‘Er had eerder moeten worden ingegrepen’, zegt de collegevoorzitter over het intimiderende gedrag van een Leidse hoogleraar

In de hal van het bestuursgebouw van de Universiteit Leiden worden donderdagmiddag grote stapels van de laatste edities van universiteitsblad Mare bezorgd. Groot op de cover: ‘De prof die weg moest’.

Het gedwongen vertrek van een hoogleraar sterrenkunde houdt de gemoederen hier bezig, sinds het college van bestuur deze week bekendmaakte dat de man zich gedurende „een langere periode” schuldig heeft gemaakt aan „ernstig ongewenst gedrag”.

Vrouwelijke medewerkers van Sterrewacht Leiden werden door hem in het openbaar gekleineerd en geschoffeerd. Hij maakte misbruik van zijn machtspositie door te dreigen dat hij hun wetenschappelijke carrière zou kunnen beschadigen. Ook was er volgens de klachtencommissie die de zaak onderzocht sprake van „een component van seksuele intimidatie”. De man maakte „opmerkingen met een seksuele lading” en zou „minimaal eenmaal” een vrouw „ongewenst lichamelijk hebben benaderd”.

„Er was sprake van een patroon”, zegt collegevoorzitter Annetje Ottow op haar kamer aan het Rapenburg in Leiden. „En dat is jarenlang doorgegaan.”

In mei van dit jaar stapten vier vrouwelijke medewerkers naar de decaan van de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen, waar sterrenkunde onder valt. Die meldde zich dezelfde dag bij het college van bestuur. „Daar ben ik hem heel dankbaar voor”, zegt Ottow. De hoogleraar werd kort daarna door het college van bestuur naar huis gestuurd, hangende het onderzoek. Na het onderzoek door de Klachtencommissie ongewenst gedrag besloot het college deze week dat hij definitief niet terug mag keren naar de universiteit, geen promovendi meer mag begeleiden en geen onderwijs meer mag geven. Hij is echter niet ontslagen en zijn salaris wordt doorbetaald.

Lees het nieuwsbericht: Leidse hoogleraar ging ‘meerdere jaren’ in de fout

NRC weet op basis van meerdere bronnen dat het gaat om hoogleraar theoretische sterrenkunde Tim de Zeeuw, die vlak voor zijn pensioen staat. Informatie waarover het bestuur van de universiteit zich niet wil uitlaten. „Dat kúnnen we niet”, zegt Ottow.

Waarom niet?

„Hoe zwaar de beschuldigingen ook zijn, je hebt de regels van het arbeidsrecht en het privacyrecht in acht te nemen. We hebben heel bewust gekozen om met deze zaak naar buiten te treden. Dat is best een stap, het geeft veel reuring. Je kunt het ook onder het tapijt moffelen, maar dat willen we niet. We kiezen voor transparantie, maar dat kan alleen maar als je daarbij de grootste zorgvuldigheid in acht neemt. Je hebt als bestuurder, als werkgever, de belangen van ál je werknemers te behartigen. Daar horen ook de belangen van de beklaagde bij. Dat is de spagaat waarin je als bestuurder zit. Dat voel ik tot in mijn nieren.”

De hoogleraar is op non-actief gesteld, maar niet ontslagen. Waarom niet?

„Het advies van de klachtencommissie was om hem, gezien alle omstandigheden, op non-actief te stellen en hem de toegang tot onze gebouwen te ontzeggen. Dat advies hebben we gevolgd, nadat we het extern hebben laten valideren.”

Door wie?

„We hebben een second opinion van een advocatenkantoor gevraagd.”

De man mag hoogleraar blijven. U zei eerder in ‘Mare’ dat de klachtencommissie vaststelde dat zijn wetenschappelijke werk buiten kijf staat. Het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren zei daarover op Twitter: ‘Sociale veiligheid is een onderdeel van wetenschappelijke professionaliteit (…) je kunt dus simpelweg geen goede hoogleraar zijn als je je schuldig maakt aan wangedrag.’

„Daar ben ik het van harte mee eens. Dat je voor je mensen zorgt is onderdeel van je werk als hoogleraar.”

Maar u ontneemt hem desondanks niet zijn hoogleraarschap?

„Nee. Dat heeft te maken met arbeidsrechtelijke informatie die we niet kunnen delen.”

Wat dacht u toen u hoorde van de meldingen?

„Ik was geschokt. Wat gebéúrt hier? Dat raakt je gewoon. Ik kon pas vorige week dinsdag, nadat we het definitieve besluit hadden genomen, met de klaagsters in gesprek. Dan voel je tot in je tenen hoe beschadigend dit soort grensoverschrijdend gedrag is. En hoe zwaar het voor deze groep mensen geweest is om dit mee te maken en zo lang met zich mee te dragen.”

Het grensoverschrijdend gedrag speelde al jaren. Hebben deze vrouwen al eerder klachten gemeld over hun hoogleraar?

„Er was sprake van eerdere signalen. Die zijn niet serieus genoeg genomen en niet serieus genoeg opgepakt.”

Hoe kan dat?

„Dat weten we niet. We kunnen nu alleen maar constateren dat er eerder ingegrepen had moeten worden. Dat vind ik verschrikkelijk. Daarom gaan we ook met het werkklimaat van het betrokken instituut aan de slag, de sociale veiligheid willen we kunnen garanderen”

In Utrecht werd een hoogleraar filosofie in 2020 wél ontslagen na klachten. U zat destijds in het college van bestuur.

„Ik ga hier niet op in. Ik kan niet de kennis uit het ene dossier vergelijken met het andere. Ik zit hier in de hoedanigheid van bestuursvoorzitter van de universiteit Leiden.

„We hebben nu een proportioneel besluit genomen dat past bij de ernst en de omstandigheden. En vergis je niet: dit is een enorm ingrijpende maatregel voor hem. Hij wordt in totaal isolement geplaatst. Hij mag geen contact meer hebben met medewerkers, hij mag het gebouw niet meer in.”

Wat als het een portier of een jonge promovendus was geweest?

„Die vergelijking doet me wat: ik kom óók op voor de belangen van de portier. We willen alle medewerkers gelijk behandelen. Het gaat om de omstandigheden van dít geval en de feiten die zijn vastgesteld. Het is eerder nog andersom: juist omdát het een hoogleraar betreft, treden we ermee naar buiten en nemen we deze maatregelen. Hoogleraren moeten het goede voorbeeld geven. Zij zijn belangrijk voor het welzijn en de carrières van heel veel mensen. Mede daarom wilden we dit niet onder het tapijt vegen. Ondanks het feit dat je als universiteit reputatieverlies lijdt en moet toegeven dat er iets niet goed is gegaan. ”

U zei in een interview op de website van de universiteit dat u zelf als wetenschapper ook te maken hebt gehad met ongewenst gedrag.

„Eh… ja. Wat kan ik daarover zeggen? De vrouwonvriendelijke bejegening waar deze groep klagers mee te maken heeft gehad, die herken ik. Toen ik deze week met ze sprak… Voor mij zaten vier ongelooflijk sterke, zeer hoog gekwalificeerde vrouwen. Vrouwen die in de bloei van hun carrière zitten en die ongelooflijk veel over hebben voor de wetenschap. Als je dan bejegend wordt op een manier… Dat je niet serieus wordt genomen. Sterker nog: dat je gekleineerd wordt en belemmerd in je werk… Dat gaat mijn verstand te boven.

„Ik ben ook wetenschapper, ik ben ook vrouw. Ik wéét wat dit met je kan doen. Maar zij hadden de gúts [ze slaat hard op tafel] om op te staan. Ze hadden de gúts [nog een harde klap] om dit aan te kaarten. Ik heb gezegd: You’re só courageous! Daar heb ik zo veel respect voor.” Geëmotioneerd: „En dat is het laatste wat ik wil zeggen, want het raakt me enorm.”

Terug naar de spagaat tussen reputatie en transparantie. Hoe maak je die afweging?

„Toen wij met deze zaak bezig waren, hebben we een afwegingskader gemaakt. Ik zal je zeggen: reputatie stond onderaan de ladder. Bovenaan stonden de belangen van de betrokkenen. We realiseerden ons dat dit tot negatieve publiciteit zou leiden, maar dat is van ondergeschikt belang.”

Dit is de derde casus van grensoverschrijdend gedrag aan de Universiteit Leiden. Eerder waren er klachten over hoogleraren bij pedagogiek en psychologie. Is dit het topje van de ijsberg?

„Ik hoop het niet. Mijn vakgebied is compliance. Als je daar meer aandacht aan geeft, moet je niet schrikken als er meer klachten komen. Als mensen zich veiliger voelen, komt er meer naar boven. Maar dat betekent niet dat het slechter gaat. Het laat zien dat je in transitie bent. We doen er alles aan om het gesprek hierover aan te gaan, maar we zullen nog veel meer ons best moeten doen om op tijd signalen op te pikken.”

Reageren? [email protected]

Lees meer over de afdeling psychologie: Achter Leidse wetenschapsfraude schuilt verziekte werksfeer en angstcultuur (2019)