Europese leiders gingen vrijdag demonstratief om de Oekraïense president Volodymyr Zelensky heen staan en voerden, voor zover mogelijk, de druk op Rusland op om vredesbesprekingen alsnog serieus te nemen. Veel leiders zijn ervan overtuigd dat Poetin op dit moment helemaal niet wil onderhandelen. Om Moskou écht onder druk te zetten, zouden Europa en de VS samen moeten optrekken.
Nadat de besprekingen tussen delegaties van Oekraïne en Rusland in Istanbul op vrijwel niets waren uitgedraaid, spraken de regeringsleiders van het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en Polen met de Oekraïense president Zelensky en belden met de Amerikaanse president Trump. Na afloop zei de Britse premier Keir Starmer namens de groep: „De Russische positie is absoluut onacceptabel, en dat niet voor de eerste keer.”
Op de dag van het Rusland- Oekraïne-overleg in Turkije waren staatshoofden en regeringsleiders uit heel Europa bijeen in Albanië voor een ééndaagse ontmoeting in het kader van de Europese Politieke Gemeenschap, een halfjaarlijks overleg van 47 landen dat na de grootschalige inval Rusland werd opgericht. Nadat de gastheer, premier Edi Rama, op de rode loper door de knieën was gegaan voor de Italiaanse premier Giorgia Meloni maakten de leiders zich op voor een dag van vergaderen en ontmoetingen à deux. Bovenaan ieders agenda: de oorlog in Oekraïne.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132354436-aff420.jpg|https://images.nrc.nl/TywH2l--ci2eTp2NdY5m0h27lqY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132354436-aff420.jpg|https://images.nrc.nl/IFINOGzcd-2RXY7p5b_wJjFnNPw=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132354436-aff420.jpg)
Foto Valdrin Xhemaj/Reuters
„Ik denk dat Poetin een fout maakte door een delegatie van laag niveau te sturen”, zei NAVO-baas Mark Rutte. „De bal ligt duidelijk op zijn helft. Hij moet vrede serieus nemen. De druk is nu op Poetin.” Volgens EU-buitenlandchef Kaja Kallas speelt Poetin spelletjes. EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zei: „President Zelensky was bereid tot een ontmoeting, maar president Poetin kwam niet opdagen, dat laat zien wat hij werkelijk denkt.”
Op de vraag of hij denkt dat Poetin echt vrede wil zei premier Dick Schoof „Nou ja, dat is een interessante vraag. Je zou langzamerhand gaan denken dat ze dat niet willen. Ik denk dat het daarom zo belangrijk is om de druk te blijven opvoeren. Het is niet acceptabel dat deze oorlog doorgaat, laat staan dat Oekraïne uiteindelijk onder Russische overheersing komt.”
Sancties
De vraag is tot hoever Europese leiders bereid en in staat zijn om te gaan om druk te zetten. Deze week werden EU-landen het in principe eens over een zeventiende sanctiepakket, waarin onder andere de schaduwvloot wordt aangepakt, waarmee Rusland oliesancties probeert te omzeilen. Dit komt na het zestiende pakket van februari. De Europese sancties verzwakken weliswaar de Russische economie maar zijn bij lange na niet zwaar genoeg gebleken om Poetin op andere gedachten te brengen.
Von der Leyen kondigde in Tirana aan dat er gewerkt wordt aan een nieuw pakket dat onder andere maatregelen op financieel gebied moet bevatten én het sanctioneren van de twee Nord Stream-leidingen. De leidingen, door de Oostzee brachten voor de oorlog Russisch gas naar Duitsland maar werden na de invasie gesaboteerd.
Recentelijk waren er geruchten dat Rusland in het kader van een akkoord de leidingen weer in gebruik wil nemen. De sancties zijn bedoeld om dergelijke initiatieven de pas af te snijden.
Zelensky was er rond het middaguur al niet gerust op dat de gesprekken in Istanbul succesvol zouden verlopen. Poetin heeft „leeghoofden” gestuurd die geen mandaat hebben om echte te beslissingen te nemen, zei hij. Voor Zelensky is de lakmoesproef de vraag of Rusland wil praten over een staakt-het-vuren. Komt het daar niet van, dan is dat, zei Zelensky, het bewijs dat Poetin niet in diplomatie geloofd. „Onze eerste prioriteit is een volledig en eerlijk staakt-het-vuren. Dit moet onmiddellijk gebeuren om het moorden te stoppen en een stabiele basis te scheppen voor diplomatie. En als de Russische vertegenwoordigers niet eens akkoord kunnen gaan met dat staakt-het-vuren dan is het 100 procent duidelijk dat Poetin diplomatie blijft ondermijnen.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132354645-81d59b.jpg|https://images.nrc.nl/4VcAo9RYyqhYTLHoidvMsM2f51s=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132354645-81d59b.jpg|https://images.nrc.nl/R70kJjO3WeKj89YBbedJRZz49JA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132354645-81d59b.jpg)
Foto Adnan Beci/AFP
Toen de regeringsleiders aan de lunch zaten, kwam uit Istanbul het bericht dat de ontmoeting was afgelopen en niets had opgeleverd. Premier Schoof noemde het even later „buitengewoon teleurstellend” dat het overleg niet tot een wezenlijke doorbraak leidde. De delegaties kwamen slechts overeen opnieuw krijgsgevangen uit te wisselen en elkaar voorstellen voor een staakt-het-vuren te sturen. „Het is een klein stapje, maar natuurlijk niet genoeg. Er moet gewoon en staakt-het-vuren komen.”
Senator Lyndsey Graham
Ondanks de teleurstelling en de ferme woorden viel in Tirana op dat Europa in deze situatie weinig vermag. Sancties van betekenis kunnen eigenlijk alleen in samenspraak met VS opgelegd worden. De Republikeinse senator Lindsey Graham heeft een voorstel voor een zwaar Amerikaans sanctiepakket in voorbereiding en sprak daar deze week in Turkije over met Europese politici. Of Trump echt zo ver zal gaan is gezien zijn softe houding tegenover Poetin evenwel twijfelachtig.
Wel lijkt het erop dat het Witte Huis Europa iets vaker bij de Oekraïne-besprekingen betrekt. Voorafgaand aan de onderhandelingen in Istanbul bijvoorbeeld sprak minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio met de nationaal-veiligheidsadviseurs van de grote EU-landen. President Trump denkt dat het pas tot een doorbraak zal komen als hij met Poetin om tafel heeft gezeten.
