Tom Hofland en Pascal van Hulst – vooral bekend van hun podcasthit De Blankenberge Tapes – zijn gefascineerd door spookverhalen en geestverschijningen. Toch deden ze die lange tijd af als onzin. Tot hun vorige podcast: Er is iets vreemds gebeurd. Ze spraken daarvoor naar eigen zeggen met meer dan honderd mensen die ook niet in dat soort zaken geloofden, maar door een onverklaarbare ervaring aan het wankelen waren gebracht. Als dat die mensen kon overkomen, waarom dan niet ook niet Tom en Pascal? In hun nieuwste podcast Geestenjagers gaan ze daarom zelf op zoek naar een onverklaarbare ervaring. Oog in oog staan met een geest, zoiets. Ik kan me voorstellen dat de al te sceptische luisteraar het een kinderachtige poging vindt, maar voor wie bereid is zijn ongeloof op te schorten is deze vijfdelige serie wel degelijk een geestverruimende ervaring.
De details waren nog lang niet allemaal uitgewerkt. En de symboliek en omvang van de afspraken werden flink aangedikt. „Historisch”, vond de Britse premier Keir Starmer de deal donderdag, tussen het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. En „een waar eerbetoon aan de geschiedenis van onze nauwe samenwerking”. „Een doorbraak met een van onze meest gekoesterde bondgenoten”, vond de Amerikaanse president Donald Trump.
Al die retoriek daargelaten heeft de handelsovereenkomst die de VS en het VK donderdag presenteerden, inderdaad een bredere internationale betekenis. De afspraken luiden waarschijnlijk het begin in van verlaging van Amerikaanse importtarieven voor meerdere landen.
„We zijn dicht bij afspraken met allerlei landen”, zei president Trump, die onder druk staat omdat de Amerikaanse economie de negatieve gevolgen van de handelsoorlog al begint te merken. Voor premier Starmer (Labour) was het intussen een aanzienlijke diplomatieke prestatie, dat het VK als eerste land wereldwijd nieuwe afspraken met de VS wist te maken.
President Trump legde het Verenigd Koninkrijk bij de grote aankondiging van zijn importtarieven, begin april, het ‘basistarief’ op van 10 procent voor alle geïmporteerde goederen. In maart waren al hogere tarieven ingegaan van 25 procent voor specifieke sectoren als staal, aluminium en de autoproductie. Die 10 procent blijft ook voor het VK de basis. Maar voor de autosector daalt het tarief naar dat ‘algemene’ percentage. Tenminste, voor de eerste 100.000 auto’s, en dat is ook ongeveer het aantal dat het VK jaarlijks exporteert. Voor staal en aluminium daalt het tarief zelfs naar 0 procent. De nieuwe percentages gaan „zo snel mogelijk” in.
In ruil voor deze verlagingen heeft het VK toegezegd om voor 10 miljard dollar (ongeveer 8,84 miljard euro) aan vliegtuigen in te kopen bij het Amerikaanse luchtvaartbedrijf Boeing. En de Britse importtarieven gaan naar beneden voor meerdere goederen, machines en voor chemicaliën als ethanol, dat voor bierproductie wordt gebruikt. Voor rundvlees zijn wederkerige afspraken gemaakt over hoeveelheden vlees die bedrijven tariefvrij mogen verhandelen. De regels voor de kwaliteit van het vlees veranderen niet, benadrukte de Britse regering.
Eerder lukte het niet
Britse diplomaten zien de deal van donderdag natuurlijk graag als hun eigen succes – en als resultaat van de goede verstandhouding tussen president Trump en premier Starmer. Maar de overeenkomst geeft ook andere regeringen een indruk van wat voor hen ongeveer haalbaar is. Want de VS hebben onderhandelingen lopen met bijna twintig landen die hun importtarieven graag omlaag willen. De Amerikaanse minister van Financiën Scott Bessent zei eerder deze week dat afspraken met India, Zuid-Korea en Japan bijna rond zijn. En komend weekend beginnen gesprekken tussen de VS en China, die over en weer de heftigste tarieven aan elkaar oplegden.
Al sinds 2020 probeerden achtereenvolgende Britse regeringen zonder succes om een veelomvattender handelsovereenkomst met de VS te sluiten. Trump zei donderdag dat het „na jaren en jaren van onderhandelingen nu eindelijk zover is”. Maar de omvang van deze afspraken is veel beperkter dan die eerdere ambities van beide landen. Na de uittreding uit de Europese Unie was een brede handelsovereenkomst tussen de VS en het VK een soort economische hoofdprijs voor Londen. Alleen kwam het er nooit van, omdat de twee landen het niet eens werden over voorwaarden rond landbouwproducten en medicijnen.
De Britse regering wilde deze afspraken met Washington graag rond hebben vóór hun topbijeenkomst met de Europese Unie, die in de agenda staat voor maandag 19 mei. Voor die top zijn de onderhandelingen nog volop bezig. Het idee is dat de twee partijen daar een aantal basisafspraken maken over onder meer defensie, energie en handel in dierlijke producten. Over de precieze invulling van die afspraken moet dan nog verder worden onderhandeld.
Labour leed verlies
Premier Starmer en zijn ministers benadrukken vaak dat het VK niet hoeft te kiezen tussen de VS en de EU als het om handelsvoorwaarden gaat. Labour wil de stagnerende Britse economie graag sneller laten groeien en ziet soepeler handel met alle landen als een belangrijk element daarvoor. „Het is niet en/of, het is en/en”, zei Starmer.
De Europese Unie is als blok economisch gezien veel belangrijker voor het VK dan de Verenigde Staten. De handel in goederen met de EU is meer dan vier keer zo groot als die met de VS. Volgens Trump, die weinig waardering heeft voor de Europese Unie, waren de afspraken van donderdag alleen mogelijk „dankzij de Brexit”. Tegelijk wisten Starmer en zijn onderhandelaars waar hun grenzen lagen. De EU had bijvoorbeeld duidelijk gemaakt dat als Londen toezeggingen zou doen aan de VS over lagere voedselstandaarden, dat nauwere afspraken met Brussel hierover onmogelijk zou maken.
Deze deal kwam voor Starmer op een politiek fijn moment, al gaf de premier toe dat hij woensdagavond verrast werd door een telefoontje van Trump. Die wilde de afspraken ineens zo snel mogelijk rond krijgen en dus regelde het team van Starmer halsoverkop een persconferentie voor de premier bij een autofabriek van Jaguar Land Rover. Om te laten zien dat hij „de hardwerkende Brit” steeds in zijn achterhoofd had bij de onderhandelingen.
Labour leed vorige week zware verliezen bij lokale verkiezingen en de partij staat onder druk om Britten met lage en middeninkomens financieel meer tegemoet te komen. Starmer zei dat deze deal „duizenden banen” in het VK zal redden. De Britse auto-industrie en vakbonden uit de staalsector reageerden voluit positief op de gemaakte afspraken. Ook de Britse media, die toch het liefst cynisch zijn, konden weinig anders dan constateren dat Starmer en zijn team hier een „overwinning” hadden geboekt.
Het is „niet zo zinnig” om nu ineens aan de Hollandse kust te staan wachten tot je reuzenhaaien in het oog krijgt. „We weten niet of ze er nu zitten”, zegt onderzoeker Annemiek Hermans. Maar dat ze er zijn geweest, staat vast. „Het goede nieuws is dat haaien en roggen niet worden afgeschrikt door de aanwezigheid van windparken op zee, maar er gebruik van maken”, zegt de promovendus van Wageningen Universiteit. Ze onderzoekt of met name elektromagnetische velden van stroomkabels een verstorend effect hebben op de aanwezigheid van de negen soorten haaien en negen soorten roggen die in de Noordzee leven. „Dat lijkt dus niet zo.”
Weliswaar hebben zeedieren een „slechte tijd” als de windparken worden aangelegd, „vooral door het geluid van het heien en het storten van steen”, maar gaat er vervolgens waarschijnlijk een „positief effect” uit van het verbod om in de buurt van windparken te vissen. „Sommige haaien en roggen leggen hun eieren op het zeebed. Deze eieren kunnen zonder verstoring groot worden. Ze worden niet als bijvangst opgevist door de bodemberoerende visserij.”
Dat onderzoeker Hermans tot deze bevinding is gekomen, heeft ze te danken aan een ogenschijnlijk vrij eenvoudige vorm van onderzoek. „Fantastisch, want je hoeft er geen dieren voor te vangen.” Hoe dan? „Je haalt anderhalve liter zeewater door een heel fijn filter waarin heel kleine stukjes vis achterblijven, zoals slijm, bloed, plas en poep. Uit die stukjes isoleren we dna, dat we matchen met het dna uit een databank van soorten.”
Zolang de visserij bij windparken verboden blijft, en haaien en roggen niet als bijvangst worden opgevist, gaat er van windparken een toegevoegde waarde uit
Zo ontdekte ze dat onder meer de reuzenhaai afgelopen winter een van de windparken in de Noordzee heeft bezocht, namelijk het windpark Hollandse Kust Zuid, op achttien tot zesendertig kilometer uit de kust tussen Zandvoort en Den Haag. Het is een volgens Hermans „mooi en cool” dier dat ongeveer tien meter lang kan worden. De haai voedt zich met kleine vis en plankton, dertig kilo per dag, en legt vanuit de westkust van Schotland verschillende routes af, onder meer dus naar Nederland, als „seizoengast”. Wie het dier wil zien, moet zondagavond kijken naar de documentaire De wilde Noordzee, op NPO1.
Per ongeluk beschermd gebied
Dat er bij windparken niet mag worden gevist, lijkt kortom een zegen. Meer dan 5 procent van het Nederlands Continentaal Plat, stelt Hermans, staat in 2030 onder invloed van elektromagnetische velden afkomstig van stroomkabels bij windparken. „Dat is dus best veel.” Ook een van Hermans’ promotoren bij Wageningen Universiteit is gematigd positief.
„Zolang de visserij bij windparken verboden blijft, en haaien en roggen niet als bijvangst worden opgevist, gaat er van windparken een toegevoegde waarde uit en worden de windparken min of meer per ongeluk een beschermd natuurgebied”, zegt Tinka Murk, hoogleraar ecologie van mariene dieren aan Wageningen Universiteit.
Ze voegt eraan toe dat er van de bescherming van officieel aangewezen Natura2000-gebieden langs de kust „bizar genoeg” niet veel terechtkomt – verwijzend naar een voornemen van staatssecretaris Jean Rummenie (Visserij, BBB) om garnalenvisserij in deze gebieden te blijven toestaan. „Terwijl die bescherming ontzettend hard nodig is.”
Hyperactief
Toch vallen er nog wel kanttekeningen te maken bij het goede nieuws over windparken. Onderzoeker Annemiek Hermans: „Er doen zich subtiele effecten voor die we nu nog niet kunnen aantonen, maar er toch lijken te zijn. Zo worden de embryo’s in de eieren van stekelroggen hyperactief onder invloed van elektromagnetische velden. Dat is natuurlijk niet goed.”
Ook moet worden afgewacht in hoeverre het reisgedrag van haaien en roggen in de war wordt gestuurd door deze elektromagnetische velden. Hermans: „Haaien en roggen hebben zintuigen waarmee ze elektrische en magnetische velden detecteren. Daarmee vinden ze prooien onder het zand. En ze gebruiken ze als een kompas om over lange afstanden te migreren. Als ze onderweg in verwarring raken door elektromagnetische velden van windparken die ze passeren, raken ze vermoeid, verdwalen ze of komen ze te laat aan om (in het geval van levendbarende haaien of roggen) hun pups te baren in bijvoorbeeld de Oosterschelde, op het moment dat daar voldoende voedsel en de juiste temperatuur is voor een grote overlevingskans van hun pups.” Nader onderzoek moet dat uitwijzen.
Hoogleraar Tinka Murk: „De vraag is hoe zeedieren de elektromagnetische velden interpreteren. Kunnen ze wennen aan elektromagnetische velden die veelal loodrecht staan op bestaande aardmagnetische velden? Zwemmen ze eromheen zoals wij om een boom heen lopen? Er zijn aanwijzingen dat, als ze langs stroomkabels reizen, ze er langer over doen. De vraag is ook bij welke sterkte ze elektromagnetische velden mijden of er overheen zwemmen.”
Hoe dan ook is het onderzoek naar de effecten van windparken op haaien en roggen van groot belang, vindt Annemiek Hermans. „Want er komen steeds meer windparken op zee. En met haaienpopulaties gaat het wereldwijd toch al heel slecht, omdat veel haaien worden gevangen voor hun vlees of hun vinnen.”
Lees ook
Een vleermuis vliegt ‘knoerthard de Noordzee over’ en komt dan een windmolenpark tegen
‘Wij staan in de rij voor de wachtrij” zegt Corrie Lagerberg (63), staand achter een zwart lint. Aan de andere kant van dat lint staat nog een rij. Daarnaast een bordje: vanaf hier is het nog 3 uur. Ze komen in ieder geval vandaag nog aan de beurt.
Bij de RAI in Amsterdam kunnen mensen deze week gratis en zonder afspraak hun lever laten testen. De actie is onderdeel van het artsencongres van de European Association for the Study of the Liver (EASL) dat gelijktijdig in de RAI plaatsvindt. In een klein houten huisje – drie in totaal – duurt een levertest hooguit tien minuten. De doorstroom gaat minder vlot. Wie hier om tien uur ’s ochtends staat, is naar verwachting tegen het eind van de dag aan de beurt – woensdag konden zo’n tweehonderd mensen getest worden. En dat terwijl eten vier uur voor de scan al niet meer mocht. „We staan hier allemaal te duizelen,” roept een man. „Stoeltjes om op te zitten waren geen overbodige luxe geweest.”
Naar schatting hebben zo’n vier miljoen Nederlanders een vervette lever, blijkt uit cijfers van het MDL fonds. Vaak zonder het te weten, want vervetting geeft geen klachten. De risicofactoren? Onder andere te veel alcohol, overgewicht, verhoogd cholesterol en stilzitten achter computer- en telefoonschermen. Wanneer er eenmaal symptomen zoals een buik vol met vocht of geelzien optreden, zijn die vaak het gevolg van leverkanker of een gevorderde ziekte waarbij er sprake is van verlittekening (cirrose) van de lever. Gemiddeld lopen mensen vijftien tot twintig jaar rond met een vervette lever voor ze klachten krijgen. MDL-artsen benadrukken daarom het belang van vroege opsporing. Die kan, mits gevolgd door een gezondere leefstijl, leververvetting verminderen en dus veel leverziekten voorkomen.
Leefstijlverandering
Beide rijen vormen een stoet die net zo divers is als de Amsterdamse bevolking: gesprekken in allerlei talen, yuppen en wandelstokken. Een slanke, jonge vrouw is uit Utrecht gekomen omdat haar opa leverproblemen had, en ze zich voor de zekerheid wil laten testen. MDL-arts Hanneke van Soest, werkzaam in het Haaglanden Medisch Centrum, vertelt dat de artsen met hun actie een brede groep mensen bereiken voor wie leefstijlverandering hard nodig is. „Een belangrijke doelgroep is de levensgenieter van 45-plus. Kaasjes, wijntjes. Kijk bijvoorbeeld eens naar TV-programma Gooische Vrouwen. Daar staat de fles wijn al om twaalf uur ’s middags op tafel.”
Volgens het Trimbos Instituut drinken hoogopgeleiden (HBO en WO) het vaakst en houden zij zich het minst aan de richtlijn die is opgesteld door de Gezondheidsraad (maximaal één glas alcohol per dag). Van Soest ziet regelmatig arbeidsmigranten, maar daarnaast ook relatief veel welvarende patiënten. Ze herinnert zich een succesvolle zakenman, gewend aan eersteklas vluchten en uitgebreide zakenlunches. „Als hij het vliegtuig binnenkwam, stonden zijn drankjes al klaar. Idem bij de lunches. Hij wist niet wat dat met zijn lever deed.”
‘Mate van verlittekening’
Basisarts Iris de Jong voert in een van de huisjes een fibroscan uit. De vrouw die aan de beurt is, tilt haar shirt omhoog terwijl De Jong een apparaatje net onder haar ribben plaatst. Dat stuurt onhoorbare geluidsgolven de lever in. Hoe snel die golven terugkaatsen, vertelt iets over de elasticiteit van het orgaan en daarmee over de mate van verlittekening. Hoe stijver de lever, hoe meer schade.
Op een whiteboard heeft de arts een eenvoudig schema getekend: blauw is de lever, rood de darmen, zwarte pijlen geven de bloedstroom aan. „Leververvetting zorgt ervoor dat het bloed, dat normaal door de lever van gifstoffen wordt ontdaan, er moeilijker doorheen stroomt,” legt ze uit. In een later stadium worden levercellen vervangen door bindweefsel en ontstaan er littekens. De lever raakt zijn functie kwijt. Ze schetst een beeld: bloed hoopt zich op in de aderen rond de lever, wat kan leiden tot spataderen in de slokdarm en maag – met risico op levensgevaarlijke bloedingen. In het eindstadium lukt ontgiften niet meer, en hopen toxines zich op in het lichaam. „Die kunnen ook het brein aantasten.”
Zorg voor hogere prijzen, schaf alcoholreclames af
Buiten is een man bijna aan de beurt voor zijn test. Hij wil niet met zijn naam in de krant. „Dan sta ik de volgende keer in de kroeg [drank] te hijsen, komt er iemand naar me toe: ‘Waar ben jij nou mee bezig? Je stond in NRC. Let op je lever, man!’”
Van Soest komt ze vaker tegen: mensen die niet willen dat er aan hun drankgebruik wordt getornd. „Bemoei je er niet mee,” is een regelmatig gehoorde reactie. Ze weet dat het weinig zin heeft om als arts of bezorgde omstander met het vingertje te wijzen „Dan gaan mensen zich juist verzetten.” In plaats van individuele waarschuwingen pleit ze voor landelijke maatregelen. „Zorg voor hogere prijzen, schaf alcoholreclames af”, oppert ze.
Ze vindt dat de overheid op vergelijkbare wijze moet optreden als bij de antirookcampagnes. In de jaren zeventig stonden er op feesten bakjes klaar met een keuze uit verschillende merken sigaretten, vertelt ze. „Nu staat men ergens buiten in een hoekje te roken.” Net zo moeten we volgens haar af van het idee dat alcohol vanzelfsprekend is, en dat sociale momenten zonder drank saai zouden zijn. „Na de voetbalwedstrijd hoeft er niet automatisch bier op tafel. Spa rood kan ook.”
Iets na een uur verschijnt er een vrouw van de organisatie naast de groeiende rij aan de verkeerde kant van het zwarte lint. „U mag aansluiten, maar de kans is nihil dat u vandaag nog aan de beurt komt,” roept ze. „Wat een gezeik. Betaal je daar je treinkaartje voor!” klinkt er. „Hoe laat moeten we dan terugkomen?” vraagt een ander. „De eerste mensen stonden er om zeven uur ’s ochtends,” zegt de vrouw van de organisatie. „Damn”, roept iemand. „Nou, morgen weer proberen.”
Lees ook
Onverteerbaar zetmeel helpt tegen een vervette lever
