewerkers van Leefbaar die bij het gesprek was. „Wij keuren wel nog steeds onwijs af wat ze doen.”

Afschrikken

De landelijke groep ‘politieke vertegenwoordiging’ heeft een kern van zo’n twaalf actieve mensen en twintig eromheen. Wekelijks wordt er digitaal vergaderd, een paar keer per jaar samen gegeten.

Tijdens een digitale „integratiesessie” op 22 augustus, die deze krant mocht bijwonen, sluit een groepje nieuwe mensen aan, vanuit Amsterdam tot Maastricht. „Elke keer als wij met politici of Haagse instituten praten, krijgen we de vraag: zijn jullie niet bang dat jullie acties mensen afschrikken?”, vertelt Wittkamp tijdens de sessie. „Welnee, zeggen wij dan. Wij zijn er niet om populair te worden. Wij propageren radicale eerlijkheid. Dus die acties komen we heel graag toelichten.”

Extinction Rebellion heeft geen politieke agenda, zegt Wittkamp. „Wij zijn niet voor ijsberen, of zoiets. We zijn voor de maatschappij als geheel, voor de toekomst en het leven. Daarin sluiten we geen compromissen. Wij verbinden ons ook niet aan groepen die dat doen.”

Tegelijkertijd zeggen klimaatactivisten dat ze bewust lid worden van politieke partijen, om mee te praten en invloed uit te oefenen. Soms van meerdere, progressieve partijen tegelijk, zoals GroenLinks, Volt, D66 en de Partij voor de Dieren. „Je kunt van binnenuit makkelijker meesturen dan van buitenuit”, zegt Wittkamp. „We willen ook het liefst dat mensen lid worden van de VVD. Maar ja, dat zijn grote drempels voor veel mensen.”

De PvdD kreeg er sinds begin dit jaar 3.650 leden bij en zit nu op 28.850 leden. Dat is niet zomaar aan Extinction Rebellion toe te schrijven, zegt een partijwoordvoerder, en ook niet te controleren. Hij verklaart de ledengroei aan de hand van toenemend klimaatbewustzijn.

Als partijlid maak je wellicht gemakkelijker een afspraak met een politicus, denken ze bij Extinction Rebellion. De klimaatbeweging denkt landelijk en lokaal soms ook mee met partijen over moties, vertellen zowel Wittkamp als Budding.

Over de Tweede Kamerverkiezingen in november heeft de groep ‘politieke vertegenwoordiging’ ook nagedacht. Vooraf invloed uitoefenen op verkiezingsprogramma’s kost veel tijd, was de conclusie. Wittkamp: „Het is veel efficiënter om te zorgen dat er goede amendementen komen is als de programma’s er zijn.”

Wel heeft Extinction Rebellion politieke partijen enkele „uitgangspunten” voor hun verkiezingsprogramma’s gemaild: stop fossiele subsidies, begin met herstelbetalingen aan landen die klimaatschade lijden, en laat burgers via een burgerberaad beslissen over het klimaatbeleid.

Op die burgerberaden heeft Extinction Rebellion haar hoop gevestigd. Het is een uitbreiding van de democratie, waarbij burgers de overheid helpen bij complexe problemen. Een groep ingelote burgers buigt zich over een vraagstuk, laat zich informeren door deskundigen, en brengt advies uit. Landelijk is zo’n nationaal burgerforum klimaat- en energiebeleid in voorbereiding. In meerdere steden zijn of komen burgerberaden, zoals het Burgerberaad Klimaat in Rotterdam in 2024.

Belangrijk hierbij is dat burgers zelf de probleemanalyse of het vraagstuk mogen bepalen, zegt Wittkamp. Dit punt gaf hij PvdD-Kamerlid Christine Teunissen in juni nog mee tijdens een commissiedebat over het landelijke burgerforum, zij bracht het in tijdens het debat. „Dat lijkt mij gewoon een heel goed idee”, reageerde klimaatminister Jetten.

„Dat is voor mij ook fijn tijdens het debat, dat mensen even meekijken”, reageert Teunissen. „Dus in die zin hebben we samen opgetrokken, in dat ene punt.”

„De politiek gaat de klimaatcrisis uiteindelijk niet oplossen, want partijen sluiten altijd compromissen”, zegt Wittkamp. Maar wat als een burgerberaad ook niet besluit tot radicale ingrepen tegen klimaatverandering? „Ik kan me niet voorstellen dat geïnformeerde mensen zonder electorale- of bedrijfsbelangen het maar laten gebeuren. Maar dan kiezen we er bewust voor snel in de afgrond te vallen.”