Op donderdagavond, de dag dat de Britse premier Keir Starmer bij president Trump enkele plooien voor hem leek te hebben glad gestreken, arriveerde president Zelensky in Washington. Nog geen etmaal later was hij het Witte Huis uitgebonjourd na een publiekelijk uitgevochten woordenstrijd – zonder de aangekondigde lunch en vooral: zonder de aangekondigde overeenkomst waarbij de VS Oekraïne zou blijven steunen in ruil voor de helft van de waardevolle grondstoffen van dat land. Notities van een diplomatieke vulkaanuitbarsting.
Het begon hoopgevend op donderdag de 27ste. Op de gezamenlijke persconferentie met premier Starmer hield Trump zich van de domme toen een journalist hem vroeg of hij werkelijk vond dat Zelensky een „dictator” was, zoals Trump eerder had gezegd. „Heb ik dat gezegd? Dat kan ik me niet voorstellen.” Hij prees Zelensky juist als een dappere man, en hij voorspelde dat ze de volgende dag hun mineralenovereenkomst zouden tekenen.
Ook vrijdag de 28ste begon goed voor Zelensky. Hij ontmoette enkele senatoren in de ochtend, onder wie de Democraten Amy Klobuchar en Chris Coons en de Republikein Lindsey Graham (South Carolina). Na afloop stuurden ze allemaal hoopvolle berichten de wereld in. Graham maakte een filmpje: „President Trump is enthousiast, president Zelensky is enthousiast over deze economische overeenkomst.”
Aan journalisten vertelde Graham later dat hij Zelensky wel een waarschuwing had meegegeven. „Hap niet. President Trump is goed gehumeurd.”
‘Mooi opgedoft’
Tegen half één ’s middags arriveerde Zelensky bij het Witte Huis, waar Trump hem opwachtte. „O, je hebt je mooi opgedoft”, zei hij tegen Zelenski die als altijd gekleed was in zwarte trui en zwarte broek.
Terwijl de koks de laatste hand legden aan een lunch van kip met rozemarijn, selderijknolpuree en boerenkool, en terwijl de papieren voor de overeenkomst al waren uitgestald op een lange tafel in de East Room ter ondertekening, namen Zelensky Trump en zijn vicepresident JD Vance plaats in de Oval Office.
De Oval Office is de werkkamer van de president in het Witte Huis. Hier staat de Resolute Desk, zijn bureau. Hier ontmoet de pers doorgaans de belangrijke gasten van de president en is er soms gelegenheid tot het stellen van vragen. Dat is precies zoals het ook vrijdag ging, alleen ging alles anders dan normaal.
Misschien had Zelensky het onweer al in de verte kunnen horen toen een journalist vroeg: „Waarom draagt u eigenlijk geen pak?” Dat vond de journalist niet zo respectvol. Zelensky: „Ik trek pas weer een pak aan als de oorlog is afgelopen.”
Gouden gordel
Zelensky had een cadeautje bij zich. Hij had de afgelopen weken gezien hoe goed zulke geschenken waren gevallen toen andere leiders op bezoek kwamen in het Witte Huis. De Israëlische premier Netanyahu had voor Trump een gouden pieper meegebracht, een cynische knipoog naar de aanslag van de Israëlische geheime dienst die de piepers van honderden aanhangers van Hezbollah gelijktijdig had laten exploderen. De Britse premier Starmer had een dag eerder een brief uit zijn binnenzak gehaald, waarin koning Charles de Amerikaanse president bij hem thuis op een van zijn kastelen uitnodigde. Trump was met allebei de geschenken verguld geweest.
Zelensky had een variant: de gouden kampioensgordel die de Oekraïense bokser Oleksandr Usyk vorig jaar had gewonnen. De zwaargewicht had zijn trofee uit dank aan Zelensky gegeven. De president gaf hem op zijn beurt de gordel in de Oval Office aan Trump.
En toen begon het gesprek, live voor tientallen camera’s.
Na de vraag over Zelensky’s kledingkeuze (waarover Trump overigens goedmoedig zei: „Ik vind je kleren mooi”) ging het over de Amerikaanse steun, de Russische agressie, de gesprekken die Trump met de Russische president Poetin had gevoerd en de kijkcijfers van CNN, waar Trump een sneer over maakte.
In een van zijn antwoorden zei Zelensky dat „een staakt-het-vuren niet afdoende is” voor Oekraïne. Die opmerking zou Trump hem later in het gesprek terug in het gezicht gooien.
Borstklopperij
Op een vraag aan wiens kant Trump eigenlijk staat, nam het gesprek een scherpe wending. „Ik sta aan niemands kant”, zei Trump. „Ik sta aan de kant van de wereld.” En moet je kijken, zei hij, wat een haat hij – en hij wees met een handgebaar naar Zelensky aan zijn rechterzijde – voor Poetin heeft. „Zo krijg je nooit een overeenkomst”, zei Trump.
Of hij erop had gewacht of niet, dit is het moment waarop vicepresident Vance zich met venijn in het gesprek mengde. „De weg naar vrede en voorspoed ligt misschien toch echt via de diplomatie. Wij hebben het met de borstklopperij van Joe Biden geprobeerd en gedaan alsof woorden van de president van de Verenigde Staten belangrijker waren dan zijn daden. Wat Amerika zo goed maakt is dat we meewerken aan een diplomatieke oplossing en dat is wat president Trump doet.”
En hier ‘hapte’ Zelensky, zoals senator Lindsey Graham had voorvoeld. Hoezo diplomatieke oplossing, vroeg hij Vance. „In 2019, toen ik net president was geworden, ben ik een staakt-het-vuren overeengekomen met Poetin.” Dat was samen met de Franse president Macron en de Duitse bondskanselier Merkel. En wat was er gebeurd, zei Zelensky? Poetin heeft simpelweg land bezet en geroofd, hij heeft mensen vermoord en niemand die hem tegenhield. Dat begon al in 2014.
„O, toen was ík er niet”, zei Trump.
Na de overeenkomst 2019 verbrak Poetin het het staak-het-vuren, , doodde hij burgers en ruilde hij geen gevangenen, wat wel was afgesproken. „Dus over wat voor diplomatie hebben we het hier, JD?”, vroeg Zelensky. „Ik heb het over het soort diplomatie dat een eind maakt aan de verwoesting van jouw land”, zei Vance.
Zelensky kruiste de armen voor zijn borst, Vance verhief zijn stem: „Meneer de president, met alle respect. Ik vind het niet van respect getuigen dat u naar het Oval Office komt en dit probeert uit te onderhandelen voor het oog van de Amerikaanse media.”
Vance somde de problemen op die Oekraïne op dit moment heeft. Zelensky zei: „Hoe vaak ben je in Oekraïne geweest dat je precies weet wat onze problemen zijn?” Vance: „Ik ben geweest naar …” Zelensky: „Noem maar één keer.” Vance: „Ontkent u dat uw land problemen heeft? Vindt u het van respect getuigen om naar het Oval Office te komen en de regering aan te vallen die juist probeert te voorkomen dat uw land wordt verwoest?”
Tot dit moment zat president Trump tussen de kemphanen met zijn armen neerhangend, zijn handen raakten elkaar alleen bij de vingertoppen. Hij hoorde Zelensky zeggen dat élk land problemen heeft als het in oorlog is. „Zelfs jullie. Alleen jullie hebben er een fijne oceaan tussen zitten en nu voel je het nog niet, maar dat komt nog wel.”
Nu ging Trump rechtop zitten. „Dat weet je niet.” Zelensky: „God zegene u.” Trump: „Vertel ons niet wat wij voelen. Wij proberen hier een probleem op te lossen. Vertel ons niet wat we voelen.” Zelensky sputterde: „Dat doe ik ook niet.” Trump: „Je bent niet in de positie om ons iets te dicteren over ons gevoel.”
Dankjewel
Hier sloeg de stemming volkomen om. „Je hebt de kaarten niet in handen”, zei Trump. „Als je met ons meedoet krijg je de goede kaarten.” Zelensky zei: „Ik speel geen kaart.” Dat doe je wel, zei Trump. „Je gokt met de levens van miljoenen mensen. Je gokt met een Derde Wereldoorlog. Je toont geen respect tegenover dit land dat je heeft gesteund en veel meer dan mensen zeggen dat we hadden moeten doen.”
Heb je ook maar één keer dankjewel gezegd, viel Vance in. „Heel vaak”, zei Zelensky. Vance: „Maar in deze bijeenkomst? Je bent in oktober naar Pennsylvania gereisd en je hebt campagne gevoerd voor onze tegenstander bij de verkiezingen. Zeg nou gewoon een paar woordjes als blijk van waardering voor de Verenigde Staten en de president die je land probeert te redden.”
Zelensky, die in september een munitiefabriek bezocht in Scranton, Pennsylvania, iets wat de Republikeinen opvatten als steun aan de campagne van Democraat Kamala Harris, liet de opmerking gaan en zei: „Denk je dat als je je stem verheft…” Maar hij werd afgekapt door Trump: „Hij verheft zijn stem niet, jouw land zit in de puree.” Dat weet ik ook wel, zei Zelensky. „Je bent niet aan de winnende hand”, zei Trump. „We zijn dankbaar, dat heb ik gezegd”, zei Zelensky.
„Dankzij die stupide president gaven we jullie 350 miljard dollar”, zei Trump, verwijzend naar zijn voorganger Biden – en een kolossaal bedrag noemend dat de VS niet aan Oekraïne ‘gegeven’ hebben. Trump: „Wij gaven jullie wapens. Je mannen zijn dapper. Maar als je onze wapens niet had…”. Zelensky probeerde er tussen te komen: „U nodigt mij hier uit.” Trump gaat door: „… dan was de oorlog binnen twee weken bekeken.”
Het was alsof Zelensky het opgaf: „Jaja, binnen drie dagen, dat heb ik Poetin ook horen zeggen.” „Het is lastig zaken doen op deze manier”, zei Trump. Vance: „Ik zeg je, zeg nou gewoon dankjewel.” Zelensky: „Dat doe ik.” Laten we onze meningsverschillen onderling bespreken in plaats van ze uit te vechten ten overstaan van de Amerikaanse media, zei Vance. „We weten dat je er naast zit.”
Trump zei, met zijn gezicht naar de camera’s: „Ik denk dat het goed is dat het Amerikaanse volk ziet wat er mis is. Daarom heb ik dit ook zo lang laten doorgaan. Je moet dankbaar zijn.” Ik bén dankbaar, verzekerde Zelensky. Trump: „Je bent begraven, je mensen sterven, je hebt onvoldoende soldaten. En dan zeg je tegen ons, ik wil geen staakt-het-vuren.” Trump deed een zeurstemmetje na: „‘Ik wil geen staakt-het-vuren. Ik wil nog dit en ik wil nog dat.’ Ik zeg je, als je nu een staakt-het-vuren kunt krijgen, neem het aan. Stop de kogels. Stop het sneuvelen van je manschappen.”
Op dit moment liet de cameraman van de BBC zijn camera even zwenken naar de Oekraïense ambassadeur in Washington, Oksana Markarova, die op de eerste rij stoeltjes in het volgepakte Oval Office zat en haar handen voor haar gezicht sloeg: rampzalig, zag je haar denken.
Weinig dankbaarheid
Zelensky zegt dat hij natuurlijk wil dat de oorlog stopt, maar dat een staakt-het-vuren voor hem alleen zinvol is als de Verenigde Staten het naleven ervan garanderen. „Vraag onze mensen maar wat een staakt-het-vuren met Poetin betekent.” Ja, zegt Trump, maar dat was niet afgesproken met míj.
Het is alsof de Amerikaanse president hier terugvalt in zijn oude groeven, associërend zoals hij dat ook altijd tijdens zijn campagnebijeenkomsten deed. Hij zegt dat Obama de Oekraïners geen wapens wilde sturen, maar hen alleen ‘lakens’ gaf, terwijl Trump antitankwapens stuurde. Dat klopt, en de herinnering daaraan brengt Trump terug naar het beruchte telefoongesprek dat hij in 2019 met Zelensky voerde en dat hem op een impeachment-procedure kwam te staan, omdat een meerderheid van het Huis van Afgevaardigden hierin hoorde dat Trump die raketten, de Javelins, beloofde in ruil voor Zelensky’s medewerking aan een campagneonderzoek tegen Hunter, de zoon van zijn toenmalige rivaal Joe Biden.
Dan mijmert hij dat Poetin heel wat met Trump te verduren heeft gehad: „Weet u nog, Rusland Rusland Rusland, die grote nep, die nep van de Democraten.” Zelensky gaat verzitten op zijn stoel en staart naar het plafond. Trump spreekt over een ‘heksenjacht’, over de ‘laptop from Hell’, van Hunter Biden, waar compromitterend materiaal op stond en waar de meeste kranten niet over berichtten in verkiezingstijd omdat zij de inhoud niet konden verifiëren. Zelensky krijgt er geen woord meer tussen. „Ik proef weinig dankbaarheid”, zegt Trump tot slot. „En dat is niet aardig.” Hij wendt zich tot de verslaggevers: „Zullen we er maar eens mee stoppen? Ik denk dat we hier mooie televisie van kunnen maken.”
Even later stond Zelensky alleen met enkele landgenoten. Enkele naaste medewerkers van Trump, onder wie Veiligheidsadviseur Mike Waltz en minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, maakten hem duidelijk dat hij niet langer welkom was in het Witte Huis. CNN had geklokt: 139 minuten nadat Zelensky was binnengekomen door de voordeur, reed hij weer weg. Boven in de East Room stond de tafel met de overeenkomst die nooit getekend zou worden en Trumps communicatiemedewerkers mochten de lunch eten die voor het staatsbezoek was gekookt.
’s Avonds liet Zelensky zich interviewen door FoxNews. Of hij zijn verontschuldigingen wilde aanbieden aan president Trump, wilde de interviewer weten. Zelensky praatte om de vraag heen en vlocht meer dan eens het woord ‘dankbaar’ door zijn antwoord. Zo was het ook in de Tweet die hij die avond op X plaatste. „Dank u, Amerika, dank voor uw steun, dank voor dit bezoek. Dank u @POTUS.” Dat is de President Of The United States.
Lees ook
Wat staat Europa te doen na ongekende clash in Washington?
