Een dreun die de vloer doet trillen en dan weten de afvalverwerkers: wéér een lachgascilinder ontploft in de verbrandingsoven

Het is een beetje als de grijpmachine op de kermis, maar dan een extreem grote variant. De 58-jarige Herman Vormer werkt vanuit een cabine op ruim dertig meter hoogte, in een Star Wars-achtige stoel die kan ronddraaien, met beide handen op een zwarte joystick. Vormer bestuurt vanachter een raam een grijphaak in een enorme loods, waarin een haast niet te bevatten hoeveelheid afval ligt, een berg van luiers, blikjes, plastic: alles wat wordt weggegooid, belandt hier.

Vormer gooit afval in een van de zes verbrandingsovens. Als grijze wolken verdwijnt het vuilnis vervolgens via een gigantische schoorsteen. De geur van verbrand afval ruik je buiten én binnen. Zo gaat het hier – vierentwintig uur per dag, zeven dagen per week.

De kosten van de duizenden ontploffingen, waardoor ovens stilliggen en gerepareerd moeten worden, bedragen 150 miljoen euro per jaar

Vormer werkt voor het Afval Energie Bedrijf (AEB), dat in Amsterdam vuilnis verwerkt. Hij opereert aan het eind van de voedselketen en moet wat de maatschappij heeft verbruikt en uitgespuug, zo netjes mogelijk in de ovens deponeren. Wat Vormer wegwerkt, zegt veel over de buitenwereld. Tijdens corona verwerkte hij tonnen aan mondkapjes, daarna duizenden ongebruikte vaccins.

Sinds 1 januari 2023 hoort Vormer om de zoveel dagen een dreun. Dan weet hij: het is weer zo ver. Er is weer een lachgascilinder in de oven beland. Door de warmte neemt de druk in die stalen tanks toe, waarna ze met geweld uit elkaar klappen. Tijdens die explosies voelen de medewerkers van AEB de vloer trillen. Ze dragen extra bescherming. Na een ontploffing is een oven soms twee tot drie dagen onklaar.


Lees ook

Lachgas is gevaarlijk in het verkeer. Een nieuwe test kan aantonen of een chauffeur beneveld is

De ademhalingssimulator bij TNO in Rijswijk inhaleert lachgas.

De grijper plukt afval uit een enorme opeenhoping vuilnis en deponeert dat in de ovens.
Foto Simon Lenskens

Statiegeld

Die explosies houden volgens de medewerkers direct verband met een maatregel die landelijk op 1 januari 2023 inging. Sindsdien is het in Nederland verboden lachgas te gebruiken of te verkopen. Het gebruik ervan zou onder meer in het verkeer ongelukken veroorzaken. Met het verbod kwam het statiegeld op tanks of cilinders met lachgas te vervallen. Gevolg: ze worden gedumpt, bijvoorbeeld in ondergrondse afvalcontainers of vuilnisbakken in het park.

Via die weg belanden de cilinders in de oven. Dat leidde volgens Boris van der Ham, voorzitter van de Vereniging Afvalbedrijven, die zestig afval- en recyclingbedrijven vertegenwoordigt, in 2023 al tot tienduizend ontploffingen. In totaal werden bij de afvalverwerkers 500.000 cilinders aangetroffen. De kosten van de explosies, waardoor ovens stilliggen en gerepareerd moeten worden, worden berekend op 150 miljoen euro per jaar.

Volgens Van der Ham is het aantal explosies sinds het lachgasverbod „in een kaarsrechte lijn” opgelopen. Het stoort hem dat de gevolgen van de maatregel „volledig bij de afvalbedrijven worden neergelegd”. Hij wil dat het Rijk optreedt. „Dit is gevaarlijk voor mensen én het kost enorm veel geld. Maar tot nu toe gebeurt er nauwelijks iets. Ik noem dat een onbetrouwbare overheid.”


Lees ook

Hoe de lachgaskoning een miljoen kwijtraakte

Hoe de lachgaskoning een miljoen kwijtraakte

‘Kostbaar’

AEB heeft geconcludeerd dat het zo niet langer kan. Gemeenten en bedrijven worden daarom verzocht hun afval aan te leveren zonder cilinders.

Dat is nog niet zo makkelijk, merkte wethouder Anneke Grummel (D66) van de gemeente Heemstede. Het verwijderen van cilinders met een magneet is onvoldoende effectief, de shredder is op dit moment het enige alternatief. Die vermaalt het afval, waardoor cilinders worden opengescheurd en niet meer ontploffen in de ovens. „Maar dat is erg kostbaar. We hebben berekend dat we de afvalstoffenheffing in 2025 daardoor met 20 of 30 euro per huishouden moeten verhogen.”

Meerdere gemeenten zitten met een vergelijkbaar probleem. In Uithoorn zal het vanaf 2025 volgens wethouder Ferry Hoekstra (Gemeentebelangen) gaan om een verhoging van ongeveer 20 euro per huishouden per jaar. De wethouder baalt: inwoners van Uithoorn scheiden hun afval elk jaar een beetje meer, op initiatief van de gemeente. „We hebben altijd gecommuniceerd: de kosten zullen daardoor dalen. Maar nu stijgen ze.”

Volgens de Heemsteedse wethouder Grummel is het „oneerlijk” dat haar inwoners voor de consequenties van het verbod moeten opdraaien. Ze vindt dat het Rijk een rol moet pakken. „We moeten dit samen oplossen, zodat we de kosten gezamenlijk dragen.”

De meetkamer van de Amsterdamse afvalverwerker.
Foto Simon Lenskens

Druppel

Voor Boris van der Ham van de Vereniging Afvalbedrijven is het massaal shredderen van afval geen sluitende oplossing. Dat voorkomt niet dat cilinders bij beknelling in de vuilnisauto kunnen ontploffen of tijdens het ophalen van het afval, zegt hij. Ook een pilot van het ministerie, aangekondigd in april, waarbij het kabinet 450.000 euro beschikbaar stelde om technieken te ontwikkelingen om de cilinders in het afval op te sporen, is volgens hem een druppel op de gloeiende plaat.

AEB probeerde het vijf maanden lang met een alternatieve oplossing. Het riep een inzamelpunt in het leven, waar iedereen 5 euro kreeg voor elke cilinder. Het liep storm: tachtigduizend cilinders werden ingeleverd, mensen kwamen uit het hele land naar Amsterdam. Toch stopte dat initiatief. Het werd te kostbaar voor de afvalverwerker en het aantal explosies nam niet genoeg af. Een premie voor een ingeleverde cilinder ligt bovendien politiek gevoelig: daarmee wordt betaald voor een illegaal product.

We hebben altijd gecommuniceerd: afvalscheiding bespaart geld, maar nu stijgen de kosten juist

Ferry Hoekstra
wethouder van Uithoorn

Drie betrokken ministeries (Infrastructuur en Waterstaat, Justitie en Veiligheid en Volksgezondheid, Welzijn en Sport) laten in een gezamenlijke reactie weten dat de negatieve gevolgen van lachgascilinders al sinds 2022 aan de orde zijn, en dat daar ook sprake van is in landen waar geen lachgasverbod is. Volgens de ministeries speelt het Rijk een actieve rol in het terugdringen van lachgasverbruik: op het gebied van preventie, handhaving en inzameling van afval. Zo handhaven politie en douane het lachgasverbod, en zeggen de ministeries dat gemeenten inzamellocaties in woonwijken kunnen inrichten. Volgens de ministeries is er geen twijfel over nut en noodzaak van het lachgasverbod.

Van der Ham denkt dat een inleverpremie, betaald door de landelijke overheid, een van de weinige maatregelen is die echt zouden kunnen helpen. „Het is een politieke beslissing geweest om een lachgasverbod in te voeren. Laat de politiek dan ook niet weglopen van de enorme neveneffecten daarvan.”