Een zwart gat is een volgepropte koffer die nog voller moet

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Lees-, kijk- en luistertips van onze redacteuren bij het nieuws. Deze week: ingewikkelde natuurkunde die sprankelt.






De illustraties van Tjarko van der Pol maken het feest compleet.
De illustraties van Tjarko van der Pol maken het feest compleet.

Toen Albert Einstein 16 jaar oud was, dacht hij diep na over het kijken in de spiegel. Daarin zie je jezelf doordat het licht wordt weerkaatst in je ogen. Stel nu dat je meereist met het licht, vroeg hij zich af, zie je dan nog steeds je spiegelbeeld? Of staar je dan in een gapend gat?

Het gedachte-experiment was een kiem van de relativiteitstheorie, waarmee Einstein later de natuurkunde op zijn kop zou zetten. Wetenschapsjournalist Yannick Fritschy beschreef dat zeldzaam sprankelend in zijn boekje Ruimtetijd (2017), dat van NRC vijf ballen kreeg in een recensie.


Lees hier de recensie over het boek Ruimtetijd van Yannick Fritschy

Nu vertelt Fritschy dit ingewikkelde verhaal aan mensen die nog lang geen 16 jaar zijn, in Dwars door tijd & ruimte. Alleen al de poging is prijzenswaardig. Onze gedachten en handelingen zijn doordesemd met het besef dat de tijd verloopt. Die tijd lijkt door de klok en de kalender een dwingend mechaniek. Dankzij Einstein weten we dat die tijd meer weg heeft van een elastiek.

Om dat uit te leggen, duikt Fritschy niet alleen diep in de relativiteitstheorie, maar ook in de geschiedenis van menselijke omgang met de tijd. De lezer gaat zo van de koplampen van een auto – of die nu rijdt of stilstaat, de snelheid van het lamplicht blijft hetzelfde – via treinen en vliegtuigen, waarin de tijd net wat langzamer loopt, naar tijdlussen waarmee je in theorie heel misschien naar verleden en toekomst kan reizen. En van het getallensysteem van de Babyloniërs, waaraan het uur zijn zestig minuten dankt, naar de atoomklok.

Pakkende beelden

Net als in zijn vorige boek betoont Fritschy zich een meester van de pakkende beelden. Zo vergelijkt hij het ontstaan van een zwart gat met een koffer die nog extra compact wordt ingepakt om toch een pot pindakaas te kunnen meenemen. Illustrator Tjarko van der Pol maakt het beeldenfeest compleet.

Het vruchtbaarste beeld is dat van de klassieke celluloidfilm, die beweging suggereert door tientallen stilstaande beelden per seconde te tonen. „Een wereld zonder tijd is als een film die nooit begonnen is”, schrijft Fritschy. Over het idee dat je voor- en achteruit in de tijd kan reizen zegt hij: „Een heelal zonder tijdsvolgorde is als een film waarvan alle beelden naast elkaar liggen.” Op de filmrollen van Van der Pol flitsen klokken, kalenders, lichtstralen en rails voorbij.

Helaas belandt Fritschy te vaak op zijpaden. Het is goed om uit te pakken over Galilei, die al eeuwen voor Einstein stelde dat je binnen in een schip niet kon weten of je bewoog. Maar geldt dat ook voor de paradox, elementen van quantumfysica en de tiendaagse week na de Franse Revolutie? Zonder deze uitweidingen is het onderwerp al lastig genoeg.

Want hoe zit het nu met de spiegel en het reizen met lichtsnelheid? Dat hangt ervan af. De lichtreiziger ziet wel het eigen spiegelbeeld. Wie van een afstand toekijkt ziet in de spiegel alleen een zwart gat. Dergelijke inzichten zijn prachtige cadeaus van dit geslaagde boek, dat de lezer meesleept in een even leerzame als sprankelende tekenfilm.

Related Posts

De springkomkommer is een explosieve vrucht die zijn zaden met grote kracht wegspuit

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Planten verspreiden hun zaden op allerlei manieren, maar weinig doen het zo explosief als de springkomkommer. Al tweeduizend jaar geleden werd de wonderlijke zaadverspreiding van deze mediterrane plant (Ecballium elaterium) beschreven door Plinius de Oudere. De komkommervruchten spuiten hun zaden onder hoge druk weg in een waterige straal. Hiermee verspreidt de soort haar zaden tot wel meerdere meters, ofwel tweeduizend maal de zaadlengte.

Het mechanisme achter deze techniek was echter niet zo goed beschreven. Een team verbonden aan de universiteiten van Manchester en Oxford publiceert er nu over in de PNAS. Ze benaderden de zaadverspreiding op verschillende manieren: wiskundig, natuurkundig, botanisch en biologisch.

De wetenschappers observeerden de ontwikkeling van de vruchten met behulp van timelapse- en hogesnelhelheidscamera’s. Hiermee konden ze zowel de (trage) ontwikkeling van de vruchten in de dagen voor de explosie, als de (snelle) explosie zelf vastleggen met tot wel zesentachtigduizend frames per seconde. Daarnaast maten ze de lengte, vorm en massa van de stengels, vruchten en zaden. Op deze gegevens baseerde het team verschillende wiskundige modellen waarmee men de mechaniek achter de druk, de ballistiek van het gelanceerde zaad en de rotatie van het vallende fruit kan beschrijven.

In hun analyse zien de wetenschappers vier hoofdingrediënten die bijdragen aan de zaadverspreiding van Ecballium. Allereerst bouwt een waterige vloeistof in de vrucht de druk op in de weken voor de explosie, de zogenoemde turgor-druk. In de dagen voor de lancering wordt een deel van de vloeistof in de stengel gepompt. Die wordt zo stugger en draait de hangende vrucht in een ideale, horizontale positie.

Een timelapse van de groei van de vrucht.

Dan volgt de explosie, waarbij een gat ontstaat waar de stengel loslaat van de vrucht. In de eerste honderden microseconden na het afschietenis de vrucht nog deels verbonden met de stengel, waardoor deze een rotatie om de eigen as meegeeft aan de vrucht. Tot slot spuwt de vrucht haar zaden in één straal door het ontstane gat, de snelheid van de zaadjes (tot wel meer dan 15 meter per seconde) neemt af terwijl de hoek van de vrucht als gevolg van de rotatie steiler wordt. Door de optimalisatie van de lanceringshoek komen tragere zaadjes alsnog ver van de moederplant terecht. Gemiddeld landen de zaadjes van de springkomkommer tussen de vier en twaalf meter van de moederplant.

De zaden schieten uit de vrucht van de springkomkommer, in slow motion.

Varianten op deze vorm van verspreiding komen vaker voor bij meer primitieve plantengroepen, zoals mossen en varens. Schimmels gebruiken dergelijke systemen frequent voor de verspreiding van hun sporen. Bij bloemplanten zoals de springkomkommer komt het echter zelden voor.

Andere mechanieken waarmee planten hun zaden lanceren zijn daarentegen talrijk. Voorbeelden van algemene Nederlandse plantensoorten die hun zaden wegschieten zijn de gehoornde klaverzuring (Oxalis corniculata), een stoepplantje, en springzaad (Impatiens) dat veel in bossen voorkomt. Door rijpe vruchten aan te raken kan je de zaadjes zelf zien wegschieten.


Hongkongse rechtbank beschermt rechten van homokoppels

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Gehuwden van hetzelfde geslacht hebben in Hongkong dezelfde rechten op gebied van huisvesting en erfrecht als heteroseksuele koppels. Met dat baanbrekende oordeel beslechtte de hoogste rechtbank van Hongkong dinsdag een jarenlange juridische strijd in het voordeel van twee stellen die zich hadden beklaagd over hun ongelijke behandeling.

Eén zaak was in 2018 aanhangig gemaakt door Nick Ingfinger, die in Canada met zijn partner was getrouwd. In Hongkong, dat huwelijken tussen partners van hetzelfde geslacht slechts beperkt erkent, weigerde de huisvestingsdienst een aanvraag van het koppel in behandeling te nemen voor een huurwoning.

Twee andere zaken werden aangespannen door Edgar Ng en Henry Li, die in het Verenigd Koninkrijk trouwden. Zij konden niet samen eigenaar worden van hun gesubsidieerde koopappartement. Bovendien spande Ng een tweede zaak aan om zijn echtgenoot te laten erkennen als erfgenaam als hij zou overlijden. Ng, die leed aan depressies, stierf in 2020, waarna zijn weduwnaar de rechtszaken voortzette.

De vijf rechters van het Hongkongse Hooggerechtshof bogen zich over de drie zaken nadat de autoriteiten in beroep waren gegaan tegen uitspraken van lagere rechtbanken. die het onderscheid tussen heterokoppels en stellen van hetzelfde geslacht ook al „ongrondwettig” vonden: de mini-grondwet van Hongkong schrijft voor dat alle inwoners gelijk worden behandeld. Hongkong maakt sinds 1997 deel uit van China, maar heeft nog wel zijn eigen rechtssysteem.

Bevolkingspolitiek

Een advocaat namens de huisvestingsdienst betoogde onder meer dat het beleid erop gericht was „traditionele gezinnen te ondersteunen”, in lijn met het streven van de stadsregering om het geboortecijfer te verhogen. Hongkong kampt met grote woningnood, voor veel stellen een reden om de stichting van een gezin uit te stellen.

Maar daar gingen de rechters dinsdag niet in mee. De hoofdtaak van de dienst is niet om bevolkingspolitiek te bedrijven, maar om huisvesting te verschaffen aan mensen die daar niet zelf voor kunnen zorgen. Bovendien merkt de rechtbank op dat ook stellen van hetzelfde geslacht een gezin kunnen stichten, bijvoorbeeld door adoptie of kunstmatige inseminatie.

Infinger zei na de uitspraak tegen journalisten dat de rechters hadden erkend dat „stellen van hetzelfde geslacht van elkaar kunnen houden en het recht hebben samen te leven”, maar hij was pessimistisch over de mogelijkheid dat Hongkong, net als Taiwan en Thailand, het huwelijk zou openstellen voor homokoppels, zoals de ngo Hong Kong Marriage Equality in een reactie had geëist.

De steun daarvoor onder de bevolking neemt in Hongkong al jaren toe. Volgens een opinieonderzoek van drie universiteiten in 2023 steunt 60 procent van de Hongkongers gelijke huwelijksrechten, tegen 38 procent tien jaar eerder.

Maar dezelfde rechtbank die nu uitspraak deed, weigerde de regering vorig jaar nog te verplichten om homokoppels te laten trouwen, in een zaak die was aangespannen door lhbti-activist Jimmy Sham. Wel gebood ze de regering toen om binnen twee jaar een wettige erkenning van homoseksuele relaties op te tuigen, bijvoorbeeld in de vorm van geregistreerd partnerschap.

Sham was eveneens een van de 45 activisten die eerder deze maand celstraffen kregen vanwege hun betrokkenheid bij officieuze prodemocratische voorverkiezingen in 2020. Hij moet vier jaar en drie maanden de gevangenis in.

Lees ook

Zelfs voor dissidenten die spijt betuigden kent de Hongkongse rechtbank weinig genade

Buiten het rechtbankgebouw waar 45 activisten dinsdag hun straf hoorden, was veel politie op de been. Een lange rij belangstellenden hoopte op een plek op de publieke tribune.


Ongemakkelijke seks- en poepgrappen zijn er genoeg bij Anne Neuteboom

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Anne Neuteboom moet kokhalzen. Uit haar gorgelen diepe, schraperige klanken naar boven. Het woord dat ze moet uitspreken zit vast in haar keel. Wijnklimaatkast, perst ze er ten slotte uit. Haar nieuwe vriendje heeft de wens uitgesproken dat hij er graag een zou willen kopen voor zijn wijnliefhebberij. Maar voor Neuteboom is dat een stap te ver: de kast staat symbool voor de grote verschillen tussen hen, met name tussen rijk (hij) en arm (zij).

In haar vierde soloprogramma, En dan nu Anne Neuteboom, doet de 35-jarige Anne Neuteboom uit de doeken dat ze een probleem heeft, want ze is gelukkig. En dat is onherkenbaar en beangstigend voor iemand die geen groot plezier aan mensen beleeft en voor wie klagen over alles de eerste natuur is. In vijf kwartier vertelt ze hoe ze het zo ver heeft kunnen laten komen en hoe ze haar partner vond. Net als in elke romcom gaat het dus eerst een keer mis.

Een verfrissende kant van haar optreden is dat ze zichzelf begeleidt met eigen, handgemaakte animaties op een groot scherm. Ze maakte primitieve tekeningetjes van poppetjes die alleen een lijntje als lijf en leden hebben. Soms vertellen de animaties het verhaal, soms zijn het illustraties bij wat ze zegt. Dat is een mooi extraatje en pakt soms geestig uit, zoals wanneer het tegenzit en ze zegt dat ze „triple fucked” is. De uitbeelding is simpel en effectief, met drie vliegende piemels rond een figuurtje.

Coronajaren

Ook haar verslag over daten, elkaar aftasten en het leren kennen van een nieuw iemand, inclusief een terugblik op de moeizame coronajaren, bevat aardige momenten. Maar echt goede grappen zijn dun gezaaid. Het kabbelt vaak wat, omdat ze vooral beschrijft wat er is gebeurd. Neuteboom zoekt het geregeld in grof en dik aangezet commentaar op gedrag en verschijnselen, maar de verwoording is vaak weinig bijzonder of verrassend. Elitaire, Amsterdamse „reservaten” beschrijven aan de hand van havermelk en Biro’s bijvoorbeeld, voelt te makkelijk en is te vaak gedaan om nog een lach mee te scoren.

In de aanloop naar haar liefdesgeschiedenis behandelt Neuteboom „veelgestelde vragen” aan haar, zoals over haar opvallende stem en over haar „raar” zijn. Die lijzige stem heeft ze van nature, bevestigt ze. Daar is niks mis mee, zeker niet voor een professioneel klager, maar als het tempo laag ligt en grappen niet altijd werken, dan keert dat geluid zich tegen haar.

En in En dan nu Anne Neuteboom is ze ook eigenlijk niet ‘raar’ genoeg. Ongemakkelijke seks en onsmakelijkheden, zeker als er poep bij komt, zijn bij haar in goede handen. Maar dat is niet genoeg om deze voorstelling te dragen.