Als een woord met een medeklinker begint, wordt die medeklinker in de meeste talen net even wat langer uitgesproken dan een medeklinker verderop, midden in of achter in zo’n woord. Het vermoeden dat dit op grote schaal gebeurt als mensen praten was er al langer. Maar nu is het ook echt aangetoond, door geluidsopnamen te analyseren in 51 heel verschillende talen, die samen dertig verschillende taalfamilies vertegenwoordigen.
Bij 43 van de onderzochte talen bleek het te gebeuren. Gemiddeld werd een medeklinker aan het begin van een woord 13 milliseconden langer uitgesproken dan dezelfde medeklinker midden in een woord. Medeklinkers duren gemiddeld bijna eentiende van een seconde. Is een verlenging van iets meer dan eenhonderdste seconde dan veel?
„Jazeker”, zegt onderzoeker Frederic Blum, van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie in Leipzig, „We weten uit eerder onderzoek dat mensen een verschil van vijf procent langer al kunnen waarnemen.”
Blum denkt dat de medeklinkerverlegingen functioneel zijn. „De luisteraar heeft er iets aan.”
We schrijven met spaties tussen de woorden, maar als we praten zitten er geen pauzes tussen onze woorden. Wat we zeggen is een continue stroom van medeklinkers en klinkers. Uit die klankenstroom distilleert de luisteraar woorden en zinnen.
Hoe we dat doen, dat „segmenteren”, hoe het brein dat voor elkaar krijgt, daar is nog niet zo heel veel over bekend, zegt Blum. „Het langer uitspreken van de begin-medeklinker helpt daar misschien bij. Het brein pikt dat onbewust op. En er is nog een tweede reden waarom dit functioneel zou kunnen zijn: het begin van het woord is voor de luisteraar het meest informatieve deel. Vaak kan de luisteraar al na die eerste medeklinker voorspellen welk woord er komt.”
Bijvoorbeeld: ‘Heb je zin in een kopje k…?’ Na die ‘k’ weet de luisteraar al dat het om koffie gaat. De klanken ‘offie’ zijn eigenlijk niet meer nodig. Het ligt dus voor de hand om meer energie in die ‘k’ te steken dan in wat erop volgt.
Mensen kunnen een verschil van vijf procent langer al waarnemen
Het verschijnsel van de medeklinkerverlenging aan het begin van een woord is wijd verspreid, maar niet universeel. In 8 van de 51 onderzochte talen gebeurde het niet. Een verklaring daarvoor zou kunnen zijn dat talen qua klankeigenschappen enorm van elkaar kunnen verschillen, en dat het verlengen van medeklinkers in sommige talen minder goed werkt.
Blum vond in zijn onderzoek nog iets anders. Als een spreker even pauzeert en zijn betoog daarna vervolgt en hij begint dan met een medeklinker, dan wordt die medeklinker juist niet verlengd in de meeste talen. En in 15 van de 51 onderzochte talen wordt hij juist wat korter uitgesproken.
Blums verklaring hiervoor: „Omdat na een pauze automatisch een nieuw woord begint, hoeft dat nieuwe woord dan niet extra gemarkeerd te worden met een verlengde medeklinker.”
