Hoeveel bewijs is er nodig om te laten zien dat hydroxochloroquine geen goed medicijn is voor Covid-19-patiënten? Het risico om te overlijden was met dit antimalariamiddel tijdens de eerste coronagolf 11 procent hoger dan de standaardbehandeling. Het aantal doden als gevolg van behandeling met hydroxychloroquine in België, Frankrijk, Italië, Spanje, Turkije en de VS schatten Franse onderzoekers op 16.990. Ze verzamelden cijfers uit 44 studies over 98.406 patiënten in ziekenhuizen in zes landen. De bevindingen staan in Biomedicine & Pharmacotherapy.
Hartritmestoornissen
Het aantal sterfgevallen is volgens de onderzoekers het topje van de ijsberg: ze moesten het doen met de beschikbare cijfers in slechts zes landen. Maar ‘baat het niet dan schaadt het niet’, ging in elk geval niet op. Het middel kan bijvoorbeeld hartritmestoornissen veroorzaken en in ernstige gevallen zelfs een hartstilstand. Sinds het middel door presidenten Donald Trump (VS) en Jair Bolsonaro (Brazilië) werd aangeprezen, staat het ter discussie. Al in het begin van de pandemie liet onderzoek zien dat hydroxychloroquine niets deed om coronapatiënten beter te maken. In juni 2020 toonden de eerste grote studies ook al schadelijke effecten, maar zoals ook deze Franse meta-analyse laat zien: artsen bleven hydroxychloroquine voorschrijven, ook in landen waar de richtlijnen dit nadrukkelijk afraadden.
Haken en ogen
Intussen bleven sommige onderzoekers overtuigd van gunstige effecten. In oktober kwamen er cijfers uit het het AZ Groeninge ziekenhuis in het Belgische Kortrijk die erop zouden duiden dat een behandeling met hydroxychloroquine tot minder sterfte onder hun coronapatiënten leidde ten opzichte van de gebruikelijke zorg bij andere patiënten. Er zaten nogal wat haken en ogen aan dat onderzoek: de hydroxychloroquine-gebruikers werden vergeleken met patiënten in andere ziekenhuizen, die mogelijk slechtere zorg kregen of anderszins een hoger risico op overlijden hadden. En er zaten ook patiënten bij die waren gestopt met het medicijn vanwege de bijwerkingen.
Als er een les te trekken valt, schrijven de Franse onderzoekers, is het om het principe van arts Thomas C. Chalmers te volgen: randomiseer de eerste patiënt. Ofwel: als je patiënten een nieuwe behandeling geeft, maak dan meteen een controlegroep. Ook Marc Bonten, arts-microbioloog in het UMC Utrecht, zegt dat het belangrijk is om snel goed onderzoek te starten. „In het Verenigd Koninkrijk deden alle ziekenhuizen mee aan twee studies naar hydroxychloroquine, er waren duizenden patiënten nodig. Door één ervan wisten we in juni 2020 dat het niet werkte. Anders waren we er misschien nog wel een jaar mee doorgegaan.”
Rug tegen de muur
Bonten vindt niet dat hydroxychloroquine zonder onderzoek niet voorgeschreven had mogen worden. „In die eerste golf, waarover deze studie gaat, stonden we met de rug tegen de muur. Als 30 procent van de patiënten in het ziekenhuis doodgaat, probeer je toch iets.”
Van deze nieuwe studie is Bonten niet al te zeer onder de indruk. „Deze meta-analyse is gedaan op basis van observationele studies.” Die kijken alleen naar het verband tussen een behandeling en sterfte. „In 2021 was er al een meta-analyse van gerandomiseerde trials (gecontroleerde experimenten met een controlegroep, red.), met hetzelfde sterftepercentage.” Wat hem betreft is de kous wel af wat hydrochloroquine betreft. „Geen arts die het een Covid-patiënt nog zal voorschrijven.”