Er is steeds meer verzet tegen zijn Green Deal, maar Frans Timmermans weet dat hij moet doordrukken

Emmanuel Macron wilde het Frans Timmermans zelf even uitleggen, wat hij nou eigenlijk bedoelde met die ‘pauze’. Begin mei riep de Franse president onverwacht op tot een „reglementaire, Europese pauze” op het gebied van milieuwetgeving. Het leidde tot onrust in verschillende EU-landen én in Brussel.

Meteen de ochtend erna hing Macron aan de lijn, zegt Timmermans, met de uitleg „dat hij alleen nieuwe, toekomstige voorstellen bedoelde. Oké, denk ik dan – maar het is wel gezegd. En het effect is dat anderen denken: dat gaan we ook zeggen.”

En ja hoor: twaalf dagen later was het de Belgische premier Alexander de Croo, die eveneens opriep tot een „groene pauze” – dit keer als een heel specifieke aanval tegen de Europese natuurherstelwet. Die wet, waarmee lidstaten verplicht worden veel meer te doen om natuurgebieden te herstellen, ligt in verschillende lidstaten onder vuur.

Er is de afgelopen jaren al enorm veel klimaatwetgeving gepresenteerd. Begrijpt u de roep om zo’n pauze niet ?

„Natuurlijk, ik begrijp dat het gebeurt. Ik hoef bijna niemand meer uit te leggen dat we in een klimaatcrisis zitten en dat we daar iets aan moeten doen. Maar het verdwijnen van insecten en bijen zie je niet. Het gevoel voor urgentie bij biodiversiteit ontbreekt nog. Dus ik snap heel goed dat als de samenleving enorm onder druk staat, na een pandemie, met een oorlog voor de deur, dat het gevoel is: het is allemaal zo veel. Maar ik ben tegelijk verplicht om uit te gaan van de wetenschap. En die toont duidelijk dat we de luxe van die pauzeknop gewoon niet hebben. We hebben de mogelijkheid zorgen mee te nemen, van alle landen – ook Nederland. Maar dat de natuur ruimte moet krijgen om zich te herstellen: dat is voor mij echt onomstreden en dat kan ook geen pauze velen.”

Meer dan drie jaar lang slaagde Frans Timmermans (62) erin zijn klimaatplannen in relatieve rust richting de finishlijn te duwen. De uitfasering van de brandstofauto, nieuwe emissieheffingen en een grootschalig klimaatfonds: zonder noemenswaardige weerstand werd het allemaal afgerond.

Rustig is het in Brussel allang niet meer. Precies een jaar voor de Europese verkiezingen zijn Timmermans’ plannen onderdeel geworden van een felle politieke strijd, waarin ook de Eurocommissaris voor Klimaat zelf steeds verder verwikkeld raakt. Woensdag haalden christendemocratische Europarlementariërs, onder wie CDA’er Esther de Lange, keihard uit naar Timmermans, die zich volgens hen schuldig maakt aan chantage in gesprekken over zijn natuurherstelwet. Een Duitse Europarlementariër zei in het kantoor van Timmermans te zijn „bedreigd”.

Ondertussen vliegt Timmermans de wereld rond om een cruciale klimaatconferentie in Dubai voor te bereiden. Gisteren India, morgen Barbados, straks China. Ook mondiaal staat voortgang onder druk. Krijgt Timmermans zijn nalatenschap over de finish?

Op het chantageverwijt reageert Timmermans, daags na het gesprek en de beschuldigingen, in een verklaring aan NRC. In zowel persoonlijke gesprekken als openbare vergaderingen heeft hij, stelt Timmermans, het verband tussen twee wetsvoorstellen uitgelegd. Enerzijds een al gepresenteerd voorstel over het terugdringen van chemische pesticiden, waartegen de christendemocraten zich fel verzetten, en anderzijds een voorstel voor het toestaan van genetische manipulatietechnieken in de landbouw. „Beide voorstellen zijn met elkaar verknoopt, zowel inhoudelijk als politiek. De christendemocraten willen de nieuwe technieken heel graag voor de landbouw, de groenen absoluut niet. En op pesticiden zijn de posities juist tegenovergesteld. Maar je kunt bijvoorbeeld met resistentere planten pesticiden terugdringen. Dus ik heb tegen alle partijen gezegd: kom nou uit die loopgraven, dan kun je voortgang maken. Ben je daar niet toe bereid, ja, dan gaat zo’n voorstel over genetische technologie het ook nooit halen in het Parlement. Voor mij is dat een politieke realiteit.”

Het incident is het zoveelste in een debat dat steeds giftiger wordt. Timmermans zegt dat de emoties in de aanloop naar de verkiezingen steeds hoger oplopen. Dat klimaat nu ook in Brussel polariseert, baart hem zorgen. „Een van de belangrijkste elementen van de Green Deal is dat we heel lang konden zeggen: dit overstijgt partijpolitieke tegenstellingen. Dit gaat over het op lange termijn overleven van de menselijke soort. Ik ben echt bevreesd dat klimaatbeleid onderdeel van de cultuuroorlogen wordt gemaakt. Het is dan heel makkelijk om te zeggen: dit is voor de tofu-etende Tesla-rijders, en wij gewone mensen worden in de steek gelaten. Het is cruciaal om te laten zien dat we niemand achterlaten.”

Lees ook: Ook in Brussel wordt nu gelonkt naar de boerenstem

De verkiezingsoverwinning van de BoerBurgerBeweging is ook in Brussel niet onopgemerkt gebleven. „Zeker in de Europese Volkspartij”, de christendemocratische familie, waar ook het CDA en de ChristenUnie onderdeel van zijn, „is dat heel hard aangekomen. Tegelijk vraag ik me af of ze de uitslag wel goed hebben geanalyseerd. Ze brengen het terug tot boze boeren, door natuur en klimaat. Dat speelt natuurlijk een rol. Maar in Nederland is veel meer aan de hand. Het tekortschieten van de overheid, of het nou gaat om Groningen of de Toeslagenaffaire: dat staat hier minder op de radar.”

Hij ziet tegelijk een wending in de Europese politiek. „De EVP heeft het afgelopen jaar in drie lidstaten” – Zweden, Finland en Italië – „besloten rechtstreeks of met gedoogsteun van extreemrechts te gaan regeren. In een vierde land, Spanje, zou het ook die kant op kunnen gaan. Ik had niet verwacht dat men op die schaal over de bezwaren tegen samenwerking met radicaalrechts heen zou stappen. Als dit doorzet, zou het een waterscheiding zijn in de Europese politiek.”

Wat betekent het voor uw Green Deal als de natuurwet onderuitgaat?

„De natuurherstelwet is in feite de klimaatwet, maar dan voor de natuur. Om de aarde in staat te stellen CO₂ op te nemen moeten de bossen gezond zijn, moet er biodiversiteit zijn, zodat insecten kunnen leven, zodat er bestoven kan worden. Als je geen afspraken maakt over hoe je de natuur herstelt, dan haal je ook de 55 procent [emissiereductie per 2030] niet.

„En wat vaak vergeten wordt, is dat de natuur zich, als je haar even een beetje met rust laat, razendsnel kan herstellen. Ik hoorde een VVD-Kamerlid onlangs zeggen: Timmermans maakt van heel Nederland een natuurgebied. Terwijl: er is geen inherente tegenstelling tussen economische activiteit en natuurherstel! Het is tekenend dat brancheorganisaties van hernieuwbare energie allemaal zeggen: geef ons alsjeblieft die natuurherstelwet, want dan kunnen wij afspraken maken met de natuurbeschermers over nieuwe installaties. Dat staat haaks op wat sommige politici zeggen: dat ze straks geen windmolenparken meer kunnen bouwen.”

Lees ook: ‘Gaat Nederland nog verder op slot?’ en zes andere vragen over de omstreden Europese natuurherstelwet

U zegt: tegenstanders begrijpen de wet gewoon niet goed?

„Dat ligt aan over wie je het hebt. Ik denk dat Nederland en Vlaanderen vooral heel sterk kijken: hoe duidelijk is deze wet en hoe gaat de rechter dit interpreteren? Als we niet de stikstofuitspraken van rechters hadden gehad, dan denk ik dat beide overheden een stuk meer ontspannen tegenover deze wetgeving zouden staan.”

Feit is dat we die uitspraken wel hebben, en daarmee ook de vrees voor méér rechtszaken.

„Ja, maar die heeft de overheid aan zichzelf te danken. Dat we eerdere wetgeving niet hebben toegepast, dat de rechter het moest afdwingen: dat is eigenlijk beschamend, toch? Dat zou de overheid zelf moeten implementeren! Maar de veronderstelling dat omdat iets toen is gebeurd, het weer gaat gebeuren: daar durf ik kanttekeningen bij te plaatsen. Tegelijkertijd zeg ik: als we die vrees kunnen wegnemen door preciezer te zijn, door te benadrukken dat we rekening houden met dichtbevolkte gebieden en met de speciale uitdaging van Nederland rond bijvoorbeeld veengebieden – als Nederland daarna kan zeggen: we zijn voldoende gerustgesteld, dan zijn we daar graag toe bereid. Het enige waar ik niet mee kan werken, is met mensen die gewoon weglopen, zoals de christendemocraten hebben gedaan.”

Dat we eerdere wetgeving niet hebben toegepast, dat de rechter het moest afdwingen: dat is eigenlijk beschamend, toch?

Het verwijt klinkt dat u zich te lang afzijdig heeft gehouden en pas nu, op het laatste moment, met de onderhandelingen bent gaan bemoeien.

„Dat vind ik een raar verwijt, want ik hoor tegelijkertijd dat ik me er veel te veel mee bemoei. Wat is het nou? Bovendien: in de Nederlandse media sta ik voorop in deze discussie, maar het is eigenlijk een collega die deze wet trekt: Virginijus Sinkevicius, de Commissaris voor Milieu.”

Lees ook: Europese milieubaas moet nu knokken voor zijn natuurwet

Een andere collega van u horen we weinig: uw baas, Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Zou zij zich niet vaker mogen uitspreken vóór deze wetten, die toch ook van haar zijn?

„Ik vind dat ze duidelijk is geweest dat natuurbescherming voor haar heel belangrijk is. Maar ik zie ook de politieke realiteit: het is háár politieke familie die hier nu een hoofdpunt van heeft gemaakt. Dus dat zij op dit moment wat voorzichtig opereert, dat snap ik heel erg goed. Maar dit is nog steeds een voorstel waar we met z’n allen achter staan, ook president Von der Leyen.”

Vlak voor het interview had Timmermans een gesprek met de Chinese ambassadeur in Brussel. Een dag later zal de voorzitter van de klimaatconferentie in Dubai langskomen. In de mondiale discussie stapelen de eisen zich op. Het rijke noorden beloofde 100 miljard aan het zuiden, maar haalde dat niet en na 2025 moet dat bedrag omhoog. Ook moet het noorden geld op tafel leggen om klimaatschade te vergoeden. In Dubai zal bovendien blijken dat vrijwel geen land genoeg gedaan heeft om de afgesproken doelstellingen te halen. Dus moet iedereen méér doen. En juist nu breekt in Europa het klimaatgevecht pas goed los.

Het politieke verzet in Europa neemt toe, kort voor de belangrijke mondiale klimaatvergadering in Dubai. Er wordt alleen nog maar méér geëist. Is dat nog verkoopbaar?

„Ik zal de eerste zijn om te zeggen dat het verdomd ingewikkeld is en alleen maar ingewikkelder wordt. Maar er zijn ook ontwikkelingen die mij positief verrassen. De snelheid waarmee de wereld overschakelt op hernieuwbare energie is ongelooflijk. Ik had net de Chinese ambassadeur hier. China heeft in vier maanden tijd 48 gigawatt aan zonne-energie toegevoegd aan zijn energiemix” – ter vergelijking: dat is ongeveer drie keer het totaal aan zonnestroomvermogen van Nederland. „India gaat dezelfde kant op. In Europa schakelen we sneller over, onder druk van de oorlog.

„De houding van China en India is ook veranderd. Ik was net in India. Twee jaar geleden kreeg je altijd eerst een litanie over de oneerlijkheid van de geschiedenis, van de gruwelijke koloniale tijd. Wij moesten niet zeuren, het was nu hun tijd, wij moesten maar onze emissies reduceren. Die houding is weg. Die is in India verdwenen en in China veel minder geworden.”

Waarom?

„Niet omdat ze aardig willen zijn voor ons, maar omdat ze allemaal dagelijks met de consequenties van die klimaatveranderingen geconfronteerd worden. Oogsten mislukken, overstromingen, onvoorspelbare weerpatronen, de moesson die twee maanden eerder plaatsvindt. Het gevoel van urgentie is internationaal heel erg toegenomen.”

Zegt India niet: juist omdat de nood stijgt, hebben we meer hulp nodig?

„Dat zeggen ze niet. Ze zeggen: we willen samenwerken, we willen kennisoverdracht. En ze hebben aangeboden samen te werken in Afrika.”

Dat geldt misschien voor India, maar toch niet voor China.

„China toch ook. Kijk, de ontwikkelingslanden blijven erop hameren: waar blijven die 100 miljard? Daar hebben ze nog gelijk in ook. Dat moeten we ook proberen te leveren dit jaar en ik denk dat dat kan. En dat ze zeggen dat we meer moeten doen om klimaatschade te vergoeden: daar hebben ze ook gelijk in. Maar dat China zegt: we zijn een ontwikkelingsland, niet aan onze kop zeuren – dat is onaanvaardbaar. Dat weten ze ook, en daar komen ze nu ook van terug.”

Er zijn positieve ontwikkelingen, maar toch ziet er niet goed uit.

„Eind dit jaar zal blijken dat we ver achterlopen bij wat we moeten doen. Het wordt ook steeds moeilijker vol te houden dat we die anderhalve graad kunnen halen. We gaan er echt overheen, maar we kunnen er later weer onder zakken. Dus, ja, natuurlijk maak ik me zorgen. Maar wanhoop verlamt. Als je nu zegt: het wordt niets meer, dan gebeurt er ook niets meer. Als we iets versnellen kunnen we er echt wel komen.”

Maar de sfeer is helemaal niet meer naar versnellen. Je ziet overal verzet.

„Die fase zouden we altijd ingaan als landen erachter komen wat het betekent als ze dingen die ze afspreken moeten toepassen. Het is een soort leemlaag waar je doorheen moet. Als je daar doorheen bent en resultaten ziet, dan komt er, zoals ze in de wielrennerij zeggen, een tweede adem. Nu is het echt even doorbijten.”

Morgen krijgt u de voorzitter van de klimaat-conferentie in Dubai over de vloer. Dr Sultan al- Jaber is de baas van de staatsoliemaatschappij. Critici vonden het een lachertje dat uitgerekend hij de belangrijke conferentie moet leiden. U verdedigt hem.

„Ik begrijp niet dat mensen denken dat je een energietransitie kunt doen zonder olie-en gasbedrijven. Hoe kan dat? Ik begrijp ook niet dat mensen niet in willen zien dat we ondanks vorderingen met hernieuwbare energie nog lang afhankelijk zijn van olie en gas. Door ze buiten de deur te houden of buiten de orde te verklaren, krijg je ze niet aan het hervormen.

„Al-Jaber kent die wereld van binnenuit en hij krijgt nu de kans om te laten zien dat het waar is wat hij beweert, namelijk dat hij echt hervormingen kan afdwingen. Hij heeft zichzelf in een positie gebracht dat hij ook echt moet leveren.”

Krijgt u al vragen van niet-Europese gesprekspartners over het gemor over klimaatmaatregelen in de EU?

„Het had internationaal een enorme impact dat we ons wettelijk aan de emissiereducties hebben verbonden. Je bent zo geloofwaardig als wat je thuis doet. Daarnaast hebben we twee keer een cruciale rol kunnen spelen bij het vinden van een akkoord op de klimaatconferentie. Dat heeft de reputatie van de EU in de ogen van Global South versterkt. Dus ik denk dat onze positie wel een stootje kan hebben, al moet je blijven leveren. Als de Green Deal onderuitgehaald wordt door onszelf, is dat niet goed voor onze geloofwaardigheid.”

Maakt u zich zorgen over de reputatie van de EU?

„Op dit moment niet. Maar ook hier moeten we kijken naar de natuurherstelwet. Dat is ook de vertaling van de verplichting die lidstaten vorig jaar in Montreal zijn aangegaan. Dus daar moeten we net zo goed laten zien dat we doen wat we beloven.”

Mensen denken dat ik wel weer terugkeer naar de Nederlandse politiek. Dat ben ik absoluut niet van plan

U heeft nog een jaar te gaan – er zijn mensen die dan al over hun volgende positie nadenken.

„Dat doe ik niet. Ik wil graag een mooie nalatenschap achterlaten en dat vergt al mijn concentratie en aandacht op dit moment. Discussies over wat ik daarna ga doen kunnen een eigen dynamiek krijgen, waarbij mensen gaan twijfelen over wat mijn motieven zijn.”

U heeft geen plan terug te keren naar de Nederlandse politiek?

„Dat ben ik niet van plan. Ik sluit niets uit, maar ben het absoluut niet van plan.”

Ook niet als uw partij in hoge nood roept?

„Nee. Ik wil altijd wel meedenken over herverdelingsvraagstukken. Of dat nou in Europees verband is, nationaal, of zelfs internationaal. Maar ik zie tot mijn verbazing heel vaak de suggestie: die komt wel weer terug naar Nederland. Daar heb ik echt totaal geen plannen voor. Echt niet.”