Een Moluks verleden dat gedeeld moet worden

Herinneringstheater Een toneelstuk thematiseert het Molukse kamp Schattenberg.Ze leefden met een koffer onder het bed,” hoort Kester Freriks.

Anis de Fretes (l.) met decorontwerper Kees Botman voor een barak met handvat: als symbool voor heimwee naar de Molukken.
Anis de Fretes (l.) met decorontwerper Kees Botman voor een barak met handvat: als symbool voor heimwee naar de Molukken. Foto East Side Story

Een tijdelijk verblijf, te gast zijn in Nederland, wonen in houten barakken in voormalige doorgangskampen als Vught en Westerbork – omgedoopt in Schattenberg. In 1951 arriveren ruim twaalfduizend Molukkers in Nederland, velen van hen komen terecht in Drenthe. „De geschiedenis van de Molukse gemeenschap wordt nauwelijks onderwezen en berust op veel misverstanden”, zegt Anis de Fretes die in 1952 werd geboren in kamp Schattenberg. Hij woonde in barak 85. Zijn vader was een van de 3.500 KNIL-militaren die met hun gezinnen na de soevereiniteitsoverdracht van Indonesië ‘tijdelijk’ naar Nederland werden overbracht.

Abstract decor

Op een veld in doorgangskamp Westerbork hebben theatermakers Schattenberg herbouwd als een abstract decor: barakken, schouwburg en badhuis zijn opgetrokken uit balken. De voorstelling die hier eind mei in première gaat heet East Side Story, geïnspireerd door de musical West Side Story. Bovendien vormen verhalen van de Molukkers een bron van inspiratie. Het is herinneringstheater.

In 1970 werd het kamp ontruimd en maakten bulldozers het met de grond gelijk. De Fretes: „We waren hier geïsoleerd van de buitenwereld, bovendien leefden we in een impliciete cultuur: onze vaders zwegen over de oorlog in Indonesië waarin ze als KNIL-militairen aan de Nederlandse kant stonden. Ze voelden zich gedumpt.”

De voorstelling wordt gemaakt in samenwerking met het Drents Museum en het Drents Archief. In het museum is op dit ogenblik de tentoonstelling Menyala. De buitengewone geschiedenis van de Molukkers in Drenthe te zien. Een sprekend detail is dat de bewoners keukenstoelen toegewezen kregen die keurig blank waren gelakt met in de rugleuning de letters R.E. gebrand: Rijks Eigendom. „Dat is typerend voor de koele, koude ontvangst die de Molukkers in Nederland ten deel viel”, zegt Kees Botman, decorontwerper. „Je laat mensen op deze beladen plek in barakken wonen en geeft hen stoelen met duidelijk erop aangegeven dat ze niet jouw eigendom zijn, maar van het Rijk.” Botman is ook de bedenker van een veelzeggend detail boven op het frame van de bouwwerken: er zit een hengsel aan vast als van een koffer. Botman: „De mensen hier leefden in het besef dat ze elk moment konden vertrekken en weer teruggaan naar Indonesië. Ze leefden met een koffer onder het bed of een hutkoffer stond prominent in de woonkamer.”

De afbraak van Schattenberg deed de Molukse gemeenschap pijn

Het tweede deel van de opvoering speelt zich af in Bovensmilde, een Molukse wijk waar twee oudere mensen terugblikken op hun gedeelde verleden in het kamp. De tegenstelling tussen houten barak en stenen huis is volgens Botman essentieel: „Het wonen in barakken benadrukte de suggestie van tijdelijkheid en in die verwachting leefden de Molukkers ook: ze arriveerden om terug te keren. Na sluiting van Schattenberg kwamen ze in nieuwbouwwijken terecht verspreid over heel Nederland, met huizen van baksteen. Vanaf toen werd duidelijk: we kunnen nooit meer terug, dit is voorgoed.”

De afbraak van Schattenberg deed de Molukse gemeenschap pijn. Anis de Fretes schreef er een gedicht over, met deze regels als slot: „Met gedeelde verhalen voor de toekomst,/ geven wij Schattenberg haar eerlijke plaats,/ en herinneren wij ons dat het verleden / niet vergeten, maar gedeeld moet worden.”

East Side Story. Een theatrale en muzikale reis van kamp naar Molukse woonwijk door ADAK Theater. 31 mei t/m 12 juni. Inl: eastsidestory.nl