Europa heeft gelukkig niet aan smeekbedes van banken toegegeven

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Banken Sinds de financiële crisis van 2008 staan Nederlandse banken onder verscherpt toezicht. Dat betaalt zich nu uit, ziet Dirk Schoenmaker.







Foto Kim van Dam / ANP / Hollandse Hoogte

Het faillissement van Silicon Valley Bank afgelopen weekend leidt tot grote onrust in de bancaire sector. Het laatste ‘ongeluk’ is Credit Suisse, de Zwitserse bank die er al langer slecht voorstond. Toch is er geen reden voor paniek. De Nederlandse en Europese banken zijn vooralsnog schokbestendig. Het financiële systeem staat namelijk onder verhoogde dijkbewaking.

In 2008 kwam het financiële systeem, dat gebaseerd is op vertrouwen, zwaar onder druk te staan en vormde het faillissement van Lehman Brothers de genadeklap. Dit leidde tot de grootste financiële crisis sinds de depressie van de jaren dertig. Maar een parallel is niet te maken. Nu de centrale banken de rente in versneld tempo verhogen, komen de lijken bovendrijven. De situatie is nu anders dan in 2008: de kapitaaleisen zijn hoger en het toezicht is versterkt.

Hoe konden banken in de Verenigde Staten afgelopen weekend dan toch failliet gaan? Silicon Valley Bank (SVB) en het eveneens omgevallen Signature Bank zijn middelgrote banken. Banken onder de 250 miljard dollar staan in de VS onder lichter toezicht dan de grote banken, die hogere kapitaaleisen hebben en jaarlijkse stresstests moeten ondergaan. SVB is ten onder gegaan aan ouderwets renterisico. De bank had staatsobligaties op de balans die in waarde daalden door de renteverhogingen van de Federal Reserve, de Amerikaanse centrale bank, terwijl SVB dit renterisico niet had afgedekt. Afgelopen vrijdag begon vervolgens een razendsnelle bank run, waarbij depositohouders hun geld overmaakten naar andere banken.


Lees ook: Vertrouwen in banken daalt, inflatie stijgt: de gevolgen van het SVB-debacle

‘Bail in’

De Amerikaanse overheid heeft bij beide banken ingegrepen om de deposito’s, óók de onverzekerde deposito’s boven de 250.000 dollar, te garanderen. Veel tech start-ups in Silicon Valley hadden hun geld bij SVB staan. Bij een mogelijk verlies op hun deposito zouden ze hun personeel aan het einde van de maand niet meer kunnen betalen. Dat wilde de overheid voorkomen.

Dit betekent dat ‘bail in’ van onverzekerde deposito’s niet heeft gewerkt. Na de crisis spraken bankentoezichthouders af zich te beperken tot de verzekerde deposito’s. Onverzekerde deposito’s zouden in de verliezen delen. Veel academici hadden al voorspeld dat dit voornemen niet realistisch was: want in een crisis willen autoriteiten de onrust bezweren.

In Amerika is er op dit moment geen overslag naar de grote banken, die beter gekapitaliseerd zijn en onder zwaarder toezicht staan. In Europa is Credit Suisse, een grote bank onder zwaarder toezicht, wél getroffen. Maar Credit Suisse wordt al langere tijd geteisterd door schandalen en grote verliezen; de Zwitserse bank staat bekend als zwakke broeder. Zoals het vaak gaat bij zwakke broeders, zoeken die een rijke oom op. Dat was in dit geval een Saoedische bank die eerder een belang van bijna 10 procent in Credit Suisse had genomen. Een groter belang zit er niet in voor de Saoedische bank omdat dan zwaardere regels gelden. Toch leidt de op zich logische weigering van de Saoedische grootaandeelhouder om zijn aandelenpakket uit te breiden nu tot paniek, met terugtrekking van deposito’s bij Credit Suisse. De Zwitserse centrale bank heeft inmiddels een noodkrediet van 54 miljard dollar verstrekt.

Smeekbedes van banken

De hamvraag is hoe we de stabiliteit van de Nederlandse en Europese banken moeten inschatten. De hervormingen na de financiële crisis hebben tot hogere kapitaaleisen en overheveling van het toezicht naar de ECB geleid. Dit ECB-toezicht is, net als in de VS voor de grote banken, zwaarder dan voorheen. De uitgangsituatie is dus beter dan tijdens de crisis van 2008-2009.

Toch waart er onrust rond onder de Europese banken, die 10 tot 15 procent in waarde zijn gedaald op de aandelenbeurzen. De ECB heeft verhoogde dijkbewaking ingesteld; ontwikkelingen bij banken worden nauwlettend in de gaten gehouden en de leningen van banken aan Credit Suisse zijn in kaart gebracht. Tot op heden is er echter geen reden voor de paniek die zich nu lijkt voor te doen op financiële markten. De versterking van toezicht en verhoging van kapitaaleisen – indertijd tegen de zin van de banken– betalen zich nu terug.

Wel zijn er lessen te trekken. De middelgrote banken in de VS stonden onder verlicht toezicht. Het is nu overduidelijk dat dat ten onrechte was; de eisen moeten over de hele linie scherp zijn. Europa heeft gelukkig niet aan de smeekbedes van banken toegegeven. De tweede les is dat zachte heelmeesters stinkende wonden maken. De Zwitserse toezichthouder had eerder en steviger moeten ingrijpen bij het kwakkelende Credit Suisse. Redding zoeken bij een grote aandeelhouder (zoals indertijd Barclays in het Midden-Oosten) moet een alarmsignaal zijn.

Related Posts

Column | Hoe serieus is de ‘serieuze belofte’ van het kabinet in spe?

Het hoofdlijnenakkoord van het kabinet-in-wording begint met een gedicht. „Nederland is een prachtig land./ Een land om trots op te zijn.” En zo gaat het nog een beetje door, totdat er onverwacht een lange zin volgt. „Politiek en bestuur hebben ondanks goede bedoelingen de afgelopen jaren steken laten vallen, door de zorgen van mensen niet altijd serieus te nemen.”

Ik moest lachen om dat „ondanks goede bedoelingen”. Je ziet Yesilgöz al aan de onderhandelingstafel: „We bedoelden het goed! Dat moet er wel echt in!”

Maar de kern van die zin is natuurlijk de impliciete belofte dat de formerende partijen, anders dan vorige kabinetten, de zorgen van mensen altijd serieus gaan nemen. De vraag is: moeten wij die belofte op onze beurt serieus nemen?

Allereerst: ‘de zorgen van mensen’ is een vage term. Niet iedereen heeft dezelfde zorgen. De mensen die zich zorgen maken om politieke verruwing, schending van mensenrechten en symboolpolitiek worden door dit nieuwe kabinet niet bediend. Maar goed, de passage zal wel gaan over de zorgen van de kiezers die al jaren op drift zijn en die nu de PVV en NSC groot hebben gemaakt. De volgende vraag is: wat betekent het om deze kiezers serieus te nemen?

Even een omweg via een andere publicatie: het boek Stuurloos van de Volkskrant-journalist Kustaw Bessems, dat vrijdag verscheen. Bessems deed jarenlang onderzoek naar goed bestuur, en concludeert dat er nog een heleboel misgaat bij de overheid. Kijk naar de Toeslagenaffaire, maar ook naar het ad-hocbeleid tijdens de coronacrisis. Rode draden in het boek zijn groepsdenken, opportunisme en gebrek aan inlevingsvermogen – heel menselijke eigenschappen die ook bij politici en ambtenaren voorkomen, en die leiden tot ondermaatse besluitvorming.

Een voorbeeld hiervan is kortetermijndenken. „Wil je meer zijn dan speelbal van gebeurtenissen, dan moet je verder vooruitkijken dan een kabinetsperiode of de volgende verkiezingen”, schrijft Bessems. Dat is in het huidige politieke klimaat bijna onmogelijk, weet hij uit ervaring: hij verloor veel illusies in zijn tijd als politiek redacteur in Den Haag. „Vaak was er éérst de gewenste beeldvorming en pas daarna werden er voorstellen bij bedacht.”

Bessems’ boodschap lijkt mij essentieel voor wie de zorgen van mensen graag serieus neemt. Politici en bestuurders moeten niet meesurfen op de emoties van burgers, maar proberen de oorzaken ervan te doorgronden en (voor zover wenselijk en mogelijk) te verhelpen. Daarvoor is het ook nodig kritisch naar jezelf te kijken.

Gaat het nieuwe kabinet dit doen? De paragraaf over goed bestuur ziet er ambitieus uit, met plannen om de algemene bestuursdienst te hervormen en ervoor te zorgen dat burgers makkelijker een ambtenaar te spreken krijgen. Helaas moet er tegelijk op de ambtenarij 22 procent bezuinigd worden. Hoe gaat dat samen? Dat mag de extraparlementaire minister bedenken.

In de rest van het akkoord lijkt de beeldvorming vaak centraler te staan dan goed bestuur. De tekst is op sommige gebieden heel gedetailleerd en zegt op andere juist niks. Wél een verhoging van de maximumsnelheid en hogere btw op boeken en concerten, geen woord over het pensioenstelsel. Dit maakt geen samenhangende en doordachte indruk.

Ook opvallend zijn de maatregelen die de ‘zorgen’ van burgers aantoonbaar niet oplossen. Verlaging van het eigen risico is duur en zal leiden tot hogere premies. Het klinkt leuk, maar niemand schiet er iets mee op. Nog zoiets is het terugdraaien van de spreidingswet. Dat leidt niet tot minder vluchtelingen, wel tot een oneerlijke spreiding van de lasten.

Het ergste is dat er niet serieus lijkt te zijn nagedacht over langetermijnproblemen. Voor de betaalbaarheid van de zorg, die een kwart van de begroting inneemt, zijn bijvoorbeeld geen plannen. Of toch wel: er moet een „hoofdlijnenakkoord” komen voor de „beheersbaarheid van de zorguitgaven en de kwaliteit van de zorg”. Wie moet dat akkoord sluiten? Dat staat er niet.

Nu is het nieuwe kabinet qua kortetermijndenken geen uitzondering. Bessems denkt zelfs dat er in deze eeuw maar één keer grondig is vooruitgedacht door de politiek: met het programma Ruimte voor de Rivier, dat toekomstige overstromingen moest voorkomen. Maar van een kabinet dat de zorgen van de kiezers eindelijk serieus gaat nemen verwacht je toch iets meer ambitie.

Alles bij elkaar maakt het een nogal… ja, onserieuze indruk. Het lijkt alsof het nieuwe kabinet mensen vooral het gevóél wil geven dat het ze serieus neemt. Straks mogen ze 130 rijden en zich verkneukelen over dure museumkaartjes voor de elite. Ooit komen ze erachter dat dit kabinet niet écht met de toekomst bezig was. Maar dan zijn de vier vogels alweer gevlogen.

Floor Rusman ([email protected]) is redacteur van NRC


Column | Invloed heb je in Europa als je niet het probleem bent, maar deel van de oplossing

In 2020 vroeg een Europese denktank beleidsmakers in heel Europa wie ze het eerst zouden bellen als ze iets wilden doordrukken of blokkeren in Brussel. Op de eerste plaats kwam Berlijn, op de tweede Parijs. En wie werd er als derde genoemd?

Juist, Den Haag. Nederland werd gezien als een land dat flink boven zijn gewicht bokste. Een land midden op de as tussen Parijs en Berlijn, dat daarnaast nog allerlei coalities optuigde binnen de EU – met de nordics over financiën en de begroting, met West-Europese landen over klimaat, met de Balten over de transatlantische betrekkingen, enzovoort.

Die derde plaats gaf aan hoe men elders tegen Nederland aankeek: als een constructieve, actieve speler met een groot en divers netwerk. Als je Den Haag aan jouw kant kreeg, was de kans groot dat de Nederlanders anderen uit hun netwerk mee zou nemen.

De grote vraag is nu of Nederland die positie onder de komende regering kan vasthouden. Op basis van het hoofdlijnenakkoord lijkt dat niet erg waarschijnlijk.

De verrechtsing van Nederland is niet uniek. Overal in Europa gaat centrum-rechts coalities aan met radicaal- en extreemrechtse partijen, waarmee centrum-rechts het gedachtengoed van die partijen deels tempert en deels mainstream maakt. In de regel kost dit centrum-rechts stemmen: de VVD verloor stemmen aan de PVV, de Franse Républicains en de Oostenrijkse ÖVP hebben zo enthousiast de rode loper uitgerold voor het Rassemblement national en de FPÖ dat ze zichzelf hebben gemarginaliseerd en de radicalen of extremen sterker hebben gemaakt. Ook de centrum-rechtse familie in Europa, de Europese Volkspartij, schuift naar rechts op. Vroeger werd alles wat ter rechterzijde van de EVP stond genegeerd en gemarginaliseerd. Nu probeert de EVP alles wat nog rechtser is in twee kampen te splijten: één kamp met partijen die anti-Russisch, pro-Atlantisch en pro-euro zijn (zoals Fratelli d’Italia van de Italiaanse premier Meloni), met wie zij onder voorwaarden wil samenwerken, en één kamp van partijen die Rusland steunen en anti-Amerikaans en anti-euro zijn (zoals de AfD), die zij wil isoleren. Als de PVV in dat laatste clubje blijft, good luck voor de firma Nederland.

Een Europa met meer rechtse regeringsleiders en europarlementariërs, zeggen sommigen, staat toch welwillender tegenover een Nederlandse regering met de PVV erin dan tijdens de gedoogconstructie (2010-2012), toen Geert Wilders dicteerde hoe ver het kabinet in Brussel kon gaan? Niet noodzakelijkerwijs. Europa is enorm veranderd in de tussentijd. Alles draaide toen om geld, nu draait alles om veiligheid. Dat gaat niet alleen over Europese defensie en steun voor Oekraïne, het terrein waarop het hoofdlijnenakkoord duidelijk Europees is, maar in de huidige geopolitieke turbulentie ook over talloze andere zaken: de euro, migratie, interne-marktkwesties, visserij, klimaatbeleid. Amerika, Rusland, China en anderen gebruiken alles als strategisch wapen. Daarmee krijgen deze onderwerpen ook voor Europa een strategische dimensie – leuk of niet.

Giorgia Meloni riep tijdens haar verkiezingscampagne vooral: „Stop de boten!” Als premier begreep ze dat ze zo geen boot zou stoppen. Dus smeedde ze akkoorden met tegenstanders op het migratiedossier, zoals Nederland. Zo plaatste zij zich, zoals premier Rutte deed toen Nederland na Brexit zwak stond in Europa, in het hart van de Europese besluitvorming. Niet door iedereen voor voldongen feiten te plaatsen, maar door zich als partner op te stellen. Nu is Meloni een van de kingmakers in Europa.

Als je meteen al begint over opt-outs op asiel- en migratiegebied, scepsis over de uitbreiding en kortingen op de Europese begroting in een tijd waarin landen constant méér Europa vragen (veiligheid kost geld!), bezorg je anderen hoofdpijn.

Invloed heb je in Europa als je niet het probleem bent – problemen hebben Europese regeringen genoeg – maar deel van de oplossing.

Caroline de Gruyter schrijft wekelijks over politiek en Europa.


Opinie | In de asielstrategie van Wilders zijn de contouren van een extreem-rechtse maatschappijvisie zichtbaar

In het Hoofdlijnenakkoord dat afgelopen donderdag werd geopenbaard, presenteert het aanstormende (radicaal-)rechtse kabinet met trots „het strengste toelatingsregime voor asiel en het omvangrijkste pakket voor grip op migratie ooit”. Of dat echt zo is en of je daar trots op moet zijn, is de vraag. Zo verklaarde het vierde kabinet Colijn op 7 mei 1938 vluchtelingen „als ongewenscht element voor de Nederlandse maatschappij”. Wat in de praktijk betekende dat alle joodse Duitsers, want per definitie vluchtelingen, de toegang werd geweigerd.

Zover is het nu nog niet. De formerende partijen zeggen het Vluchtelingenverdrag niet op, maar – anders dan het kabinet Colijn – stellen zij migratie wel voor als een van de kernproblemen waar Nederland momenteel mee kampt. Er worden weliswaar twee bladzijdes gewijd aan het terugdringen van arbeidsmigranten en buitenlandse studenten, met wat vrome woorden over het bestrijden van malafide uitzendbureaus, maar bijna driekwart van de tekst betreft asielzoekers, hoewel die slechts 10 tot 12 procent van de immigratie uitmaken. Bovendien valt op dat waar de voorstellen met betrekking tot de beperking van arbeidsmigranten en studenten zich vooral richt tegen werkgevers en universiteiten, bij asiel de vluchtelingen zelf het volle pond krijgen. Zij worden voorgesteld als een welhaast existentiële bedreiging voor Nederland en aangewezen als de oorzaak van zowel de woningnood, bestaansonzekerheid als de druk op de zorg en het onderwijs.

Testosteronbommen en asieltuig

Dat de pijlen op de meest kwetsbare groep migranten wordt gericht komt niet onverwacht. Zij vormen (samen met Marokkaanse Nederlanders en moslims) het belangrijkste politieke kapitaal van Wilders, zoals onder meer blijkt uit een kleine greep uit zijn alarmistische en vooral dehumaniserende taalgebruik van de afgelopen vijftien jaar: ‘testosteronbommen’, ‘asieltuig’, asielplaag’,’ islamitische invasie’.

Op grond van deze stigmatiserende beeldvorming kondigden de formerende partijen al op 22 april aan te overwegen asiel tot een nationale crisis uit te roepen en een tijdelijke asielstop in te stellen, mochten ze een regering gaan vormen. Volgens de politicologen Esmee Bakker en Léonie Jonge past deze framing precies in Wilders radicaal-rechtse draaiboek en zijn crises niet zozeer de oorzaak van de opkomst van de PVV en aanverwante partijen, maar een van de centrale onderdelen van hun politieke gereedschapskist. Met als recept: verzin een crisis (asiel) , wijs een schuldige aan (elite), stel een schijnbaar eenvoudige oplossing voor (asielstop) en roep jezelf uit als redder. En als het dan niet lukt, geef je de elite de schuld. Succes verzekerd.

Mensonterende toestanden

Een belangrijk element van deze crisismodus is het gebruik van apocalyptisch taalgebruik en het afschilderen van asielzoekers als een plaag die met alle middelen bestreden dient te worden. Zo wordt in het hoofdlijnenakkoord gesproken over een ‘acute noodsituatie’ in Ter Apel waardoor het gerechtvaardigd zou zijn een ‘asielcrisiswet’ in te voeren die de Vreemdelingenwet 2000 voor ten minste twee jaar buiten werking stelt om zo de „asielinstroom te bestrijden”. Verder wordt de spreidingswet ingetrokken, nareizen fors beperkt, en krijgen statushouders geen voorrang meer bij de toewijzing van sociale woningen. Geheel tegen de letter en geest van het Vluchtelingenverdrag hoeven erkende vluchtelingen zelfs niet meer te rekenen op een definitieve vestiging in Nederland. En dit alles gelardeerd met een arsenaal aan repressieve maatregelen waaronder beperking van rechtsbijstand en mobiele (grens)controles.

Dat het aantal asielzoekers in Nederland al jaren rond het Europees gemiddelde ligt, net als het percentage ingewilligde verzoeken (rekening houdend met de samenstelling van de groep) en dat de aantallen momenteel niet hoger zijn dan in de gehele jaren negentig van de vorige eeuw, doet er allemaal niet toe. Evenmin dat de spreidingswet – met klem bepleit door de adviescommissie van het ministerie van Justitie, de VNG en de Raad voor Openbaar Bestuur – juist bedoeld is om de mensonterende toestanden in Ter Apel te voorkomen en de integratie te versnellen.

De ‘acute crisis’ is het gevolg van een al jaren tekortschietend opvangbeleid

De ‘acute crisis’ die Wilders cum suis ons voorhouden is het gevolg van een al jaren tekortschietend opvangbeleid dat bewust aanstuurt op Verelendung en asielzoekers als ideale zondebok gebruikt voor het falend huisvestingsbeleid van de afgelopen kabinetten Rutte. Omdat veel van de aangekondigde maatregelen met opzet indruisen tegen internationale verdragen en Europese wetgeving zal de discussie in de media waarschijnlijk vooral gaan over de ‘haalbaarbeid’ in plaats van over de ‘wenselijkheid’ en daarmee blijven de veel bredere implicaties buiten schot.

Wie namelijk iets beter kijkt ontwaart in het demoniseren van asielzoekers en het schermen met een nationale crisis al gauw de contouren van de extreemrechtse maatschappijvisie. Want met name Wilders weet heel goed dat zijn radicale plannen zullen sneuvelen in de rechtszaal en in Brussel. En, zo zal hij de kiezer voorhouden, dat bewijst dat de elite (met haar „krankzinnig open-grenzen beleid”), de ‘D66-rechters’ en de eurocraten het volk in de kou laat staan.

Lees ook
Harder op asielmigratie; verder geen grote breuklijnen met de kabinetten Rutte als het om de rechtsstaat gaat

NSC-leider Pieter Omtzigt tijdens de formatie. De plannen voor staatsrechtelijke vernieuwingen zijn geheel NSC-geïnspireerd.

Op de langere termijn kan deze strategie van uitholling van de rechtsstaat echter leiden tot wat de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben in 2003 ‘De Uitzonderingsstaat’ noemde, namelijk het politieke punt waar het juridische kader terzijde wordt geschoven, er geen sprake meer is van verantwoording en de dam van individuele vrijheden doorbreekt.

Juist omdat asielzoekers en migranten nauwelijks een stem hebben vormen zij het perfecte doelwit voor een veel bredere extreemrechtse agenda die niets op heeft met de scheiding der machten en rechtsstatelijkheid. Een recept dat rechtse populisten met succes hebben gebruikt in Polen en Hongarije. Of zoals Tom-Jan Meeus op 15 mei in de talkshow Op1 uitlegde: De ‘duidelijkheidscultuur’ („grenzen dicht”) die Wilders in navolging van Fortuyn heeft geïntroduceerd is democratische problematisch want niet te verwezenlijken. Met als gevolg dat zijn kiezers (in alle lagen van de bevolking) teleurgesteld worden en het ressentiment tegen de ‘elite’ alleen maar verder groeit.