Tweede Kamerlid Senna Maatoug (GroenLinks-PvdA) is midden in haar twee uur durende betoog als ze haar bril afzet en die op de papieren stapel voor zich legt. Ze pauzeert in een scherp relaas over het belastingplan van het kabinet, waarin zij en haar collega-Kamerlid Luc Stultiens een grotere economische visie missen. „Eigenlijk”, liet Maatoug zich net ontvallen, „is dit onverantwoord”.
De Tweede Kamer spreekt en stemt deze week in de grote debatzaal over het Belastingplan voor 2025 – de wetten waarin de overheid regelt hoe het voor het komende jaar belastingen int. Een pakket van elf wetten is dat dit jaar, goed voor 425 miljard euro aan inkomsten en honderden pagina’s aan wettekst en uitleg óver de wettekst. Die teksten gaan over wie op welke manier belasting betaalt. Hoeveel btw je betaalt op cultuur, sport en hotels. Hoe hoog de eerste schijf in de inkomstenbelasting is. En voor welke tarieven je belasting betaalt op aandelen.
Aan het debat van deze week gingen lange sessies in commissiezaaltjes vooraf. De fiscaal woordvoerders van de Tweede Kamer hielden een technisch overleg met ambtenaren en twee voorbereidende mondelinge overleggen met het kabinet, die in totaal meer dan een etmaal duurden. Midden in die voorbereidende overleggen vertrok staatssecretaris van Fiscaliteit, Folkert Idsinga (NSC) na vragen over zijn beleggingen.
Voor het algemeen belang heeft niemand de capaciteiten om effectief te lobbyen
Waarom is dit proces onverantwoord?
Luc Stultiens: „Elk jaar opnieuw denk je: waar zíjn we aan begonnen. Het zijn te veel wetten over de héle inkomstenkant van de overheid, die behandelen we in een paar maanden tijd. Bovendien krijgen we meestal op het laatste moment allerlei brieven met wijzigingen. Het is heel lastig om overzicht te houden in die chaos.”
Senna Maatoug: „Wij kunnen dit met zijn tweeën doen, omdat we een grote fractie zijn, en dan lukt het nét om alles gelezen te hebben. Kleine fracties met leden die bredere portefeuilles hebben en meer debatten moeten voeren in een week, kúnnen alles niet eens lezen. En wat het proces trouwens nog extra onverantwoord maakt, is dat de staatssecretaris is vertrokken en wij niet weten wie de nieuwe staatssecretaris wordt.”
Maatoug (35) en Stultiens (31) zijn beiden Tweede Kamerlid voor GroenLinks-Pvda. Ze werkten eerder allebei voor het ministerie van Financiën. Beleidseconoom en politicoloog Maatoug behandelde drie andere Belastingplannen als Kamerlid, wiskundige Stultiens is sinds 2023 Kamerlid en bestudeerde in het verleden acht belastingplannen, als financieel medewerker van GroenLinks.
Wat is het gevaar dat jullie hierdoor zien ontstaan?
Maatoug: „Ik zie een patroon als ik de wetsgeschiedenis induik. Problemen die na verloop van tijd aan het licht komen, belastingconstructies waar geld mee wordt weggesluisd, zijn vaak langs het parlement geglipt omdat ze in een groot belastingplan werden gestopt. Als ik dan terug zoek hoeveel discussie erover is geweest, dan blijkt die amper gevoerd, omdat het pakket zo groot is.”
Stultiens: „Doordat het zo snel gaat, krijgen bovendien bepaalde lobbyisten meer ruimte. Academische experts, vakbonden, ngo’s hebben geen tijd en capaciteit om Kamerleden in korte tijd goed te adviseren. Daartegenover zie je de Zuidas, waar veel meer geld is en veel meer expertise om de belangen die zij vertegenwoordigen te verdedigen. Vanuit die hoek worden lange uitleggen gestuurd met vragen, suggesties en amendementen.”
Maatoug: „Maar dat zijn lobbyisten met specifieke belangen. Voor het algemeen belang, de schatkist en de werkende Nederlander, heeft niemand de capaciteiten om effectief te lobbyen. Het is eng als alle expertise bij een kleine groep mensen zit, die ook nog eens maar één deel van de belangen vertegenwoordigen en dat er geen andere kant is.”
De meeste belasting wordt betaald door werkenden, veel minder door bedrijven. En die verhouding wordt steeds oneerlijker
Stultiens: „Gevolg is dat er daardoor te weinig maatschappelijke discussie is en mensen niet weten op welke manier de overheid aan geld komt: de meeste belasting wordt betaald door werkenden, veel minder door bedrijven. En die verhouding wordt steeds oneerlijker. De coalitiepartijen geven belastingcadeau’s aan beleggers en buitenlandse aandeelhouders met bijvoorbeeld een vrijstelling van een dividendbelasting als een bedrijf eigen aandelen koopt. Voor werkenden gaat de belasting omhoog door bijvoorbeeld de verlaging van de belastingkorting die de meeste mensen jaarlijks krijgen.”
U merkt weinig boosheid bij Nederlanders over de manier waarop lasten verdeeld worden, zei u tijdens het belastingoverleg voorafgaand aan het debat deze week. Waarom lukt het u niet om dat debat aan te zwengelen?
Maatoug: „In alle eerlijkheid is dat ook een vraag waar ik veel over nadenk. Wat meespeelt: de ingewikkeldheid schrikt af. Als ik constructies ontdek waarmee belasting wordt ontweken dan heb ik drie zinnen nodig om het uit te leggen. Andere onderwerpen zijn gemakkelijker over te brengen.”
Stultiens: „Bovendien is het ook voor het kabinet fijner om te praten over die behapbaardere onderwerpen, zoals pestbordjes bij azc’s, regenboogpaden. Dan gaat het niet over de vraag: wie betaalt de rekening? Maar als jij mensen vraagt op straat ‘Vind jij het eerlijk dat hoe rijker je bent, hoe lager je effectieve belastingdruk is?’, dan vindt niemand dat een goed idee.”
Hoe verloopt een verantwoorde behandeling van het Belastingplan volgens jullie?
„Echt niet alle wetsvoorstellen hadden nu in één keer behandeld hoeven worden. Sommige wetten hadden best een paar maanden eerder of later gekund. Of in een apart debat. Maar als je het op één grote hoop gooit in een korte tijd, met veel maatregelen in één wet dan krijg je minder kritische vragen van de oppositie.”
Dat geldt bijvoorbeeld voor de btw-verhoging. Die wil het kabinet niet in een aparte wet behandelen, terwijl de Raad van State dat wel adviseert, onder meer omdat de maatregel omstreden is. Maar het kabinet legt dat advies naast zich neer. De manier waarop geld opgehaald wordt, door btw te verhogen, hangt samen met lastenverlichtingen op andere punten in de plannen. Daarom dient het kabinet het in als één geheel, zegt minister van Financiën Eelco Heinen (VVD).
Budgettaire samenhang is geen mooi argument, maar in de huidige politieke werkelijkheid misschien wel nodig om een compromis door de Kamer te loodsen.
Maatoug: „Niet alle wetten hangen samen met de begroting. In het pakket zit nu ook het belastingplan voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Daar hebben we nu geen rondetafelgesprekken over kunnen voeren, daar kunnen we nu niet rustig bij stilstaan, omdat we het meenemen in het grote pakket.”
„Daarnaast is er die andere kant. Waarom voegt het kabinet maatregelen samen? Zodat plannen niet worden weggestemd. Maar dat zorgt er óók voor dat lelijke, technisch niet kloppende en niet goed uitgewerkte maatregelen erdoorheen glippen.”
