Het is een van de oudste, en ook een van de grootste vragen van de mens: zijn we alleen in het universum? Of is er nóg ergens in de ruimte leven te vinden? Presentator Ewout Lowie duikt samen met wetenschappers van het Origin Center diep in de kennis die gebruikt wordt om deze ‘oervragen’ over het heelal te beantwoorden. Hij doet dat in humoristische spreektaal, waardoor de onderzoeksrichtingen in al hun grootsheid behapbaar voelen en voorkennis nauwelijks nodig is, en met goed geschreven intermezzo’s, die de talkshow een verhalend karakter geven. Favoriet is aflevering 2 van het eerste seizoen, waarin Lowie op zoek gaat naar een Nederlandse vrouw, van wie de stem te horen is op een grammofoonplaat die al sinds de jaren zeventig aan boord van een ruimteschip door de kosmos reist.
De teller staat nu op 1.737. De afgelopen negentien jaar heeft de Griekse forensisch archeoloog Christos Tsirogiannis met regelmaat illegaal opgegraven oudheden ontdekt bij vooraanstaande kunsthandelaren, veilinghuizen en musea. Afgelopen zondag melddeThe Observer dat Tsirogiannis, die dit jaar nog als fellow het Allard Pierson heeft geholpen bij het speurwerk naar de herkomst van oudheden in de Amsterdamse universiteitscollectie, weer eens een object uit de Oudheid heeft ontdekt waaraan een sterk luchtje van illegaliteit zit. Deze keer was de Londense Kallos Gallery de klos.
In de catalogus van de galerie, gesticht door baron Lorne Thyssen-Bornemisza, die er prat op gaat institutionele opgravingen te subsidiëren, zag Tsirogiannis een verdachte Griekse vaas. De rond 550 voor Christus gemaakte amfoor met afbeeldingen van een sfinx, een leeuw en een ram had een herkomst en verzamelgeschiedenis die niet verder terugging dan 1986. De vaas was verhandeld door Münzen und Medaillen AG. Insiders als Tsirogiannis weten dat er dan iets mis kan zijn, omdat de in 2002 overleden Herbert Cahn, de eigenaar van de antieke muntenhandel, bij leven in Italië voorwaardelijk is veroordeeld wegens heling van illegaal opgegraven oudheden. Tsirogiannis identificeerde de vaas op één van de polaroidfoto’s die in beslag zijn genomen bij Giacomo Medici, een veroordeelde kunsthandelaar. Op de polaroid is de vaas nog niet gerestaureerd: verschillende schilderingen zijn vervaagd en de kop van de ram is een zwarte vlek.
Kallos Gallery heeft de vaas intussen uit de handel genomen, meldde The Observer. Madeleine Perridge, de directeur van de galerie, reageerde in dezelfde krant diplomatiek op Tsirogiannis’ ontdekking: „We doen er alles aan om te voldoen aan onze due dilligence en publiceren alle publicatie- en verzamelgeschiedenissen die ons bekend zijn. […] Het is niet in ons belang om besmette kunstwerken te verhandelen.”
Toch is bij dezelfde galerie onlangs vóór de opening van de Tefaf in Maastricht op verzoek van de Italiaanse kunstpolitie een andere Griekse vaas in beslag genomen. Deze vaas kwam voor in het eveneens in beslag genomen archief van een andere veroordeelde Italiaanse kunsthandelaar. De vaas is meteen meegegeven aan de Italiaanse ambassadeur, die op bezoek kwam. Officieel is niets bekendgemaakt, maar drie personen met kennis van zaken, die echter anoniem willen blijven, bevestigen het.
Onder meer de vele door Tsirogiannis ontdekte zaken doen de vraag rijzen of ‘betrapte’ veilinghuizen, kunsthandelaren en musea niet te makkelijk weg kunnen komen door te zeggen dat ze van niets wisten en er alles aan hebben gedaan om verzamelgeschiedenissen te achterhalen. Onderzoekers als Tsirogiannis en ook kunstpolities pleiten daarom voor ratificatie van het Verdrag van Nicosia uit 2017. Dat verdrag stelt de illegale verwerving, het illegaal op de markt brengen en het falsificeren van herkomstdocumenten strafbaar. In de wandelgangen is te horen dat het ministerie van OCW daar voorlopig niet aan wil.
Daar had je niet aan gedacht: dat er een enorm pak sneeuw op vulkaan de Etna zou liggen. Het eiland Sicilië ligt midden in de Middellandse Zee. Maar aan de voet van de hoogste krater, ver boven de wolken, zoeven de skiërs over de vulkaanflanken alsof ze in de Alpen zijn. Niet ver ervandaan liggen hete, zwarte stenen na te dampen die nog geen week eerder als magma uit de vulkaan borrelden. Op video’s op internet was zelfs te zien hoe mensen eerder tussen de rode, stromende lava (de term voor magma als het eenmaal buiten de vulkaan is) skieden.
Levert sneeuw bij een actieve krater geen extra gevaar op? Want lava met water vormt het recept voor zeer heftige explosies: freatomagmatische erupties.
Sneeuw verhit abrupt wanneer het in aanraking komt met lava. Het smelt in raptempo tot water en gelijk daarna verandert het in stoom. Het volume neemt enorm toe.
„Als een grote hoeveelheid opwarmend stoom nergens heen kan uitwijken, omdat het bijvoorbeeld onder een dikke laag lava ligt, neemt de druk enorm toe”, zegt vulkanoloog Bernd Andeweg vanuit de Vrije Universiteit Amsterdam. „Dan knalt de lavalaag erbovenop uit elkaar.” Ook wanneer bijvoorbeeld lava in de oceaan stroomt, kan de lava ineens uit elkaar spatten. Of wanneer een gletsjer boven de krater ligt en grote hoeveelheden smeltwater in de krater stromen.
Dat laatste legde in 2010 het vliegverkeer in Europa dagenlang stil. Magma dat uit de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull barstte, kwam in contact met het ijs van de gletsjer boven op de krater. As vloog zo’n tien kilometer de lucht in.
Op de Etna werden in 2017 een cameraploeg van de BBC en toeristen onverwachts bekogeld toen lavastromen bezweken onder de toenemende druk van stoom. De mensen liepen hoofdwonden, schrammen en kneuzingen op, maar niet ernstig. Zij hadden geluk. „Klodders warme lava werden zo’n tweehonderd meter door de lucht gesmeten, projectielen van tien centimeter in doorsnee”, zegt Andeweg. Skiën (of lopen) door de sneeuw vlak bij een actieve krater is „absoluut heel gevaarlijk.” Dit was lokaal vervelend, voor mensen die relatief in de buurt van de krater waren.
De sneeuw-lavacombinatie kan nog gevaarlijker zijn voor inwoners die verderop van de krater wonen dan voor kraterbezoekers. „Als grote hoeveelheden sneeuw of ijs door de warmte plots smelten, kan een soort modderstroom van water en as ontstaan die in rap tempo naar beneden glijdt”, zegt geofysicus Lennart de Groot van de Universiteit Utrecht. Door zo’n zogeheten lahar eiste een relatief milde uitbarsting van de Colombiaanse vulkaan Nevado del Ruiz veertig jaar geleden toch 23.000 mensenlevens. „Een enorme hoeveelheid slurry verzamelde zich in een dal dat precies uitmondde in een dorp, dat daar niet op voorbereid was.
Afgelopen maart antwoordde een gids op de Etna op de vraag hoe hij voorkomt dat hij met wandelaars over een explosief sneeuwveld loopt: „Ik ken het gebied.” Doordat ze de topografie, het terrein en de sneeuwcondities kennen, weten gidsen ongeveer in welke gebieden stoom niet kan ontsnappen en druk zal opbouwen. De wandelaars dragen een helm. Met een radio op zak zijn de gidsen voortdurend in contact met vulkanologen die via grote schermen dag en nacht de Etna in de gaten houden.
„De Etna is een van de best gemonitorde vulkanen op de wereld”, zegt De Groot. „Maar helemaal veilig is het bezoeken van een actieve vulkaan nooit, al helemaal niet met sneeuw”, zegt hij. Maar het is prachtig. Dat wel.
De definitie van wie een vrouw is heeft volgens de Britse gelijkheidswet uit 2010 alleen betrekking op mensen die als vrouw geboren zijn. Toch biedt deze wet wel bescherming aan transgenders tegen discriminatie.
Dat heeft het Britse Hooggerechtshof woensdag uitgesproken. De rechters zeiden ook dat het gebruik van een „gecertificeerde interpretatie van geslacht’’ zou leiden tot „een vreemde ongelijkheid” in status tussen transgenders met een geslachtsveranderingscertificaat en transgenders die dat niet hebben.
De zaak wordt in het Verenigd Koninkrijk gezien als zeer belangrijk voor de rechten van transgender personen. Rechter Lord Patrick Hodge beklemtoonde de uitspraak „niet te zien als een overwinning voor de ene partij ten opzichte van de andere” en hij benadrukte dat Equality Act transgenders nog steeds beschermt tegen discriminatie.
De uitspraak betekent dat een deel van een Schotse wet van tafel moet, namelijk het deel dat regelt dat trans vrouwen meegerekend mogen worden bij doelstellingen om vijftig procent vrouwen in raden van bestuur te krijgen.
Genderdisforie
De zaak was aangespannen door de actiegroep For Women Scotland die vindt dat iemand alleen een vrouw kan zijn als ze als vrouw geboren is. Schrijver J.K. Rowling, bekend van Harry Potter, financiert deze groep. De groep werd opgericht nadat de Schotse regering in 2018 een nieuwe genderwet voorstelde die de procedure voor het verkrijgen van een zogeheten geslachtserkenningscertificaat (GRC) veranderende. Onder deze wetswijziging konden personen hun geslacht met dit document laten vastleggen op basis van zelfindentificatie, zonder medische diagnose. Die wet is in Schotland aangenomen maar door de overkoepelende regering in het VK tegengehouden en dus niet actief. Dit betekent dat de diagnose genderdysforie nog altijd vereist is voor een dergelijk certificaat.
De actiegroep spande een zaak aan tegen een andere aangenomen Schotse wet, de Gender Representation on Public Board. Deze wet stelt doelstellingen vast voor het verhogen van het percentage vrouwen in raden van bestuur. Trans vrouwen in het bezit van geslachtserkenningscertificaat tellen volgens deze wet mee als vrouw. Daartegen nam For Women Scotland juridische actie.
Het hooggerechtshof van Schotland gaf de groep ongelijk en bepaalde trans vrouwen meetellen als vrouw in het bestuur, onder deze wetgeving. De actiegroep ging daarop in beroep bij het allerhoogste Britse rechter, het hooggerechtshof in Londen.
Het is op dit moment onduidelijk welke gevolgen deze uitspraak heeft voor interesekse personen.
Het debat in het Verenigd Koninkirijk over transgenders was de afgelopen jaar verhit, terwijl het niet om grote aantallen gaat. Sinds de invoering van de Gender Recognition Act in 2004 kregen circa 8.500 mensen in het Verenigd Koninkrijk een gendererkenningscertificaat.
J.K. Rowling speelde een grote rol in het Britse debat. Ze wierp zich op als ‘voorvechter van vrouwenrechten’. Ze noemde in 2022 toenmalig Schots premier Nicola Sturgeon „een vernietiger van vrouwenrechten”. Critici vonden dat Rowling transfobe uitspraken deed.
De actiegroep waar Rowling aan is verbonden, zei tijdens de behandeling van de zaak dat de voor hen gunstige uitspraak ook in Engeland, Schotland en Wales consequenties moet hebben voor faciliteiten voor specifiek mannen of vrouwen, zoals toiletten, gevangenissen en ziekenhuisafdelingen. De Britse krant The Guardian onderschreef dat woensdagmorgen. „Hoewel de rechtszaak in Schotland begon, kan de uitspraak grote gevolgen hebben voor de manier waarop ruimtes en diensten voor alleen mannen en vrouwen in Engeland, Schotland en Wales worden gerund.” De verwachting is ook dat deze uitspraak het debat opent om de gelijkheidswet uit 2010 te veranderen.
