N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Uitbreiding NAVO De Turkse president, gesterkt door zijn verkiezingswinst, laat zien dat hij de plaats van zijn land altijd binnen het NAVO-bondgenootschap ziet.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102783448-110ed4.jpg)
„Dit is een historische dag”, zei een zichtbaar opgeluchte NAVO-secretaris generaal Jens Stoltenberg maandagavond in Vilnius. Na maandenlang vastgelopen onderhandelingen gaf de Turkse president Recep Tayyip Erdogan op de valreep van de NAVO-top in de Litouwse hoofdstad toch groen licht voor de toetreding van Zweden tot het westers militair verbond. Het akkoord moet nog langs het Turkse parlement, maar daar heeft Erdogan een meerderheid.
Eerder die dag leek het juist alsof de Turkse leider de duimschroeven verder aandraaide. „Open eerst de weg voor Turkijes lidmaatschap in de Europese Unie, […] dan zullen wij de weg openen voor Zweden”, zei de Turkse president vlak voordat hij het vliegtuig naar Vilnius instapte. Het was een onrealistische eis die de schijn wekte dat Ankara de onderhandelingen wel eens zou kunnen opblazen.
Maar in Vilnius werden de schijnkreukels snel gladgestreken. Eenmaal geland werd Erdogan met open armen onthaald. De president van de Europese Raad Charles Michel deed er een positieve tweet uit over het ‘revitaliseren’ van de Turks-Europese samenwerking, de Zweedse premier Kristersson gaf aan dat Zweden stappen voor Turkijes toetredingsproces tot de EU ‘actief zal steunen’. De toezeggingen zijn weinig concreet, maar voor Erdogan voldoende om de overwinning op te eisen. „Zoals Turkije zei, geschiedde”, kopte de Turkse pro-regeringskrant Sabah dinsdagochtend.
Zweden belooft toetredingsproces van Turkije tot de EU actief te steunen
„Natuurlijk zat dit akkoord eraan te komen”, zegt Timothy Ash, een Britse analist die de Turkse financiële markten in de gaten houdt. Erdogans eerdere onbuigzaamheid was volgens hem pure bravoure, bestemd voor Turkse kiezers tijdens de verkiezingen van mei. „Nu hij die gewonnen heeft, komt hij weer dichter tot het Westen. Turkije ziet zijn plaats uiteindelijk altijd binnen het westers bondgenootschap. Erdogan gebruikt de band met Rusland als tegenwicht tegen het Westen, maar is absoluut niet Poetins schoothondje.”
‘Paard van Troje’
Toch was dat de indruk die de Turkse president bij zijn tegenstanders wekte door de NAVO-toetreding te vertragen. Hoewel Zweden zelfs zijn grondwet aanpaste om antiterreurwetten te verscherpen, en beloofde harder op te treden tegen aanhangers van de PKK (Koerdische Arbeiderspartij), hield Turkije vast aan eisen die simpelweg niet te rijmen vielen met het Zweedse recht, zoals snellere uitlevering van PKK-terroristen en een verbod op demonstraties. Na recente Koranverbrandingen in Stockholm plaatste Ankara nog meer vraagtekens achter toetreding. Het leidde tot speculaties dat Erdogan de NAVO aan het dwarsbomen was vanwege zijn band met Rusland.
„Dit beeld van Turkije als een ‘paard van Troje’ binnen de NAVO klopt niet”, zegt Grady Wilson, Turkije-kenner verbonden aan de Atlantic Council in Washington. „Ankara had specifieke eisen vis-à-vis Zweden, maar is altijd voor het principe van NAVO-uitbreiding geweest. Bovendien is Turkije ondanks zijn relatie met Moskou juist een van de NAVO-lidstaten die Oekraïne sinds het begin van de oorlog de meest concrete steun geboden hebben.”
Wilson wijst op de ontmoeting tussen Erdogan en president Volodymyr Zelensky in Istanbul afgelopen zaterdag. Daarbij sprak de Turkse president zijn steun uit voor Oekraïnes toetreding tot de NAVO, tekende hij een deal voor de levering van meer Turkse drones aan Kyiv, en liet hij Zelensky in Turkije verblijvende bevelhebbers van het Oekraïense Azov-bataljon mee naar huis nemen. Met name dit laatste was een onverwachte uithaal naar Moskou, dat de krijgsgevangenen aan Turkije had overgedragen op voorwaarde dat ze daar tot het einde van de oorlog zouden blijven.
Amerikaanse F-16’s
Ook een mogelijke verbetering in de Turks-Amerikaanse banden is voor Poetin reden tot zorg. Direct nadat Erdogan groen licht gaf voor Zwedens toetreding tot de NAVO, liet het Witte Huis weten werk te zullen maken van de levering van F-16 gevechtsvliegtuigen aan Turkije. Die leveringen waren bevroren vanwege onder andere Turkijes aanschaf van Russische luchtafweer in 2017. Het was een van de vele hoofdpijndossiers tussen Washington en Ankara. Het Amerikaans Congres moet nog over de levering stemmen, maar zelfs senatoren die eerder fel tegen waren, geven nu aan erover te willen praten en zeggen dat er volgende week al een beslissing kan liggen.
„Het Westen heeft nu een kans om Turkije dichter naar zich toe te trekken”, zegt de Amerikaanse analist Wilson. „Dat is cruciaal voor de toekomst van Oekraïne. Niet alleen tijdens de oorlog, maar ook als er vrede komt, want als veruit de grootste NAVO-macht met toegang tot de Zwarte Zee kan Turkije een belangrijke rol spelen in het garanderen van Oekraïens veiligheid.”
Moskou reageert vooralsnog geïrriteerd maar voorzichtig op Erdogans schijnbare toenadering tot het Westen. „Onze Turkse partners kunnen beter geen roze-getinte glazen dragen. Niemand wil Turkije in Europa zien”, zei Poetins woordvoerder deze dinsdag. Eerder vroeg het Kremlin al om ‘opheldering’ over de vrijlating van de Azov-bevelhebbers, maar daarbij benadrukte het ook de ‘dialoog’ met Turkije graag te willen voortzetten.
„Dat is het unieke in de Turks-Russische band”, zegt de Turkse Rusland-kenner Aydin Sezer. „We kunnen lijnrecht tegenover elkaar staan in Syrië, Libië of op zo’n punt als de Azov-strijders, maar de band blijft bestaan. Dat komt niet alleen door de relatie tussen Erdogan en Poetin, zoals het Westen vaak denkt. Het komt door onze economische vervlochtenheid.”
Westerse investeerders
Sezer denkt dan ook niet dat de top in Vilnius of toezeggingen aan Zelensky betekenen dat Turkije van Rusland zal wegdrijven. „Erdogan heeft binnenlandse beweegredenen, hij wil het nieuws van de dag zijn”, zegt Sezer, die vaak te zien is op Turkse oppositiezenders. „Rusland is een gigantische investeerder in Turkije, levert ons gas en stuurt alleen al deze zomer miljoenen toeristen. Het is ondenkbaar dat Ankara die band op het spel zet.”
Diezelfde economische belangen speelden net zo goed een cruciale rol in Erdogans draai in Vilnius, zegt financieel analist Ash. „Een aanhoudend conflict met NAVO-landen was desastreus geweest voor de Turkse markten, die al in zeer zwaar weer verkeren. Bovendien realiseert Turkije zich dat het geld dat het momenteel probeert los te krijgen uit de Golfstaten niet voldoende is. Het heeft westerse investeerders nodig.”
Ook zijn signalen over onderhandelingen met de EU – hoe vaag ook – van groot binnenlands belang voor Erdogan. Hoewel Turkse toetreding tot de EU momenteel ondenkbaar is, heeft Zweden nadrukkelijk aangegeven zich binnen de EU te zullen inspannen voor de modernisering van de douane-unie met Turkije en visa-liberalisering voor Turkse burgers. Met name dat laatste, dat overigens zeker niet direct in zicht is, zou het enorm goed doen onder Turken. Die ondervinden, zeker de laatste tijd, grote moeilijkheden in het bemachtigen van een visum.
Toch werd in Turkije ook cynisch gereageerd op Erdogans fotomomenten met Europese leiders in Vilnius. „Het grootste obstakel in onderhandelingen met de EU zijn niet de andere landen, maar deze regering zelf”, twitterde parlementariër Mustafa Yeneroglu, een voormalig lid van Erdogans AK-partij die overstapte naar de oppositie. „Nadat de regering de rechtsstaat en democratie de rug toe keerde, zijn al deze frasen over het EU-proces verre van serieus.”
