Eddy Hartog, Eerste Kamerlid namens Volt, heeft het er de afgelopen dagen moeilijk mee gehad. „Ik zit hier best emotioneel in”, zegt hij. Door een raar toeval heeft de tweekoppige fractie indirect het lot van een begroting mede in handen, die van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp (BHOS), waar de Eerste Kamer deze dinsdag over stemt. En dat besef brengt Hartog in gewetensnood.
Hartog zit met, zoals ze het in de speltheorie noemen, het prisoner’s dilemma. Stel: twee gevangenen worden verdacht van een misdrijf. Als de ene gevangene de ander beschuldigt en de ander zwijgt, dan krijgt alleen die ander een celstraf van tien jaar. Die ene gevangene komt dan vrij. Als ze elkaar beschuldigen, krijgen ze allebei een celstraf van vijf jaar. Zeggen ze allebei niets, dan krijgen ze een paar maanden celstraf. Wat is de beste strategie? Geredeneerd vanuit eigenbelang moet je bijna wel de ander beschuldigen. Maar de gunstigste uitkomst voor het collectief is zwijgen.
Ik ga ervan uit dat deze Kamer verstandig is en de begroting goedkeurt. Als dat onverhoopt niet gebeurt… Dat hoop ik echt niet
Vertaald naar de Eerste Kamer zit het zo: de ChristenUnie heeft tijdens de behandeling van de begroting van BHOS, twee weken geleden, een motie ingediend die een deel van de voorgenomen bezuinigingen van minister Reinette Klever (PVV) kan verzachten. De oppositie hoopt dat het met deze motie blijft bij de 2,4 miljard die al waren aangekondigd, want Klever wil daarbovenop ook éxtra bezuinigen, door een norm los te laten die de uitgaven aan ontwikkelingshulp koppelt aan de grootte van de economie.
Tijdens de behandeling van de begroting in de Eerste Kamer was het verzet enorm, zeker ook van de christelijke partijen CDA, ChristenUnie en SGP. De ChristenUnie zal tegen de begroting stemmen, CDA en SGP dreigden dat ook te doen als die norm – in Haags jargon de ‘koppeling’ genoemd – verdwijnt.
Lees ook
Geen hamerstuk: veel vragen in Eerste Kamer over de bezuinigingen op onderwijs
Welwillendheid
Daarmee dreigt groot politiek drama: het zou voor het eerst zijn sinds 1907 dat de Eerste Kamer een begroting afwijst. De coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB heeft hier maar 30 van de 75 zetels, lang geen meerderheid. Ieder wetsvoorstel en iedere begroting is afhankelijk van de welwillendheid van oppositiepartijen. En die ontbrak.
Onbedoeld kan deze situatie veranderen door een motie van Tineke Huizinga-Heringa, van de ChristenUnie. Deze motie „verzoekt” het kabinet de norm in stand te houden. De linkse oppositie en de christelijke partijen ondertekenden de motie meteen. Maar om een meerderheid te halen, heeft de ChristenUnie de steun van Volt nodig.
Dit is het dilemma van Eddy Hartog: hij is het ééns met de motie, maar hij is tégen de hele begroting. En stemt hij voor de motie en krijgt die dankzij de Volt-fractie dus een meerderheid, dan hebben CDA en SGP een argument om toch de hele begroting aan een meerderheid te helpen. De pijn van de bezuinigingen is verzacht, kunnen ze dan zeggen. En dat wil hij ook niet.
Afgelopen dagen hebben Huizinga-Heringa en Hartog contact gehad. Ze heeft, zegt ze, de tekst aangepast om de twee stemmen van Volt binnen te halen. Er staat nu in dat het verzoek al geldt voor het liefst dit jaar, anders volgend jaar. Dat wilde Volt graag.
Volt is alsnog voor en Huizinga-Heringa heeft een meerderheid. Hartog: „Ik was van plan tegen te stemmen om de druk op de begroting te houden. Die is niet solidair, niet rechtvaardig. Eigenlijk zou je het kabinet niet zo’n uitweg moeten bieden. Maar ik wil ook niet tot elke prijs tegenwerken. Er was in de oppositie veel teleurstelling dat we niet meededen.”
‘Mensenlevens’
De begroting van minister Klever is nu veilig. CDA en SGP zullen voor stemmen. De ChristenUnie stemt tegen. In het CDA wordt gezegd dat het niet alleen om deze motie ging – al erkennen ze dat het in stand houden van de norm heel zwaar weegt.
Klever wilde geen enkele belofte doen over behoud van de koppeling. Ze dreigde tijdens het debat ook met grote gevolgen mocht de Eerste Kamer de begroting wegstemmen. „Dat kost mensenlevens.”
Dit is het dilemma van Eddy Hartog: hij is het ééns met de motie, maar hij is tégen de hele begroting
Klever zei dat ze met een afgekeurde begroting geen nieuw beleid kan beginnen. „Ik ga ervan uit dat deze Kamer verstandig is en de begroting goedkeurt. Als dat onverhoopt niet gebeurt… Dat hoop ik echt niet.”
Veel debat
De Eerste Kamer zit in een nieuwe situatie en heeft het daar moeilijk mee. In voorgaande jaren waren begrotingen van het kabinet meestal hamerstukken: de Tweede Kamer debatteerde erover, de Eerste Kamer nam ze zonder probleem aan. Maar de begrotingen van het kabinet-Schoof leiden tot veel debat. Deze dinsdag moet de Kamer stemmen over twee begrotingen, die van BHOS en Asiel en Migratie. Daarbij wacht minister Eppo Bruins (Onderwijs, NSC) een zwaar debat over zijn begroting.
Maar hoe kritisch het grootste deel van de Eerste Kamer ook is, ze weet niet wat ze aanricht als ze een begroting afwijst. Dat maakt partijen – zeker CDA en SGP – voorzichtig. Tijdens schorsingen zochten senatoren elkaar afgelopen weken veel op. Sommigen vroegen wie verstand had van staatsrecht, en wie kon vertellen wat gebeurt als een begroting wordt afgewezen: geldt dan de oude begroting van het jaar ervoor, of mag een minister niets meer?
De Eerste Kamer zal daarom deze dinsdag waarschijnlijk de Raad van State om voorlichting vragen over het staatsrecht. Sommige oppositiepartijen willen de nog liggende stemmingen over begrotingen het liefst uitstellen tot ze die voorlichting hebben gehad.
Lees ook
Klever maakt bezuinigingsplannen ontwikkelingshulp bekend: alleen nog hulp in Nederlands belang
