Een privédetective of een agressieve lastercampagne op je dak, omdat je kritiek had op de Emiraten

Kamel Jendoubi dacht dat hij voorbereid was. Hij wist dat zijn onderzoek gevoelig zou liggen. Hij verwachtte ook wel „stevige” reacties, van de landen die er in zijn rapport slecht vanaf zouden komen. Maar hoe ingrijpend de reactie op zijn VN-rapport over oorlogsmisdaden in Jemen is, beseft Jendoubi pas als hij er al middenin zit.

De Frans-Tunesische mensenrechtenadvocaat onderzoekt in 2018 de grootste humanitaire ramp ter wereld. In Jemen woedt een burgeroorlog die al tienduizenden inwoners het leven heeft gekost en waardoor miljoenen burgers zonder eten, water of dak boven het hoofd zitten. Door Iran gesteunde rebellen vechten om de macht tegen een coalitie van Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE).

Een VN-panel krijgt de opdracht om te onderzoeken of er oorlogsmisdaden worden gepleegd. Vier jaar lang verdiepen Jendoubi en zijn collega’s zich in het conflict. Het onderzoeksteam concludeert in 2018 dat álle partijen zich schuldig hebben gemaakt aan mogelijke oorlogsmisdaden. Dus óók de coalitie van de Emiraten en Saoedi-Arabië. Zo zijn er luchtaanvallen uitgevoerd op burgerdoelen zoals markten, begrafenissen en ziekenhuizen.

„En toen begon het”, zegt Jendoubi. Na de presentatie van de onderzoeksresultaten verschijnen online overal publicaties over hem, waarin hij wordt beschuldigd van banden met islamisten en extremisten. Jendoubi weet niet wat hij ertegen moet beginnen. „De mensen die mij kennen, wisten dat het nergens op sloeg. Maar het beangstigende was dat als iemand steeds dezelfde beschuldigingen blijft herhalen, ze uiteindelijk de waarheid worden.” Wat het voor Jendoubi wel duidelijk maakte: „Hier zaten professionals achter.”

De Verenigde Arabische Emiraten zijn een land van een miljoen inwoners aan de Perzische Golf. De invloed van het oliestaatje (380 miljard euro als bruto nationaal product) reikt tot ver daarbuiten. In Europa voerden de Emiraten de afgelopen jaren beïnvloedingsoperaties uit, blijkt uit het onderzoek ‘Abu Dhabi Secrets’ van NRC en andere Europese media. Het land schakelde hiervoor het Zwitserse inlichtingenbureau Alp Services in. Na een hack zijn documenten van dit bedrijf in handen gekomen van journalisten.

Uit de documenten blijkt dat de beïnvloedingsoperaties niet alleen gericht waren tegen vermeende sympathisanten van de Moslimbroederschap, over wie NRC vorige week berichtte. De Emiraten probeerden ook de beeldvorming over zichzelf te beïnvloeden. Door critici aan te vallen en nepnieuws te verspreiden moest de slechte reputatie van het autocratische land op het gebied van mensenrechten worden opgepoetst, daarbij geholpen door westerse pr-consultants.

Lees ook de vorige aflevering van de ‘Abu Dhabi Secrets’: Dit schimmige bedrijf vernietigde reputaties van Europese moslims

Verzonnen controverses

Na hun rapport over de mensenrechtenschendingen in Jemen krijgen de VN-experts vanaf 2018 met zo’n campagne te maken. De Emiraten willen twijfel zaaien over het rapport, blijkt uit de gehackte documenten, en huren daarvoor Alp Services in. Het is dit bedrijf dat voorstelt om onderzoeksleider Jendoubi in diskrediet te brengen. De mensenrechtenexpert heeft tot dat moment een vlekkeloze reputatie. „De Wikipedia-pagina van Kamel Jendoubi bevat uitsluitend positieve elementen, zowel academisch, beroepsmatig als politiek”, schrijft Alp in november 2018 in een pitch aan de Emiraten. Daar belooft Alp verandering in te brengen. „Iedere twee weken zullen we een artikel publiceren dat negatieve elementen over Kemal Jendoubi bevat.” Kosten: 150.000 euro.

De Emiraten stemmen toe en vanaf 2019 beginnen de artikelen te verschijnen. Een blogger schrijft dat Jendoubi een als „mensenrechtenheld verklede opportunist” is. Een ander blog heeft als kop: „Is Kamel Jendoubi lid van de Moslimbroederschap?” Hij zou een handlanger van rivaal Qatar zijn, of een heimelijke extremist. Op zijn Wikipedia-pagina wordt een kopje met ‘controverses’ aangemaakt. Daar wordt hij in verband gebracht met terreurbeweging Al-Qaida. De blogs zijn allemaal gemaakt door Alp Services, onder de naam van fictieve personen.

Halverwege 2019 willen de Emiraten er nog een schepje bovenop doen. Begin september komen Jendoubi en zijn collega’s met een nieuw rapport over oorlogsmisdaden in Jemen. „Wat kunnen we hem voor september aandoen”, vraagt een inlichtingenofficier van de Emiraten aan Alp. Daarop maakt het bedrijf een lijst aan met journalisten bij wie ze meer negatieve informatie over Jendoubi kunnen insteken. Medewerkers van Europese denktanks wordt gevraagd naar controverses rond Jendoubi, waarna zij de informatie oplepelen die Alp eerder al heeft verspreid. Er verschijnen – inmiddels verwijderde – stukken waarin vraagtekens worden geplaatst bij zijn herbenoeming als VN-expert.

Detective

Jendoubi is niet het enige slachtoffer. In zijn onderzoeksteam zitten experts uit verschillende landen. Maar alléén de leden met een Arabische achtergrond worden aangevallen. Tegen een Marokkaanse VN-onderzoeker, Ahmed Himmiche, wordt zelfs een complete inlichtingenoperatie opgetuigd. Alp Services stuurt eind 2018 een detective op pad om ‘dirt’ over hem te vinden.

Zes Marokkaanse zakenmannen, militairen en dorpsgenoten worden in het geheim ondervraagd over Himmiche. Er lijkt geen smetje te vinden. Himmiche is volgens de ondervraagden „gerespecteerd”, „loyaal” en „eerlijk”.

De onderzoekers van Alp houden vol. Himmiches socialemedia-accounts worden uitgekamd. Wie volgt hij, wie liket hij? Alles wordt vastgelegd. Ook een foto van de schoolklas van zijn zoon wordt aan het dossier toegevoegd. Net als de ‘like’ die zijn zoon op Facebook geeft aan het profiel van de omstreden filosoof Tariq Ramadan, die begin 2018 is gearresteerd op verdenking van verkrachting. Bij een vermeend ander familielid vindt het bedrijf toch nog waar het naar op zoek is: deze persoon zou op Facebook een foto hebben geplaatst van Osama bin Laden.

Als iemand beschuldigingen blijft herhalen, worden ze waarheid

Kamel Jendoubi Frans-Tunesische mensenrechtenadvocaat

Waarom steken de Emiraten zo veel energie in een campagne tegen VN-onderzoekers? Er staat voor kroonprins Mohammed bin Zayed (MbZ) heel wat op het spel. Hij doet er alles aan om uit te groeien tot het verlichte boegbeeld van de Arabische wereld. MbZ heeft vrouwen benoemd in zijn regering, biedt in zijn land ruimte aan andere religies, heeft zelfs een ‘ministerie van Tolerantie’ in het leven geroepen.

Maar die tolerantie bestaat niet voor critici van MbZ. Onder zijn bewind worden politieke tegenstanders opgesloten. Vooral ‘islamisten’ worden onderdrukt vanwege hun politieke ambities, evenals activisten die voor hen opkomen. In gevangenissen van de Emiraten worden volgens mensenrechtenorganisaties burgers gemarteld. Vrijheid van meningsuiting en persvrijheid bestaan in de praktijk niet. Op deze gebieden zijn de Emiraten een van de meest onvrije landen ter wereld.

MbZ is er alles aan gelegen dat er niet teveel aandacht komt voor deze donkere kant van zijn bewind. Het zou de betrekkingen met de Europese Unie, een van zijn voornaamste handelspartners, kunnen beschadigen.

De hele dag gevolgd

Hoever Mohammed bin Zayed gaat, ondervinden niet alleen de VN-onderzoekers. Ook Safwa Aïssa wordt doelwit van de Emiraten. Zij leidt in Genève de ngo ICJHR, die zich bezighoudt met het onderwerp mensenrechtenschendingen in de Arabische wereld. In september 2017 mag Aïssa de mensenrechtenraad van de Verenigde Naties toespreken. Ze vraagt aandacht voor verschillende activisten die al jarenlang worden vastgehouden in de Emiraten. In de maanden daarna lobbyt ze bij andere landen om tot een stevige veroordeling van de Emiraten te komen. En dan gebeurt precies wat MbZ probeert te voorkomen. De kritiek wordt begin 2018 overgenomen door de VN-mensenrechtencommissaris; de Golfstaat komt steeds meer onder vuur te liggen.

Dat is voldoende reden om via Alp Services een privédetective op Aïssa af te sturen. Er wordt een „strikt vertrouwelijk surveillance-rapport” over haar opgesteld. Dat begint met informatie die gebruikt zou kunnen worden om toegang tot haar woning in Zwitserland te verschaffen. Zo wordt een foto van het „bewakingssysteem” getoond en wordt de „nooduitgang aan de achterzijde” opgemerkt.

Vervolgens wordt Aïssa van negen uur ’s ochtends tot begin van de middag in de gaten gehouden, zo blijkt uit foto’s in het rapport. Welke bus ze neemt, bij wie ze op bezoek gaat en waar ze een pakketje ophaalt.

Advocaat van Britney Spears

De Emiraten gaan ook in de aanval als de beroerde omstandigheden van gevangenen in het land worden belicht. In 2015 wordt in de Emiraten de 19-jarige studente Maryam al-Baloeshi gearresteerd. Zij zou geld hebben overgemaakt naar een Syrische familie, door de Emiraten aangemerkt als terrorismefinanciering.

Volgens een VN-rapport wordt Al-Baloeshi maandenlang vastgehouden zonder dat haar familie weet waar ze zit. In die periode zou ze volgens bronnen van de VN zijn geslagen, vernederd en bedreigd met verkrachting. Uiteindelijk krijgt ze vijf jaar cel. Gedurende die gevangenisstraf wordt ze opnieuw mishandeld, waarna ze volgens westerse media in 2020 een zelfmoordpoging doet.

De Emiraten schakelen daarop Paul Tweed in, een bekende smaadadvocaat die eerder artiesten als Britney Spears en Jennifer Lopez bijstond. Namens zijn „cliënte Al-Baloeshi” sommeert Tweed per brief onder meer Facebook om berichten over haar te wissen. Zijn cliënte zou helemaal niet gevangen zitten. In werkelijkheid zit Al-Baloeshi wel degelijk vast. De truc van Tweed: hij treedt op namens een dubbelganger van Al-Baloeshi, een veel voorkomende naam in de Emiraten. Nadat haar foto per ongeluk is geplaatst bij het bericht over de gevangene, grijpt Tweed de fout aan om te eisen dat de berichtgeving verwijderd wordt. Hij noemt de gevangenschap van Al-Baloeshi tegenover Facebook zelfs „politiek gemotiveerd nepnieuws”.

Volgens de documenten weigert Facebook het bericht te verwijderen. Voor het bedrijf blijft onbekend dat Tweeds werkelijke opdrachtgever de Emiraten zijn. Gelekte e-mails tonen aan dat hij zijn acties afstemt met een inlichtingenofficier van dat land. Hij pocht bij de Emirati’s dat traditionele media op dat moment niet over de zaak hebben geschreven. „Het is mij gelukt om media-aandacht te onderdrukken”, aldus Tweed in een e-mail over Al-Baloeshi aan de geheime dienst van de VAE.

Aanval op Qatar

Behalve de reputatie van de Emiraten beschermen, moeten de campagnes ook rivaal Qatar beschadigen. Het buurland steunt de Moslimbroederschap, een politiek-islamitische beweging die MbZ ziet als een bedreiging voor zijn macht. Samen met andere Arabische landen besluiten de Emiraten om Qatar in 2017 af te snijden van de regio. De diplomatieke betrekkingen worden verbroken, landsgrenzen gesloten en vliegverkeer vanuit het land wordt stilgelegd.

Lobbyisten voor Qatar zijn vanaf dat moment ook niet meer veilig voor beïnvloedingscampagnes vanuit de Emiraten. De Frans-Tunesische pr-consultant Sihem Souid werkt in Frankrijk voor Qatar. Net als bij mensenrechtenactivist Aïssa huurt Alp een privé-detective in om Souid te volgen. In de documenten van Alp zitten foto’s van het appartement in Parijs waar ze enige tijd met haar man en twee kinderen woont. Op een van de foto’s staat een „toegangsdeur” rood omcirkeld. Bij een inbraak worden onder meer haar laptop en telefoon gestolen. Souid vermoedt dat Alp en de Emiraten erachter zitten.

Uit een Alp-analyse blijkt waarom het bedrijf zich zo opwindt over Souid en pr-bureau Avisa waarmee ze samenwerkt. „Qatar is de afgelopen dagen het onderwerp geweest van zeer positieve media-aandacht in Frankrijk en België, terwijl er zeer kritische artikelen zijn gepubliceerd over de VAE en Saoedi-Arabië. Onze spoedanalyse bevestigt dat het duo Sihem Souid en Avisa erachter zit”, schrijft Alp. Achter de schermen zou Souid tijdens het Doha Forum in 2018, een internationale conferentie in Qatar, positieve rapporten over dat land hebben ingestoken bij journalisten.

„Het is onvoorstelbaar dat dit soort maffiamethoden worden toegepast in een rechtsstaat”, zegt Souid in een reactie. Volgens haar loopt er in Frankrijk nog een justitieel onderzoek naar de zaak.

Lees ook: Deze deskundige over Moslimbroederschap speelde dubbelspel

Kajak

Voor de Emiraten dient zich in de zomer van 2018 een nieuwe kans aan om Qatar te raken. Dan laten de Qatarezen Jean-Pierre Marongiu vrij. Deze Franse zakenman had een succesvol bedrijf in Qatar, dat van hem werd afgepakt door zijn Qatarese zakenpartner. Marongiu verzet zich hiertegen, waarna hij wordt beschuldigd van het uitschrijven van ongedekte cheques. Er hangt hem een gevangenisstraf van zeven jaar boven het hoofd. Als hij het land per kajak probeert te ontvluchten, wordt hij gepakt en verdwijnt hij in de cel, totdat de emir hem na vijf jaar gratie verleent.

Terug in Frankrijk schrijft Marongiu een boek over zijn ervaringen: InQarcéré (‘incarcéré’ betekent ‘opgesloten’). Met behulp van de Emiraten wordt dat een doorslaand succes. Via Alp Services geven ze Marongiu mediatraining. Hij wordt groot gemaakt op sociale media door succesvolle accounts voor hem te onderhouden. Op kosten van de Emiraten reist hij langs Europese media om zijn boek aan te prijzen. Marongiu’s boek krijgt vijf sterren van de Franse warenhuisketen Fnac en wordt opgenomen in de top-honderd van boeken over het Midden-Oosten.

In november 2019 brengt Alp verslag uit aan de Emiraten. Ondanks Marongiu’s „polariserende persoonlijkheid” is het gelukt om van hem „een geloofwaardige mensenrechtenactivist tegen Qatar” te maken. In ruil daarvoor vraagt Marongiu via WhatsApp wel om steeds meer geld. Hij krijgt vliegtickets toegestuurd en enkele duizenden euro’s. Het brengt de Fransman ertoe in interviews ook steeds vaker de Moslimbroederschap te bekritiseren, die aan de leiband van Qatar zou lopen.

Zo weten de Emiraten, met dank aan westerse lobby- en onderzoeksbureaus, hun eigen imago op te poetsen en dat van tegenstanders af te breken. Soms met tastbare gevolgen. Zo doen de VN-experts inmiddels geen onderzoek meer naar de oorlogshandelingen in Jemen. Ondanks de lastercampagnes wilden ze doorgaan met hun werk, maar toen hun mandaat na vier jaar moest worden hernieuwd, zetten de Emiraten andere landen onder druk het panel op te heffen, volgens VN-expert Kamel Jendoubi.

Zo kregen de Emiraten toch nog hun zin. Voor Jendoubi legde de beëindiging van het onderzoek vooral bloot hoe gevoelig de VN zijn voor beïnvloeding van buitenaf. Er werd lichtzinnig omgegaan met de lastercampagne tegen het onderzoeksteam, zegt hij. „Wij werden duidelijk en gestructureerd aangevallen, maar de VN deden niets. Zij hadden ons moeten beschermen.” Ze dúrfden niet, zegt Jendoubi. „Men wil financieel machtige staten vooral plezieren. Dit was mijn eerste VN-missie en ik heb van dichtbij meegemaakt hoe kwetsbaar deze internationale mechanismen zijn.”

Het roept de vraag op wier reputatie hier eigenlijk was besmeurd. Niet die van Jendoubi, zegt hij zelf, stellig. „Het was zeker vervelend, maar het schaadde mijn reputatie niet écht. Het is de geloofwaardigheid van de VN die is aangetast.”