‘En, hoe was het online?’ dat vragen ouders veel te weinig aan hun kinderen

Het afpersen begint meestal binnen een dag of twee – afhankelijk van hoe snel het vertrouwen is gewonnen. Zodra iemand de eerste naaktfoto heeft gedeeld, slaat de toon van het gesprek om. Die ene nieuwe Instagramvolger of Snapchatvriend, eerst nog zo charmant en geïnteresseerd, praat ineens in hoofdletters. Hij wil geld zien: duizenden euro’s, binnen tien seconden. Anders wordt het beeld verspreid.

Dit is het scenario dat Babette Keuning en haar collega’s van Helpwanted dagelijks horen. Van de ruim 12.000 meldingen die vorig jaar binnenkwamen bij de hulplijn voor online grensoverschrijdend gedrag, ging bijna 40 procent over chantage met intieme beelden, oftewel sextortion. Bij jongens, zegt senior medewerker Keuning, gaat het meestal om geld. „Meisjes worden vaak onder druk gezet om meer beelden te delen.” Ongeveer de helft van de melders is minderjarig. Ze zien bij Helpwanted het topje van de ijsberg, denken ze. „We weten dat lang niet alle slachtoffers hulp zoeken.”

We weten dat lang niet alle slachtoffers hulp zoeken

Hoe bescherm je kinderen en jongeren tegen de gevaren van de online wereld? Tegen oplichting, desinformatie, verslavende algoritmes, cyberpesten, reclame, privacyschending, heftige beelden, misleiding door AI? Overal ter wereld worden daartoe de regels aangescherpt – deze dinsdag stemt de Tweede Kamer over een motie voor een leeftijdsgrens van vijftien jaar voor sociale media. Tegelijkertijd, zo is te lezen in beleidsstukken, vindt de Nederlandse overheid het online „weerbaar en wegwijs” maken van kinderen een „gezamenlijke opgave”. Ook ouders en andere opvoeders moeten actief bijdragen.

En daar valt volgens deskundigen een hoop te winnen. Kinderombudsman Margrite Kalverboer constateerde dit najaar dat ouders nauwelijks met hun kinderen praten over hun online interesses of wat ze meemaken op internet. De digitale opvoeding blijft in haar ogen – net als het beleid van de overheid overigens – vooral beperkt tot controleren en beschermen.

In het Iene Miene Media-onderzoek, dat jaarlijks meet hoe gezinnen omgaan met media, geeft ongeveer de helft van de ouders aan dat ze amper met hun jonge kinderen praten over filmpjes of spelletjes. Bijna een op de vijf zegt nooit in te grijpen in het mediagebruik van hun kind.

Uitdaging

Mediapedagoog Marije Lagendijk vindt het logisch dat veel mensen digitaal opvoeden een uitdaging vinden. De huidige generatie ouders, zegt ze, is namelijk zelf niet met digitale media opgegroeid. „Er was een tijdperk vóór internet en daarna. Voor kinderen van nu bestaat dat onderscheid niet: de online wereld is net zo echt als de fysieke.” Wat het nog lastiger maakt, is dat de technologie zich zo snel ontwikkelt. Zeker met de komst van de smartphone. „Vroeger had je een tv of pc in de woonkamer en was er altijd toezicht. Platforms met honderden games en chatfuncties met wildvreemden, bestonden nog niet.”

Lagendijk ziet dat ouders vaak wel weten wát ze moeten doen, maar niet goed hóé. „Veel concreter dan het advies ‘praat erover met je kind’ wordt het meestal niet.” Haar boek Digitale opvoeding (2024) vulde ze daarom met zo veel mogelijk praktische inzichten. Ze vergelijkt digitaal opvoeden met zwemles: niemand gooit zijn kind zonder zwembandjes in het diepe, toch is dat dikwijls wat gebeurt als opvoeders kinderen een scherm in handen geven.

Voor kinderen bestaat het onderscheid niet: de online wereld is net zo echt als de fysieke

Eigenlijk, zegt ze, is het eerste schermcontact het moment waarop de digitale opvoeding zou moeten beginnen. In haar boek ligt de focus op kinderen tussen pakweg acht en twaalf jaar – de fase waarin ze digitaal zelfstandiger worden. Begin, adviseert Lagendijk, in ieder geval ruim voor de brugklas. „Dan verandert voor een kind alles: je lijf, je brein, je komt uit je veilige, vertrouwde omgeving. Tegelijkertijd wordt online zijn steeds belangrijker.”

Probeer eerst inzicht te krijgen in wat een kind op internet doet, zegt Lagendijk. „In de meeste gezinnen wordt de vraag ‘hoe was het online?’ zelden gesteld. En indien wel kunnen ouders vaak weinig met het antwoord.” Volgens haar helpt het om een goed moment te kiezen – tijdens een wandeling met de hond bijvoorbeeld. „Toon interesse, nodig je kind uit om te vertellen.” Haar boek bevat een hele rits voorbeeldvragen. Wat was het leukste filmpje dat je vandaag hebt gezien? Wie volg je op YouTube, TikTok of Insta? Wat deelt diegene? Zie je weleens dingen die je niet leuk vindt? Hoe voel je je nadat je lang achter een scherm hebt gezeten? Met wie praat je meestal online?

Schermtijd

Felice (11) kreeg haar eerste telefoon vorig jaar, in groep 7. Ze had er niet om gezeurd, maar ze was wel blij. Eindelijk kreeg ze de grapjes in de familie-app mee. „Het is fijn dat ik nu niet een heel weekend hoef te wachten om met vriendinnen te kletsen, en dat ik mijn ouders kan bellen of appen als ik ergens ga spelen.” Ze zit op Snapchat en een beetje op TikTok. Daar kijkt ze graag ‘DIY-video’s’: over creatieve dingen die je kunt maken. „Maar ik plaats zelf geen filmpjes. Dat vind ik gewoon raar.”

Het is maandagavond half zes en haar schermtijd is tot nu toe 29 minuten. Felice was de hele dag op school en had daarna tennisles – ze had weinig tijd om op haar telefoon te zitten. Misschien gaat ze zo nog even Block Blast spelen („een soort Tetris”). Strenge afspraken over haar telefoongebruik zijn er niet. „Toch?” Felice kijkt vragend naar haar moeder Hilda Pluckel (45)

Die schudt haar hoofd. „Nee. De telefoon gaat in ieder geval niet mee naar bed. En we bespreken soms wel wat voor dingen je ziet.”

Felice: „Slijm. Dat vind ik gewoon satisfying om naar te kijken. En unboxing-video’s, maar dat begrijpen mijn ouders niet.”

Hilda installeerde ChatLicense voor Felice, een app die kinderen leert omgaan met een smartphone door ze spelenderwijs – al wandelend door de fictieve stad ChatCity – te confronteren met dilemma’s en gebeurtenissen uit de online wereld. Ouders kunnen via een platform meekijken naar welke vaardigheden hun kind leert en een gids raadplegen over populaire apps.

Felice vindt de app – de makers noemen ChatLicense een ‘digitaal zwemdiploma’ – nuttig. „Je leert bijvoorbeeld wat voor dingen je wel of niet moet delen. Stel je maakt een foto van iemand in de modder, en die ziet er een beetje raar uit. Dan kun je naar rechts swipen om te delen en zie je wat er gebeurt als diegene dat eigenlijk niet wilde.” En ze kreeg een keer een random bericht van een bank. Felice: „Ik had op ChatLicense geleerd dat je nooit op de link moet klikken, anders raak je heel veel geld kwijt.”

Zou de overheid sociale media voor kinderen onder een bepaalde leeftijd moeten verbieden, zoals in Australië? Felice vindt dat te ver gaan. „Niet zestien jaar, dat is echt te oud. Onder de twaalf jaar zou ik op zich goed vinden, dan ben je nog een beetje kind. Ik denk ook: áls het dan mag, ga je er gelijk superveel op zitten.” Ze trekt haar knieën op en denkt even na. „Je ziet wel dat veel tieners er niet meer blij van worden… Zou het niet beter zijn als de overheid tegen die bedrijven zegt: doe er wat aan, anders verbieden we de app?”

Leeftijdsverbod

Ook mediapedagoog Marije Lagendijk vindt een leeftijdsverbod geen goed idee – net als menig ander. „Dan gaan de socialemediaplatforms achteroverleunen en laat je jongeren straks op hun vijftiende zonder enige voorbereiding los in een schadelijke omgeving. En hoe wil je gebruikers controleren? Moeten die dan een ID-kaart of paspoort uploaden? Dat lijkt me nogal een privacyschending.”

Ze ziet nog genoeg andere opties om de vele problemen rond sociale media aan te pakken. „Besteed structureel aandacht aan de schadelijke kanten, maak het op school onderdeel van het curriculum. Geef ouders duidelijke richtlijnen, bijvoorbeeld via het consultatiebureau, over wat een gezonde schermtijd is.”

Opvoeders, denkt Lagendijk, voelen nu veel sociale druk om hun kind een telefoon te geven: wat als het straks de enige zonder is? „Ik hoop dat mensen die norm vaker ter discussie stellen. De meeste socialemediaplatforms hebben al een leeftijdsgrens van dertien jaar of ouder, en dat is niet voor niets: je brein moet voldoende ontwikkeld zijn om de complexe online wereld te overzien.”

Slijm. Dat vind ik gewoon satisfying om naar te kijken. En unboxing-video’s, maar dat begrijpen mijn ouders niet

Bij hulplijn Helpwanted spreken ze elke dag wel een paar bezorgde ouders. Het allereerste wat Babette Keuning en haar collega’s dan zeggen: „Wat goed dat je ons hebt gevonden.” Ze luisteren, stellen gerust en geven zo goed mogelijk advies. In het geval van sextortion is dat bijvoorbeeld: verbreek het contact met de afperser en stuur diegene geen geld of nog meer foto’s. Doe eventueel aangifte. (Keuning: „Er zitten vaak criminele bendes uit het buitenland achter.”) Ze raden ouders aan kalm te blijven, steun te bieden („Wat heb je nodig om je beter te voelen?”) en niet te doen aan victim blaming. „Benadruk dat de verantwoordelijkheid bij de pleger ligt.”

Veel ouders, weten ze bij Helpwanted, willen hun kind behoeden voor gevaren door telefoons in te nemen of hun internetgebruik te beperken. Begrijpelijk, maar overbescherming werkt soms averechts. Het kan ervoor zorgen, zegt Keuning, dat kinderen minder snel om hulp vragen, uit angst voor straf. Er open over praten werkt daarom het beste. „Vooral ook over de leuke kanten van internet.”

Delen

Mail de redactie

Toen PVV-bewindslieden afgelopen najaar niet welkom bleken bij de aftrap van Orange the World, de campagne van de Verenigde Naties tegen geweld jegens vrouwen en meisjes, was Ingrid Coenradie in het bijzonder gepikeerd. Als fractievoorzitter van Leefbaar Rotterdam streed ze tegen intimidatie op straat, als staatssecretaris voor Justitie en Veiligheid namens de PVV werkt ze aan wetgeving tegen psychisch geweld. Keer op keer brengt ze ‘femicide’ onder de aandacht, geweld tegen vrouwen met fatale afloop. Zelf werd ze als tiener aangerand waarbij ze zich los moest vechten, vertelde ze in een interview.

Maar het Nederlandse organisatiecomité UN Women wilde geen enkele PVV’er bij de lancering van de campagne, vanwege onder meer ingrepen in het budget voor ontwikkelingshulp die de veiligheid van vrouwen op het spel zou zetten. En als er dan toch PVV’ers kwamen, moesten ze kritisch bevraagd worden en ver wegblijven van de campagnelogo’s. Dat ging de gemeente Enschede, mede-organisator van de themavond met toespraken, te ver, waarna UN Women uitweek naar Alkmaar. Zonder PVV’ers. „Ongehoord en onacceptabel” dat „uitgerekend [UN Women] deze positie inneemt”, lieten de staatssecretarissen Vicky Maeijer (Zorg) en Coenradie optekenen.

Ingrid Coenradie (37) staat als staatssecretaris volop in de schijnwerpers, die ze niet schuwt. Ze geldt als atypisch voor de PVV. Ze is benaderbaar en stelt zich kwetsbaar op, bijvoorbeeld toen ze in het parlement vertelde over haar ervaringen met seksueel geweld. Ze gaat het gesprek aan met andersdenkenden, luistert aandachtig en wekt ook buiten haar politieke bloedgroep sympathie.

Zoals inmiddels ook bij UN Women. In een gesprek op het ministerie van Justitie werd in november over de campagnekwestie gepraat. Directeur Marije Cornelissen van UN Women wil daar verder niets over kwijt, alleen dat de toenadering van Coenradie kwam. „Dat waardeerden wij.”

‘De toekomst van de VVD’

Komende vrijdag legt Coenradie haar aanpak van het cellentekort voor aan de ministerraad – het meest brisante dossier in haar portefeuille. Ze riep „code zwart” uit voor de Nederlandse penitentiaire inrichtingen. Mogelijk grijpt ze op korte termijn naar een maatregel waar de PVV van gruwt: gedetineerden tot twee weken eerder heenzenden. Partijleider Geert Wilders tweette dat hij dit nooit – „no way” – zou accepteren, wat hij haar ook zou hebben toegebeten in een gesprek op het ministerie. „Ik ga niet opstappen”, zei Coenradie hierover in een tv-interview met Eva Jinek. „No way. Want als ik opstap, blijft het probleem”

Ze wordt innemend genoemd, ‘Rotterdams’. Stevig op veiligheid – „Geen gezeik in de wijk, geen terreur voor de deur” – en hard op migratie. „Ik heb u vaak gezegd dat u dingen vroeg die bij wet niet konden”, zei toenmalig burgemeester Ahmed Aboutaleb in juli in een afscheidswoord bij haar vertrek naar de landelijke politiek. „Nu gaat u zelf over de wet.” Achter hem stak Coenradie lachend haar duimen op. Aboutaleb zei ook „met belangstelling” te zullen volgen hoe zijn opvolger als burgemeester de ruimte zou krijgen van het kabinet, „om alles wat u wilde realiseren [in Rotterdam], gerealiseerd te krijgen”.

Als tiener liep Coenradie mee in de stille tocht na de moord op Pim Fortuyn, in 2002. Ze was actief in het Europees jeugdparlement en na haar hbo-studie personeel en arbeid sloot ze zich aan bij het VVD-bestuur in Tiel, waar ze destijds samenwoonde. Ze was een van honderd twintigers die geportretteerd werden in het project ‘De toekomst van de VVD’, net als huidig VVD-Kamerlid Bente Becker. Op een oude profielpagina schrijft Coenradie dat zij paste „bij een partij die in iedere burger authenticiteit, ondernemendheid, vrijheid, ambitie, verwezenlijken van dromen binnen een goed welvarend land stimuleert”.

Mark Smits, nu VVD-fractievoorzitter in de Gelderse Provinciale Staten, herinnert zich haar als „erg ambitieus”. Toen een VVD-campagnebus met Henk Kamp Tiel aandeed in 2011, regelde Coenradie een koffieafspraak op zijn ministerie van Sociale Zaken. De VVD-coryfee laat weten dat hij zich haar uit die tijd niet voor de geest kan halen, maar voor talenten maakte hij „altijd tijd”.

Travestietenduo

Tiel was een uitstap en de VVD bleek dat ook. Ze was meer Rita Verdonk dan Mark Rutte, zei ze daar later over. Als midtwintiger keerde ze terug naar Rotterdam, waar ze opgegroeid was in een muzikaal en gecompliceerd gezin.

Haar vader trad, voor hij kinderen kreeg, geregeld op in een travestietenduo bij homorechtenmanifestaties. Bij een christelijke school werd hij ontslagen wegens godslastering, volgens de rechter onrechtmatig. Tot hij als dertiger de vrouw leerde kennen met wie hij twee kinderen kreeg, was hij alleen met mannen intiem geweest. „Dat hoorde gewoon bij mijn vader”, zegt de staatssecretaris als ze vlak voor het voorjaarsreces NRC te woord staat. Met haar ouders, die nu in Spanje wonen, heeft ze sinds enkele jaren geen contact meer. „Pijnlijk en verdrietig”, noemt ze dat.

Ze had een moeilijke jeugd. Haar vader was muziekdocent en pianoleraar, haar moeder werkte als directiesecretaresse. Ze verhuisden vaak. Op haar twaalfde veranderde haar leven abrupt. Haar moeder kreeg een herseninfarct en werd nooit meer helemaal de oude, haar vader verloor zijn gehoor. In een autobiografisch boek, uitgegeven in eigen beheer, schrijft haar vader dat zijn tienerdochter „met haar opgeruimde karakter” deed wat ze kon voor haar ouders en broer. Ze volgde daarnaast havo muziek en dans, richting klassieke piano.

Het was in die periode dat Coenradie, nog maar dertien jaar oud, werd aangerand door haar baas in de snackbar waar ze werkte. Een paar jaar later gebeurde dat nog eens, bij het uitgaan. Ze verbond haar politieke inzet voor een veilige stad aan deze persoonlijke ervaringen, vertelde ze aan het AD. Ze benoemde ook dat het in beide gevallen „Marokkaanse mannen” betrof. „Ik heb lang gedacht dat de meeste mannen in die groep zich zo gedragen.” Dat idee heeft ze achter zich gelaten, zei ze – „ik denk gelukkig niet meer zoals toen” – maar het onveilige gevoel op straat raakte ze niet meer kwijt.

Bij haar afscheid van de raad verwees Aboutaleb naar het interview toen hij zei: „U heeft veel meegemaakt. U laat dit geen anker zijn, maar een drijfveer, opdat anderen dit niet hoeven mee maken.” Coenradie knikte.

‘Een toppertje’

In haar functies bij bedrijven in de human-resourcesector, het langst en laatst bij ArboNed als sales manager Regio Rijnmond, sprak ze bij de koffieautomaat naar eigen zeggen nooit over politiek. Vlak voor ze de Rotterdamse politiek in ging, trad ze naar voren namens de bewonersvereniging van De Hoge Heren, twee woontorens in het centrum van Rotterdam. De geregeld defecte liften daar leidden tot „levensgevaarlijke” situaties, zei ze in het AD.

Ingeborg Hoogveld van Leefbaar Rotterdam zag direct dat ze te maken had met „een toppertje”. Zij voerde destijds het gesprek met de „voor ons volslagen onbekende” Coenradie, die zich bij de partij had gemeld voor de lijst van de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. Via plek twee kwam ze voor Leefbaar in de raad, ze was hoogzwanger.

Volgens Hoogveld combineert Coenradie intelligentie met duidelijke communicatie, „wat bij Leefbaar betekent dat je zaken durft te benoemen. Niet geforceerd. Maar als veiligheid met migratie te maken heeft, moet je dat ook durven zeggen. Ze heeft een palet aan overtuigingskracht. Want er zat ook iemand tegenover me met een super-aimabele uitstraling.”

Drie jaar geleden sales manager bij ArboNed, nu lid van het kabinet. Hoe kan dat, zo snel? Hoogveld betwijfelt of NRC dit ook zou vragen over een man, maar ze erkent dat Coenradie’s gebrek aan bestuurservaring opvalt. „De PVV was naarstig op zoek. Dan kijk je naar Rotterdam, op het thema veiligheid. En dan komt zij natuurlijk wel bovendrijven.”

Serkan Soytekin, fractievoorzitter van Denk in Rotterdam en coalitiegenoot van Leefbaar, heeft „bewondering voor de manier waarop Ingrid zich kan verplaatsen” in anderen. „Ze kwam ook naar de iftar die wij als fractie organiseren, dat zie je Wilders niet doen.” Maar dat zij een kabinet met de PVV mogelijk maakt, neemt hij haar „echt wel een beetje kwalijk.” Volgens Soytekin gaat het haar waarschijnlijk om de carrièrestap, „want een echte PVV-er heb ik niet in haar gezien”.

Wel vindt hij dat Leefbaar te nadrukkelijk de achtergrond van Rotterdammers „met toevallig een bepaalde afkomst” benoemt. Denk botste hard met Coenradie over racisme bij de Rotterdamse politie, waarbij zij vond dat de multiculturele partij „een hetze” voerde tegen het politiekorps. Denk hekelde ook haar opstelling rond de pro-Palestijnse Gaza-demonstraties op de Erasmus Universiteit, toen ze sprak over „dubieuze clubs” met „ranzige eisen”.

Maar de samenwerking in de Rotterdamse coalitie verliep doorgaans „prettig”, zegt Soytekin. „Landelijk worden de verschillen uitvergroot, dat is voor een deel theater. Daar kijken we lokaal verstandiger naar. Onze aanhang heeft vaak dezelfde problemen als die van Leefbaar. We zijn allemaal buren van elkaar.”

Zwijgende meerderheid

Dat Coenradie in ieder geval in woord PVV’er is geworden, blijkt uit haar motivatiebrief aan formateur Richard van Zwol. Ze noemt de partij daarin „de verademing voor Nederland” en „de vertolker voor de gewone Nederlander, de zwijgende meerderheid”. De verkiezingsuitslag, 37 zetels voor de partij van Wilders, liet volgens haar zien dat Nederlanders „weer op plek 1 willen staan”. Bij haar hoorzitting in de Tweede Kamer zei ze dat ze de term ‘omvolking’, een extreemrechts begrip dat ministers Reinette Klever en Marjolein Faber in het verleden gebruikten, „niets” vond.

Ze is „een echte JA21’er”, zegt JA21-leider Joost Eerdmans, een van de voorgangers van Coenradie als fractievoorzitter bij Leefbaar Rotterdam. „Ze is niet extreem, heeft ook geen hele boude opvattingen. Maar ze is wel stevig in haar karakter, ze is niet bang.” Dat ze Wilders van repliek diende via een interview bij Eva Jinek, is daarvan volgens Eerdmans een voorbeeld. „Maar wat ik ongemakkelijk vind, is dat het media daar ook om te doen is. Ze verkneukelen zich over iemand die opstaat tegen Wilders, het gaat hen niet om haar beleid. En dan denk ik: Ingrid, je kunt zo’n talkshow ook niet doen.”

Wilders sprak een week na het interview publiekelijk zijn respect uit voor Coenradie. „Daar zat een stevige vrouw, daar heb ik mee te dealen.” De partijleider lijkt zich langzaam neer te leggen bij wat volgens de staatssecretaris vereist is, zoals de vervroegde vrijlating van gedetineerden. De vraag is wat zij uiteindelijk in het kabinet voor elkaar krijgt – ze is maar één van de vele bewindslieden die dit voorjaar extra begrotingsruimte vraagt. „Honderden miljoenen” zei ze nodig te hebben voor de aanpak van het cellentekort.

Delen

Mail de redactie