Eise Eisinga Planetarium in Franeker, dat met wetenschap doembeelden ontkrachtte, krijgt werelderfgoedstatus

Sterrenkunde De Unesco-inschrijving heeft vooral toeristische waarde: plekken die op de Werelderfgoedlijst komen krijgen vaak een stuk meer bezoekers.
Het planetarium is gevestigd in het oude woonhuis van Eise Eisinga in Franeker.
Het planetarium is gevestigd in het oude woonhuis van Eise Eisinga in Franeker. Foto Peter Hilz/ANP

Unesco heeft het Eise Eisinga Planetarium in Franeker op de Werelderfgoedlijst geplaatst. Dat schrijft de gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties voor onderwijs, wetenschap en cultuur dinsdag op haar website. Het planetarium is „heel blij” met de erkenning voor „het meesterwerk van Eise Eisinga”, zo zegt de organisatie op X.

Het planetarium in de Friese stad Franeker werd tussen 1774 en 1781 gebouwd door de ondernemer Eise Eisinga (1744-1828). Eisinga was liefhebber van de sterrenkunde. In de jaren zeventig van de achttiende eeuw ontstonden zorgen over het einde der tijden, na een boekpublicatie door dominee Eelko Alta. Hij voorspelde dat de aarde uit zijn baan zou worden geslingerd en in de zon zou verbranden door een samenstand van verschillende hemellichamen. Eisinga berekende dat dat onmogelijk was. Om zijn standpunt kracht bij te zetten bouwde hij in zijn eigen huis een planetarium om de werking van het zonnestelsel uit te leggen aan de Friese bevolking.

Toeristische waarde

Het Eise Eisinga Planetarium is een volledig werkend planetarium. Sinds de opening in 1781 is in het oude woonhuis van Eisinga de actuele stand van de planeten te zien. Het planetarium is sinds 1967 een rijksmonument, en is te bezoeken als museum. Demissionair staatssecretaris Gunay Uslu, die over erfgoedbeleid gaat, noemt de erkenning van de locatie belangrijk. Eisinga bouwde het planetarium „om met wetenschappelijk bewijs angstaanjagende geruchten te ontkrachten. Dat maakt het nog steeds actueel.”

Het Koninkrijk der Nederlanden telt nu dertien werelderfgoedsites. Ook onder andere de Waddenzee, de grachtengordel van Amsterdam en het centrum van Willemstad op Curaçao staan op de Werelderfgoedlijst. Wereldwijd hebben zo’n 1.200 plekken de titel. De status heeft vooral toeristische waarde: veel plekken die tot werelderfgoed verklaard worden krijgen een stuk meer aandacht, en daarmee ook bezoekers. Ook kan het planetarium door de Unesco-inschrijving bepaalde fondsen aanvragen voor het behoud van het erfgoed. In tijden van oorlog genieten plekken die op de Werelderfgoedlijst staan daarnaast speciale bescherming onder de Verdragen van Genève.

Lees ook: het verhaal achter de Eisingastraat in Watergraafsmeer