Wie dacht dat de Europese Unie haar defensieprobleem had opgelost en de financiering rond had met de uitnodiging van Ursula von der Leyen aan alle EU-landen om de komende jaren 800 miljard euro te gaan lenen, komt bedrogen uit. In het Pools Legermuseum, in de oude citadel van Warschau, valt zaterdag te horen dat de zoektocht naar geld pas net is begonnen.
„Een groeiend aantal landen gelooft dat verdere stappen nodig zijn”, zegt de Poolse minister Andrzej Domanski, nadat hij even daarvoor een vergadering van de EU-ministers van Financiën heeft voorgezeten. Naast hem knikt de Eurocommissaris voor Economische Zaken, Valdis Dombrovskis: „Ook wij staan ervoor open om voorbij de bestaande initiatieven te kijken.”
Het nieuwste plan: een club van vrijwillige landen van binnen en buiten de EU, die wapens samen gaan aankopen en mogelijk ook samen gaan beheren. Dat moet leiden tot efficiënter inkoopbeleid en zal, via een nieuwe financiële constructie, behapbaarder zijn voor landen met hoge schulden. Of Nederland aan zo’n club zal meedoen, blijkt in Warschau, hangt af van de voorwaarden.
Lidmaatschap
Feitelijk staan de ministers van Financiën die elkaar zaterdag troffen al maanden voor hetzelfde probleem: ze doen hun best om de nieuwe defensiewensen van Europa financieel haalbaar te maken, maar de meesten hebben maar weinig ruimte op hun eigen begroting om jaar in jaar uit pijnloos vele extra defensiemiljarden vrij te maken.
Vorige maand werden de Europese regeringsleiders het in Brussel in sneltreinvaart eens over een groot herbewapeningsplan, ReArm Europe. Dat plan speelt alvast meer geld vrij door extra leenruimte te scheppen en via goedkope leningen van de Europese Commissie. Maar veel landen zoeken nog naar manieren om efficiënter in te kopen en zich minder diep in de schulden te steken.
Lees ook
Europese Commissie komt met herbewapeningsplan voor 800 miljard, inclusief politiek gevoelige gezamenlijke leningen
Op het initiatief van Polen, dat het roulerende EU-voorzitterschap in handen heeft, stelde de Brusselse denktank Bruegel een rapport met de mogelijkheden op. Daarin wordt het opzetten van een nieuw initiatief, buiten de vaste vorm van de EU om, als meest wenselijke optie neergezet.
Dat ‘Europese Defensiemechanisme’ (EDM) kan het geld van de deelnemende landen direct inzetten om aankopen te doen, en ook als onderpand gebruiken voor leningen – gezamenlijk lenen ligt dus opnieuw op tafel. Landen als het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen en Oekraïne kunnen ook meedoen, terwijl EU-lidstaten, zoals Hongarije, de ruimte hebben om dat niet te doen.
Het is de bedoeling dat de investeringen zoveel mogelijk belanden bij de deelnemers, zodat hun industrie optimaal van de nieuwe golf aan defensiegeld profiteert. Het model dat Bruegel voor ogen heeft, zou zich in de eerste plaats richten op strategische en grensoverschrijdende aankopen waarvoor coördinatie logisch is, zoals satellieten en luchtverdedigingssystemen.
Kopgroep
Het eerste grote voordeel van zo’n nieuwe defensieclub, aldus Bruegel, is dat het centraal inkopen van wapens veel efficiënter is dan als landen los van elkaar hun defensie-investeringen opkrikken. Nu kent Europa een scala aan verschillende tanks en wapensystemen, doordat landen steeds afzonderlijk opereren bij het aankopen van nieuw materiaal.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130782985-ea8657.jpg|https://images.nrc.nl/HIDyTC5PrceC4uQGcTLR1Hd7oY4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130782985-ea8657.jpg|https://images.nrc.nl/-xTiE7-dN3LOUeDMW4Nk9zc8aFI=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130782985-ea8657.jpg)
Foto Marcin Obara/EPA
Dat is ook de reden dat Nederland niet afwijzend tegenover het voorstel staat, zegt Eelco Heinen. De Nederlandse minister van Financiën is over een aantal onderdelen zelfs uitgesproken enthousiast: „Als je dit harmoniseert in Europa en gezamenlijk inkoopt, dan kan je enorme schaalvoordelen gaan halen, meer veiligheid voor dezelfde euro.”
Dat het geld niet via de EU zou worden verdeeld, maar via een aparte club, ziet Heinen niet als een probleem. Integendeel: waar de Europese Commissie tot op zekere hoogte de macht heeft om zijn zin door te drukken, krijgt zo’n nieuw model waarschijnlijk „meer veiligheidskleppen” ingebouwd waarmee Nederland zaken kan blokkeren die het niet ziet zitten, aldus de minister.
De deelname van andere landen – de Britten voorop – beziet Nederland ook positief. Onlangs bleek al dat Nederland met het VK en enkele andere landen had overlegd over een vergelijkbaar Brits initiatief. Ook daarbij zou een kopgroep van welwillende landen samen wapens gaan inkopen.
Het Bruegel-rapport beschrijft nog een ander voordeel: een Europees Defensiemechanisme kan zelfstandig geld lenen en materieel aanschaffen, zonder dat er extra schuld op de nationale begrotingen verschijnt. De landen die mee willen doen, zouden een soort lidmaatschapsgeld betalen om mee te doen en als aandeelhouder aan tafel te zitten. Ook de Europese Commissie zou zo aan kunnen schuiven, al ligt dat bij een deel van de enthousiaste landen gevoeliger.
Over de financiering valt bij Nederland meer aarzeling te horen, zeker als er geleend wordt van het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), een fonds dat tijdens de eurocrisis werd opgericht om noodlijdende landen te hulp te schieten. Dit is een van de opties die Bruegel oppert. Het ESM zelf ziet dat wel zitten, Heinen niet. „Als je kijkt waar het in de wereld nu naartoe gaat, zijn we blij dat we zo’n construct hebben en zeg ik: laten we dat niet hiervoor gaan aanspreken.”
Nederland lijkt daarin dit keer minder alleen te staan dan in zijn gesmoorde verzet tegen ReArm Europe. De Duitse minister van Financiën, Jörg Kukies, zegt even verderop dat hij gezamenlijke leningen niet per definitie afwijst, maar nu nog geen duidelijke onderbouwing heeft gezien.
De door Bruegel gedroomde Europese herbewapeningsclub is nog lang geen feit, wordt in Warschau duidelijk. De grootste voorstanders zitten nu vooral in Oost-Europa. „De meest zenuwachtige landen zijn het meest positief”, zo vat een diplomaat in de wandelgangen de verhoudingen samen. Dat kan ook verklaard worden door een bonus die Bruegel voor deze landen voorstelt: landen die grenzen aan Rusland en Wit-Rusland zouden renteloos moeten kunnen lenen, evenals de landen met de hoogste defensiebudgetten.
