Elon Musk wilde niet meehelpen aan Oekraïense droneboot-aanval op Russische vloot

Starlink Met Starlink biedt Elon Musks ruimtevaartbedrijf SpaceX cruciale steun aan de Oekraïense strijd tegen de Russische bezetter. Evengoed weigerde de techmiljardair vorig jaar de dekking van het satellietnetwerk tijdelijk uit te breiden.

Een Oekraïense militair gebruikt een Starlink-terminal tijdens een legeroefening in juni dit jaar.
Een Oekraïense militair gebruikt een Starlink-terminal tijdens een legeroefening in juni dit jaar. Foto Maxym Marusenko/NurPhoto/Shutterstock

De verrassingsaanvallen met Oekraïense dronebootjes op Russische (marine-)schepen, op de Krimbrug en op haveninstallaties hadden mogelijk nog effectiever kunnen zijn, als Elon Musk zijn satellietnetwerk Starlink vorig jaar niet enige tijd had beperkt. Deze week bleek dat een aanval – vermoedelijk in oktober 2022 – mislukte, doordat Starlink op een cruciaal moment weigerde de dekking van het netwerk uit te breiden.

De episode is onthuld door Walter Isaacson, auteur van een nog te verschijnen biografie van Musk, naast Tesla- en Twitter-topman tevens oprichter van ruimtevaartbedrijf SpaceX waaronder Starlink valt. Een Oekraïense onderwaterdrone „verloor zijn internetverbindingen en spoelde ongevaarlijk aan op de kust”, citeerde de Amerikaanse zender CNN uit de biografie, Elon Musk, die dinsdag uitkomt. Musk zou gezwicht zijn voor Russische dreigementen om kernwapens in te zetten op de Krim.

Musk ontkende het bericht aanvankelijk in een bondige reactie: „SpaceX heeft niets uitgezet.” Om later vrijdag toch meer uitleg te geven: „Er was een noodverzoek van regeringsautoriteiten om Starlink helemaal tot aan Sebastopol te activeren. De duidelijke bedoeling daarachter was om het gros van de Russische vloot voor anker tot zinken te brengen. Als ik daarmee had ingestemd was ik nadrukkelijk medeplichtig geweest aan een belangrijke oorlogsdaad en een escalatie van het conflict.”

Geen geopolitiek gedonder

De dronebootjes zijn een belangrijke Oekraïense oorlogsinnovatie. Op Oekraïense sociale media verschijnen regelmatig korrelige infraroodbeelden, ’s nachts geschoten vanaf snelle lage, gesloten bootjes vol met explosieven, op afstand bestuurd via Starlink. Slalommend om inkomend vuur te ontwijken varen ze marinehavens in en naderen Russische doelen, waarna het beeld op grijs gaat. De effecten van de explosie worden de volgende dag duidelijk op Russische video’s of satellietbeelden.

Lees ook Met zeedrones dringt Oekraïne de Russische marine op de Zwarte Zee steeds meer terug

SpaceX is vaker gebotst met zijn gretige militaire klanten in Oekraïne. Met Starlink wil Musk uit de kosten komen met zijn ruimtevaartbedrijf, geen geopolitiek gedonder. Onder leiding van Musk ontwikkelde SpaceX de deels herbruikbare Falcon 9-raket die met zijn lage lanceerkosten grote happen van de wereldwijde markt voor lanceringen veroverde. Maar Starlink moet de echte financiële klapper worden.

Met 1,5 miljoen abonnees zal het netwerk in 2023 al 8 miljard dollar omzet moeten maken en dat terwijl de satelliet-constellatie nog lang niet compleet is. Met vrijwel wekelijkse lanceringen bracht SpaceX al 5.048 satellieten in een baan om de aarde. Dat moeten er uiteindelijk twaalfduizend worden, en mogelijk later zelfs 42 duizend, die de aarde omspannen als een sinaasappelnetje.

Die enorme aantallen zijn nodig omdat de satellieten zich bevinden in een lage baan om de aarde, op zo’n 550 kilometer hoogte. Daarmee bestrijken ze ieder maar een klein gebied. Voor verbindingen over grotere afstanden geven de satellieten de signalen onderling door met radiosignalen, en sommige ook met laserbundels, een nieuwere technologie die een hogere bandbreedte geeft.

Starlink biedt bandbreedtes rond 100 megabit per seconde, vergelijkbaar met thuis-internet. Doordat de satellieten zo dichtbij zijn, zijn ze gemakkelijk ‘aan te stralen’ met een Starlink-dish: kleine, vierkante antennes ter grootte van een forse computermonitor.

Instant-oorlogsheld

Maar de oorlog in Oekraïne maakt duidelijk dat het beheren van ’s werelds enige werkende internet-satelliet-megaconstellatie onvermijdelijk geopolitieke consequenties heeft. Meteen na de Russische inval, die de Oekraïense telefoonnetwerken platlegde, stuurde Musk tienduizend Starlink-ontvangers naar Oekraïne, waarmee hij daar onmiddellijk een oorlogsheld werd.

Inmiddels kunnen de Oekraïense strijdkrachten niet zonder de ruim 42.000 terminals, voor contact met drones in de lucht, op het water en tussen legeronderdelen. Russische strijdkrachten worden uitgesloten van gebruik door zogeheten geofencing: gebieden onder Russische controle krijgen geen verbinding.

Lees ook Zijn Starlinks zijn onmisbaar op het slagveld – maar wat wil Elon Musk?

Maar vlekkeloos verliep de samenwerking met de onberekenbare techmiljardair niet. In oktober dreigde Musk al om Starlink voor Oekraïne af te sluiten vanwege de hoge kosten. Isaacsons beschrijving en Musks reactie daarop, bieden nu meer details. Inmiddels heeft het Pentagon contracten gesloten met met SpaceX, maar de vraag in hoeverre militairen kunnen leunen op puur commerciële ruimtevaartbedrijven, blijft ze bezighouden.

Ook de concurrentie is inmiddels bezig met het ooit als onhaalbaar weggelachen idee van de internet-satellietconstellatie. Het Britse OneWeb, inmiddels in Franse handen, heeft als enige satellieten in een baan om de aarde gebracht, en hoopt volgend jaar al internet aan te bieden. Project Kuiper, van Amazon-baas Jeff Bezos, lanceert zijn eerste testsatellieten op 26 september.

De EU, zoekend naar mee autonomie, werkt inmiddels aan plannen voor een constellatie, IRIS2, met honderden satellieten. Een stuk minder dan de 12.992 satellieten die China vanaf 2024 in een baan om de aarde wil brengen.

Ook Rusland heeft zijn eigen constellatie aangekondigd: Sfera: 640 satellieten vanaf 2025, als de noodlijdende Russische ruimtevaartsector het kan bolwerken. Maar in oktober meldde een vertegenwoordiger ook dat satellietconstellaties wat Rusland betreft een legitiem militair doelwit zijn.