N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Recensie
Lees-, kijk- of luistertips van de economieredactie The Women of Rothschild is een ontroerende familiegeschiedenis over de vrouwen uit de bekende bankiersfamilie. Het is zo knap geschreven dat je de auteur een paar merkwaardige keuzes vergeeft.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data95451952-ae949b.jpg)
Foto Tony Evans / Getty
De bankiersfamilie Rothschild heeft zo haar tradities. Een daarvan is het vernietigen van dagboeken en brieven van een familielid nadat die is overleden. Zelfs historicus Miriam Rothschild verbrandde in 1988 alle papieren van haar zus Liberty, noteert Natalie Livingstone verbouwereerd in haar boek over de Rothschild-vrouwen. „Jaren aan medische data en andere fragmenten van haar leven gingen in rook op.”
Door dat aanhoudende vernietigen van archieven groeit bij lezing van het boek The Women of Rothschild het respect voor auteur Livingstone. En al helemaal doordat je een zeer gedetailleerd, levendig en ontroerend inzicht krijgt in de levens van de vrouwen uit de beroemdste bankiersfamilie van Europa.
Livingstone, zo legt ze in het voorwoord uit, ergerde zich al jaren aan de focus op de mannen in de vele boeken die over de Rothschilds zijn geschreven. Hoe de vijf zonen van ‘stamvader’ en bankoprichter Mayer Amschel Rothschild zich aan het begin van de negentiende eeuw over Europa verspreidden om het familiebedrijf, opgericht in het Frankfurtse getto, te internationaliseren. Hoe hun mannelijke nakomelingen in steden als Napels, Parijs en Londen in de loop van decennia uitgroeiden tot prominente financiers van koningen en regeringen – en nog later tot aristocraten, wijnmakers, kunstverzamelaars en politici.
Waar waren de vrouwen? Hoe was het voor hen om deel uit te maken van deze dynastie, en wat was hun rol?
Livingstone beantwoordt deze vragen door vanaf de start van de bank tot de jaren negentig van de vorige eeuw een tiental Rothschild-vrouwen te portretteren. Ze beperkt zich tot de Britse tak. Begrijpelijk, want al snel neemt de familie enorme vormen aan en dan is kiezen noodzakelijk.
Kleurrijke figuren
De lezer maakt kennis met kleurrijke figuren. Zo is er veel aandacht voor Hannah Rothschild. Livingstone karakteriseert haar als de drijvende kracht achter pogingen in de jaren dertig van de negentiende eeuw om Joodse emancipatie op de agenda te krijgen in het Verenigd Koninkrijk.
Hannah organiseerde in haar huis in Londen legendarische feestjes met politici en kennissen van haar man, waarop volgens mediaverslagen uit die tijd gedanst werd tot half vijf in de ochtend. Het belangrijkste doel ervan was parlementariërs over te halen Joden tot het parlement toe te laten. Mede door haar inspanningen kwam er een stemming over een wetswijziging, maar die bleek iets te vroeg. De wet haalde het niet.
Hannah is een enkel voorbeeld bij het belangrijkste punt dat Livingstone wil maken: de Rothschild-vrouwen waren autonome, intelligente figuren die veel invloed hebben gehad op familie, bank en maatschappij. Zo pleitte Dolly de Rothschild na contact met zionisten voor een Joodse staat bij haar sceptische familieleden. Haar invloed zou ver strekken; de lobby van de Britse Rothschilds werd rond de Tweede Wereldoorlog belangrijk voor het voornemen van de Britse regering een Joodse staat te steunen.
Ander voorbeeld: Gutle Schnapper, de vrouw van bankoprichter Mayer Amschel, leidde bij een politiek gemotiveerde inval in het familiehuis in Frankfurt eind achttiende eeuw de inspecteurs om de tuin. De kluis met geld vonden ze niet.
Een tweede rode draad is minder expliciet, maar ook fascinerend: de manier waarop elke Rothschild-vrouw omgaat met de vaak beklemmende codes, gewoontes en spanningen van de familie. Die houdt vrouwen angstvallig weg uit de bank, probeert te assimileren zonder de Joodse identiteit te verliezen en heeft een obsessie voor trouwen binnen de Joodse gemeenschap – liefst zelfs met neven of nichten, om het geld binnen de familie te houden.
Elke Rothschild-vrouw maakt zo haar eigen afwegingen. Hannah weet zich na de dood van haar man bij hoge uitzondering de dagelijkse bankzaken in te werken. Haar dochter Hannah Mayer de Rothschild besluit als eerste te trouwen met een christelijke man. Op haar huwelijk verschijnen nauwelijks familieleden. Ze blijft jarenlang een paria.
The Women of Rothschild is een sprankelend boek, dat de lezer op originele manier meeneemt in het verhaal van een bijzondere familie. De personages komen door het uitgebreide onderzoek tot leven, alsof je een roman leest. Cruciaal is dat Livingstone tegelijk afstand houdt. De lezer mag zelf oordelen over zaken als zionisme en lobbyen door rijke families; de auteur beschrijft alleen de rol van de Rothschild-vrouwen in deze kwesties. Soms is Livingstone toch ronduit kritisch: ze merkt regelmatig op hoe onwetend de vrouwen zijn over wat in de lagere klassen van de maatschappij gebeurt.
Door dit knappe werk kun je Livingstone een paar merkwaardige keuzes vergeven. Zo houdt ze financiële zaken wel heel erg op de achtergrond. Dat is opmerkelijk voor een boek over een van de rijkste families van Europa. De lezer krijgt geen enkel inzicht in hoeveel geld er nu precies omgaat in de levens van de vrouwen. Dit is vooral ergerlijk wanneer Livingstone diep in het boek plots opmerkt dat de bank allang niet meer zo belangrijk is en de familie allang niet meer zo rijk. Dat is de lezer totaal ontgaan, en het mag niet in een bijzin worden weggestopt.
Klassiek euvel
Ook lijdt het boek aan een klassiek euvel van familiegeschiedenissen: soms wisselt Livingstone heel snel tussen nichten, dochters, oma’s en moeders, die soms ook nog dezelfde naam hebben. Een – complexe – stamboom voorin biedt gedeeltelijk uitkomst.
Wat het meeste bijblijft, is hoe het de vrouwen gedurende twee eeuwen lukt zich los te rukken van de maatschappelijke verwachtingen en die van de familie. Hun levens staan steeds minder in het teken van mannen en (baren van) kinderen, en steeds meer in dat van hun eigen hobby’s en interesses.
Het mooiste en meest symbolische voorbeeld daarvan is Nica Rothschild. Als een van de eerste vrouwen in het Verenigd Koninkrijk kwalificeert ze zich om piloot te worden. In de decennia na de Tweede Wereldoorlog zou ze het halve continent overvliegen, gewoon naar plekken waar ze zin in had. Eindelijk vrijheid.
